De Gids. Jaargang 129

[p. 254]

Max Nord
Hongarije 1956 en A. den Doolaard⁺

Er is één ding dat nog treuriger is dan de menselijke geschiedenis, schrijft A. den Doolaard in zijn reactie op mijn verslag ‘Hongarije 1956 en de Nederlandse schrijvers’ in het vorige nummer van De Gids. Dat ene ding zou dan zijn het menselijk onvermogen om er iets uit te leren. Nu is er eigenlijk maar één ding in het stuk van Den Doolaard waarover ik fundamenteel verschil van mening, en dat is dit. Ik geloof dat er niets treuriger is dan de geschiedenis der mensen, en dat het juist dit is wat wij eruit leren. Het verloop van de opstand in Hongarije tien jaar geleden, zoals Den Doolaard het schetst, sterkt mij in die overtuiging. Want die opstand heeft naar zijn eigen woorden toch op den duur een groot deel bewerkstelligd van wat de schrijvers, die ongewild de stoot tot de bloedige gebeurtenissen gaven, hadden willen bereiken. Is er iets treurigers denkbaar dan dat voor die bijzonder betrekkelijke mildheid van thans - Tibor Déry die, tot negen jaar veroordeeld, na vier jaar is vrijgekomen en kort daarna een persiflage op de marxistische staat uitgaf - het bloedbad van de novemberdagen van 1956 noodzakelijk was? Ja, er is iets nog treurigers denkbaar: dat die opstand níet noodzakelijk was om dat te bereiken...

Maar wat wil Den Doolaard nu dat ik daarvan leer? Toch niet, neem ik aan, dat ik het vrijheidsstreven van die opstandige groep Hongaren tien jaar geleden niet moreel had moeten steunen? Toch niet, dat ik een andere opstand in de toekomst, een ander streven om meer vrijheid te krijgen waar ter wereld ook, niet opnieuw mijn morele steun zou moeten geven? Ik zou mij schamen als ik het naliet, en daarom was het dat ik mijn weergave van de gebeurtenissen in de Nederlandse schrijversorganisaties ten tijde van de Hongaarse opstand besloot met de woorden: ‘Laten we er ons niet bij neerleggen, nooit, zolang de Kádárs heersen, de Franco's, de Verwoerds en de Mao's.’

Den Doolaard meent: ‘Nord en de zijnen realiseerden zich niet dat de oproep opgesteld was door communistische schrijvers als Péter Veres en Tibor Déry.’ En in dezelfde alinea: ‘Nederlandse communistische schrijvers werden medeverantwoordelijk gesteld voor een Sowjet-actie die buiten hun voorkennis en medeweten ontketend was.’ Hoe treurig naïef! Waaruit leidt Den Doolaard af dat wij ons dat niet realiseerden? Wij deden dat wel degelijk. En wij wilden die schrijvers en hun aanhang steunen, ja. Maar die arme Nederlandse communisten, aan wie de Sowjet-Unie geen toestemming had gevraagd om de opstand in Hongarije neer te slaan, weg te schieten, in de grond te stampen - die arme Nederlandse communisten waren het die zich het niet realiseerden. Weet Den Doolaard dat dan niet meer? Zij waren het, die er de fascisten, reactionairen, kapitalisten van beschuldigden de opstand ontketend te hebben, zij stonden achter de Sowjet-Unie, zij. En daarom moesten zij eruit, vonden wij. Dat noemt Den Doolaard nu ‘doctrinaire onverdraagzaamheid, die zich op een verkeerd doel richtte’... van mij! Een sterk staaltje van op een verkeerd doel richten door A. den Doolaard, dunkt me.

Dat Pasternak op zijn bed is gestorven, Déry na vier jaar op vrije voeten was, ja, het zegt mij wel iets. Maar dat Pasternaks vriendin Olga Ivinskaja vier jaren in de gevangenis zat, eerst met haar dochtertje ook nog, en dat in het begin van dit jaar Andrei Siniavski en Yuli Da-

+ MAX NORD. Geb. 1916. Journalist. Oud-redacteur van Het Parool en De Baanbreker. Publiceerde onder meer de dichtbundel Suite pathétique (1952), de roman Geen talent voor geluk (1956) en de monografieën Albert Helman (1949) en Luigi Pirandello (1962).

[p. 255]

niel (Abram Tertz en Nicolai Arhzak) voor vijf jaar naar Siberië werden gezonden, zegt me nog meer. Ik leer eruit, dat er stellig in Sowjet-Rusland en in Hongarije een lichte verbetering heeft plaatsgevonden, een verlichting van de terreur, maar dat die niet van principiële aard is en dus tijdelijk kan zijn. Dat wij achter de Déry's, de Siniavski's en de Daniels moeten blijven staan, dat een nieuw oproer in die gebieden mogelijk blijft, en dat we de bloedige onderdrukking van een dergelijke opstand, en de mensen die zulk een onderdrukking zwijgend aanvaarden of luidkeels goedkeuren, moeten blijven bestrijden. Dàt was wat we trachtten te doen, in 1956, onhandig, dom en onervaren weliswaar, maar dat is ook wat we zullen blijven doen. En dat is het treurige van de geschiedenis, van dit stuk geschiedenis. Als Den Doolaard zo anti-totalitair is als ik uit zijn stuk lees, kunnen we het hierover niet oneens zijn.

Eén ding nog. Blijkbaar heb ik op Den Doolaard de indruk gemaakt dat ik vol ‘wrok en rancune’ zit. De indruk is verkeerd, en ik stel er prijs op dit vooral met betrekking tot de persoon van Donkersloot vast te stellen, omdat Den Doolaard hieromtrent volstrekt verkeerde suggesties wekt. Evenmin als Den Doolaard heb ik ooit Donkersloots democratische beginselvastheid betwijfeld. En ik heb niet alleen sterk van mening verschild met Donkersloot, maar ik ben het ook veel met hem eens geweest. Op grond van die overeenstemming vroeg Donkersloot mij om hem op te volgen als voorzitter van de Vereniging van Letterkundigen, en op diezelfde grond heb ik dat ten slotte gedaan. Over Hongarije waren wij het niet oneens, wel, en heel sterk ook, over wat er te dien aanzien in de PEN en in de Vereniging van Letterkundigen moest worden gedaan. Het had geen zin dat te verdoezelen in de geschiedenis van de gebeurtenissen die ik beschreef. Maar dat heeft niets te maken met wrok of met rancune, noch met de waardering die ik voor Donkersloot heb gehad toen ik naast èn toen ik tegenover hem stond.