De Gids. Jaargang 167

[p. 933]

[Nummer 12]

Mensje van Keulen
De lamp bij het raam

Vanuit de uitbouw waar ik als kind sliep, zag ik in de woonkamer het licht dat door het geelgroene gordijn schemerde. Achter dat gordijn stond het bed dat overdag, afgedekt met een kleed en smyrna kussens, wat weg had van de bank van een pasja. 's Avonds, tussen halfelf en elf uur, werd al dit wol er afgehaald en kwam het strak opgemaakte bed van mijn vader tevoorschijn. Het bed van mijn moeder werd eronderuit getrokken en behendig op zijn poten getild. De kachel was al uitgezet en koelde met scherpe tikken af. De wekker werd opgewonden en de lampen werden uitgedaan, op de leeslamp, die bij het hoofdeind van mijn vaders bed stond, na. Mijn vader zette zijn leesbril op en haalde zijn boek, steevast een pocketboek, onder zijn kussen vandaan. Chandler, Spillane, Cheney, Havank, maar toch vooral Simenon, of liever Maigret, pockets waar op de omslagen, de Nederlandse althans, geen rokende revolvers of damesbenen in nylons met naad prijkten, maar een pijp en een gestileerde tekening, soms alleen een detail, van een hek, boom, schip, fles, hoed, schoen, strop. Maigret en het lijk zonder hoofd. Maigret en het lijk in de kast. Maigret en de gifmengster. Maigret en de maniak van Montmartre. Geen titel, of hij maakte nieuwsgierig naar wat de commissaris nu weer te stellen had.

Nostalgie lijkt al snel op het geluid van een panfluit bij een murmelend beekje. Ik houd daar niet zo van. Dit is dan ook geen nostalgisch verhaal, ik dweep met niets van vroeger, maar ik kan, als ik aan Simenon denk, niet anders dan een stap terugdoen in de tijd. Naar de vader die in bed leest, en naar de moeder die met haar rug naar hem toe probeert te slapen omdat ze vroeg op moet om uit werken te gaan, maar niet op kan houden met piekeren om hem en om hun kinderen van wie ik, de oudste, met haar mee pieker: hoe moet het met ouders die elkanders blikken mijden en steeds stiller worden? Ik denk aan God die maar beter wél kan bestaan om het ergste ongedaan te maken. Ik denk aan Indische Johnny. Aan de waarzegger

[p. 934]

die mijn zakgeld in zijn koektrommel heeft gestopt en voorspeld heeft dat ik meer dan honderd jaar word. Aan de oudere broer van Indische Johnny die nog verleidelijker is, omdat hij vaart en kijkt of hij alles van het betere leven weet. Ik denk aan de mensen in de straat die liggen te vrijen en schiet zowat in de lach als ik me dat bij sommigen voorstel, ik denk aan alle straten in de stad waar mensen vrijen en aan de hele aardbol waarop honderdduizenden het doen. Ik denk eraan dat iedereen doodgaat en dan denk ik gauw aan tante Bettie, een jonge zus van mijn moeder, die me als ik bij haar logeer, haar lippenstift leent en haar schoenen met naaldhakken. Ze neemt me mee naar cafés en een bioscoop waar films draaien met titels als Het vlees is zwak. Was mijn haar maar gitzwart of lang en blond als dat van Brigitte Bardot. Ik heb een foto van haar waar ze op staat met haar armen gekruist voor haar naakte borsten. Ze kijkt als de vrouwen op foto's in de vitrines van nachtclubs. Een omfloerste glimlach, ze heeft er zin in. Ik denk aan Ans, mijn oudere vriendin die haar haar opsteekt à la bb en zich in strakke truitjes en ceintuurs snoert. Ans wil later haar geld in een nachtclub verdienen. We zouden het samen kunnen doen, hebben we al bedacht, dansen, rijk worden, plezier maken. Weg van dit saaie bestaan, de warmte van het nachtleven in.

Mijn vader leest. De kleine, flauwe, geelgroene lichtvlek in het gordijn blijft nog een halfuur hangen en soms een paar minuten langer als het hoofdstuk uit moet. Maar altijd is voor twaalven het licht gedoofd en ligt het boek onder het kussen. En als het uitgelezen is, gaat het in de boekenkast aan het andere eind van de kamer. De pockets vormen twee lange rijen en her en der liggen er een paar los op. Ik kies er geregeld een uit om te lezen en ik koop ze ook voor mijn vaders verjaardag en voor sinterklaas.

Voor pa:
Dit is geen letter van banket
Geen speculaas, geen peperkoek
Je bril moet erbij opgezet
Het is een spannend......

Op een dag ligt in de kast een pocket zonder plaatje op het omslag. Er is alleen de titel, in herhaling, schots en scheef: Striptease. Een magischer titel is niet denkbaar. Met kloppend hart neem ik het boek mee naar de uitbouw.

Maar de magie raakt bij iedere bladzij die ik lees, meer verbrokkeld, en als ik het boek uit heb, rest een mengeling van schaamte en

[p. 935]

een somber soort onbegrip: zo idioot kil kon het leven in werkelijkheid toch niet zijn.

Ruim veertig jaar later nam ik het boek opnieuw ter hand. Had ik in mijn herinnering uitsluitend Striptease op het omslag zien staan, nu zag ik dat Dick Bruna zowel Striptease als Simenon in een rood, geel, groen en blauw meervoud had neergezet, zodat een flitsende neonreclame wordt gesuggereerd, waarin titel en naam uitbundig één zijn. De aanbeveling op de achterflap is onverbeterlijk: ‘Georges Simenon is een schrijver die zich nergens over verbaast, ook niet over dat meest vreemde beroep - of die meest vreemde liefhebberij van onze tijd: striptease. Ook in deze roman tracht hij alleen maar te begrijpen en ook door deze roman komen we met hem tot de ervaring dat in iedere huid een mens schuilt.’

Simenon en de huiden en harten van de talloze personages in zijn verbijsterend grote oeuvre. Mensen verdwijnen, bedriegen, haten, plegen een crime passionnel, plegen zelfmoord, zijn ziek, gedesillusioneerd, ongelukkig, eenzaam. Simenon is wel eens lachend op een foto te zien, maar in zijn boeken valt niet veel te lachen. Het geestigste aangaande zijn werk zag ik bij een tentoonstelling in Luik, tien jaar geleden. Aan de muur in de gang naast het nagebouwde bureel van Maigret, hing een zwarte telefoon en uit de aan het snoer bungelende hoorn klonk een vrouwenstem: ‘Au secours! Au secours! Au secours!’

Bij Maigret speelt af en toe nog wel een lichte toon en is er de geruststelling dat kwaad niet altijd kwaad is, maar dat het ware kwaad gestraft wordt. Maigret is een baken, een man ook die een huwelijk zonder boze rimpelingen leidt en in alle verhalen slechts eenmaal met een prostituee in bed stapt, en dat om een gesprek te voeren. Maar bij Simenon is het: Anne, Betty, Rose, Claudette, Eugenie, Sophie, Lucienne, Henriëtte, Boule, Chantal, Denise, Claudette, Valentine, Daniëlle, Hortense, Arlette, Christine, Berthe, Mamata, Yvette, Louisa, Mimi, Joséphine, Colette, Marthe, Teresa, Pauline, Annette, Madeleine, Marie, Gabriëlle, Georgette, Justine, Kiki, Odile, Babette. Ofwel: Simenon en de tienduizend vrouwen, van wie tweeduizend geen prostituee. Naar eigen zeggen heeft hij sinds zijn jeugd iedere dag de liefde bedreven en soms twee-, driemaal per dag. Tegenover zijn eerste vrouw voerde deze vleselijke behoefte tot een gedwongen bedrog, schrijft Patrick Marnham in zijn biografie over Simenon. Zijn tweede vrouw daarentegen, ging met hem mee naar het bordeel. Ze onderhield zich met de meisjes aan de bar en

[p. 936]

als haar man terugkeerde van zijn vermaak, maar zij nog niet was uitgepraat, zei ze rustig: ‘Waarom neem je er niet nog één, Jo?’

Waarom was Striptease destijds zo'n deceptie?

Ik las de eerste zin: ‘Celita zag de nieuwe het eerst.’

Het is meteen duidelijk wie de hoofdpersoon is en dat ‘de nieuwe’ rumoer belooft. In de tweede zin staat dat Celita iedere dag om drie uur 's middags de wekker hoort aflopen op het nachtkastje en dat haar kamergenote naakt slaapt. Dat moet toch prikkelend geklonken hebben voor een generatie die 's avonds bijtijds in pyjama en nachtjapon ter ruste ging. Maar dan staat onder aan de pagina, over de kamergenote: ‘Bij het wakker worden glom altijd haar huid, en waarschijnlijk leek ze daardoor dikker en ook meer vulgair, vooral in een licht dat de blauwachtige vlek van het ontharen onder haar armen en een bruine wrat onder de linkerborst nog meer deden uitkomen.’

En zo ziet meer in de wereld van de tweeëndertigjarige Celita, danseres in stripteaseclub Monico, er weinig aanlokkelijk uit. Celita heeft haar zinnen gezet op Léon, de man van de bazin van de Monico. Ze wil hem wegkapen, het mannetjesdier, en zegt: ‘Zoals alle mannen heeft hij de behoefte een overwinning te behalen en een wijfje aan zich te onderwerpen.’ Ze is ervan overtuigd dat het haar zal lukken en ziet de concurrentie met Léons vrouw als ‘een eerlijke strijd’, want: ‘Waren ze niet alledrie wilde dieren en spaarden wilde dieren elkaar?’

Maar het is ‘de nieuwe’, een negentienjarig meisje dat een quasi amateuristische striptease in de Monico opvoert, aan wie Léon uiteindelijk de voorkeur geeft.

De striptease-optredens van de meisjes lijken met een zekere lust geschreven, al laat Simenon Celita en passant opmerken: ‘Haar goedkope slips, zoals de dactylo's en de dienstmeisjes dragen, spraken meer tot de verbeelding van de mannen en gaven hun meer de indruk van het vrouwelijke mysterie dan de nauwsluitende geajoureerde kleren, de zwarte keurslijven en de glinsterende driehoekjes van de beroepsmeisjes’. Volgens Celita is er dan ook in de Monico minder seks dan op het strand waar ze ‘dikwijls vrouwen en zelfs jonge meisjes zag, die zich uitdagend wellustig tentoonstelden en op hun buik liggend in het zand, tot bevrediging geraakten’.

Van begin af aan hangt er iets grauws over de club, het personeel en de klanten. De ongewassen lakens, de kussens met sporen van lippenstift, de versleten jurken van de danseressen, de poederdoos die geleegd wordt in ‘een papiermand waarin vooral vuile stukjes

[p. 937]

katoen lagen’, de damesslips in het water in de wasbak.

Ook de psyche is morsig. Zo heet het, als Celita na een mieze daad de meisjes een hand geeft om vrede te sluiten, dat het op dat moment juist ‘oorlog in haar hoofd’ is. Argwanend springt Celita heen en weer tussen haar eigen negatieve drijfveren en die van de anderen. Berekening, inhaligheid, jaloezie, haat, minachting, walging. Alleen de zeventienjarige portier die Celita een keer mee naar haar kamer neemt, zegt van haar te houden.

De bazin van de Monico sterft aan de ziekte die in die dagen niet makkelijk bij name genoemd werd, maar Simenon noemt hem zonder omwegen. Tijdens haar begrafenis wil Celita haar jonge rivale doodschieten, maar op het moment suprême richt ze de revolver op zichzelf, werpt hem vervolgens in het graf en rent weg.

In het korte, laatste hoofdstuk blijkt uit een bericht in de Nice-Matin dat Celita's lijk, ontkleed en verwond door herhaald stoten tegen de rotsen, uit zee is gevist. De krant meldt bovendien dat de vrouw al tweemaal geverbaliseerd was omdat ze mannen op de openbare weg lastigviel. Onduidelijk is of het zelfmoord was, omdat men nog op zoek is naar haar Arabische souteneur.

De laatste zin is voor Celita's kamergenote die het nieuws aan de bar van de Monico hoort: ‘Zij dronk haar glas in één teug leeg, want de baas gaf haar een wenk dat ze zich moest gaan kleden voor haar nummer.’

De kachel waar Maigret zo van houdt, snort niet in dit boek. En evenmin stijgt er een tevreden rookkringel of de geur van een smakelijk gerecht uit op.

Waarschijnlijk was ik te jong voor deze ‘roman dur’. Waarschijnlijk ook wilde ik niet weten dat mijn vader de seks en het vreugdeloze spel tussen de seksen in dit boek gelezen had.

Niet lang erna brak de zomervakantie aan. Ik vertrok met Ans naar twee streng gelovige, ongetrouwde tantes in het oosten van het land. We zouden er een week logeren en de tantes zouden ervoor zorgen dat we met een gezonde blos op onze stadsgezichtjes weer naar huis konden keren. Direct na aankomst zeiden we dat we even gingen wandelen langs de hei. Ja, we zouden echt gauw terugkomen.

We kwamen langs een kazerne en vervolgden onze weg in het gezelschap van twee soldaten, die ons dronken voerden. De politie plukte ons 's avonds van straat. Spugend zat ik in de auto naast een agent die zijn ene hand onder mijn rok had gestoken, terwijl hij met zijn andere hand - om het in Simenons termen te zeggen - tot bevrediging geraakte.

[p. 938]

Op het politiebureau was de commissaris niet ‘ce gros homme’ die de aantrekkelijkheid van Jean Gabin of de huidige Maigret-vertolker: Bruno Cremer, bezat, maar een magere, benepen man die me toebeet dat hij mijn beide benen zou breken als ik zíjn dochter was geweest. Dezelfde avond nog werden Ans en ik door onze ouders opgehaald. Thuis werden mijn lippenstift en mascara weggegooid en de zomen uit mijn rokken gehaald. Aan de vriendschap met Ans moest abrupt een einde worden gemaakt. Voor de buitenwereld moest ik een paar dagen doen of ik ziek was en in bed blijven. Ik voelde me ook ziek. Zo idioot kil kon het leven in werkelijkheid dus wel zijn.

De lichten in de woonkamer werden uitgedaan, op dat van de leeslamp na. Mijn vader las. Dit uur van fictie was waarschijnlijk het beste uur van de dag voor een man die iedere dag naar kantoor fietste, maar ooit in het vreemdelingenlegioen had gediend. Nog even en het zou donker achter het raam zijn. Als ik volwassen was, wist ik, zou ik de leeslamp veel later uitdoen, pas wanneer mijn ogen dichtvielen, pas wanneer ik wilde.