De Gids. Jaargang 117

[p. 97]

Anton van Duinkerken
De stijl van het feest

Nog was de bevrijding geen feit, toen de vraag al gold, hoe ze moest worden gevierd. In Amsterdam gebeurde dat, hoofdzakelijk om practische redenen, op oude rederijkerswijze: langzaam naar de stadskern toe. De mensen hadden geen schoenen. Ze zagen van de geleden honger nog grauw. Trams reden er niet. Het stedelijk politiecorps bezat - ‘van de moffen teruggestolen’ - twee paarden. Versieringsmateriaal ontbrak. Voorzover de mensen pleizier wilden hebben, moesten zij het zelf maken. Dit ging het best buurt voor buurt. Tijdens de feestweek bestond Amsterdam uit zestig kleine dorpen, die elk hun eigen buurtcomité lieten opdraven om voor de belendende straten niet onder te doen. Elk comité regelde zelfstandig zijn eigen festiviteit, maar hield zich aan het algemene schema, dat kinderwedstrijden, pleinvergaderingen, avondvermaak op elkander liet volgen. Op straat werd gedanst tot diep in de nacht. Zulk een manier van feesten, voorgeschreven door de nood, daarom misschien bij welstand moeilijk herhaalbaar, werd naar beschrijvingen van middeleeuwse stadsfeesten ontworpen, omdat er toen ook geen snelvervoer van mensenmenigten mogelijk was. Het volk bleef in de nabijheid van zijn huis, het kon bij gebrek aan vervoer niet telkens naar de Kalverstraat en naar de Dam. Elk buurtplein speelde Dam. Twaalf kermissen, tien muziekcorpsen, zes poppenkasten, vier vuurwerken, twee trekkende toneelgroepen maakten gedeelde- tot veelmaals vermenigvuldigde pret.

Eerst de grote optocht van de laatste feestdag bewoog de bevolking naar het stadsmiddelpunt. Voor de rest van de tijd bekeken de buurten elkanders versiering, beoordeelden zij elkanders wedstrijden en zouden, bij voortduring van het programma, wellicht in een stedelijke burgeroorlog slaags zijn geraakt met elkander, als er niet pas nog oorlog was geweest! De strijd zou dan gegaan zijn over een partij vlaggedoek of over de aftakking van electriciteit, maar niet over de vraag, of ge De Waarheid liever moet lezen dan Het Parool, hoewel die twee kranten bestonden in die feestelijke tijd.

Het beginsel van de buurtgenootschappen ondervond niet lang daarna zéér krachtige kritiek. Het schijnt voor latere feesten een afkeurenswaardig beginsel te zijn. Het bevordert binnen de buurtgemeenschap een ongewenste mengeling van standen of overtuigingen; het geeft te grote macht aan winkeliers en aan particuliere zaalverhuurders; kortom: het behandelt wereldstadbewoners als kleine provincialen, hetgeen zij zich niet blijvend laten welgevallen. Dat mocht maar lukken voor één keer!

Deze bezwaren heb ik horen uiteenzetten op enige van de tientallen vergaderingen, waar over de dagorde en de stijl van het herdenkingsfeest geredeneerd werd, nu eens op initiatief van een gloednieuw nationaal instituut, dan op verzoek van een landelijke federatie van jeugdbewegingen, vervolgens op instigatie van de unie van radio-omroepen, ten slotte op uitnodiging van de minister van onderwijs, kunsten en wetenschappen.

Wij zaten op zulke bijeenkomsten te onderhandelen als vertegenwoordigers van het hoger, middelbaar, lager, voorbereidend en buitengewoon on-⁺

+ B.J. Ader predikant † 20 November 1944

[p. 98]

derwijs, met leeszaal-, speeltuin-, en kinderhuisdirectrices, jeugdaalmoezeniers, gevangenisdominees, kamerleden, toneelspelers en hoorspelschrijvers. Afgevaardigden van plaatselijke feestverenigingen maakten ons voor altijd begrijpelijk, waarom het oude oranjecomité, opgericht bij de viering van de onafhankelijkheidsfeesten in 1913, geen toegang kon verlenen aan druktemakers uit de binnenlandse strijdkrachten, die geheel op eigen gelegenheid een programma hadden uitgedacht, dat nergens naar leek. Geheelonthouders raakten slaags met andersgerichte levensartisten over de vraag, in hoeverre drankverbod en sluitingsuur tot de vaste feestelijkheden behoren. Kapelaans knikten bevestigend naar predikanten, die eenvoudige godsdienstoefeningen ontwierpen, waaraan geen humanist zich had te storen, wanneer hij maar een onze vader kon verdragen. Alles liep door onze wederzijdse welwillendheid op dood spoor om daarna door onze wederzijdse handhaving van allereenvoudigste rechtsbeginselen te mislukken. Wij verveelden veelal onszelf en altijd elkaar, maar wij kwamen nooit tot het gevraagde rapport met een eenheidsprogramma, want in Den Helder gaat het er sedert de kerstening der lage landen anders aan toe dan te Kerkrade, willen de mensen eens pleizier beleven, en niemand kan Waalwijk met Emmen ruilen of namens Norg beslissen wat te Nuth gebeuren moet.

Optimistische besprekingen droegen gewoonlijk schamele gevolgen, ofschoon er ministeriële richtlijnen naar de gemeente uitgingen, waarvan de burgemeesters kennis namen om ze door te geven aan de plaatselijke comités, die schoolkinderen met papieren vlaggetjes en oranjestrikken optrommelden ten einde onder maatslag van de meester, en dus in strijd met de waarheid, ‘wij leven vrij’ te zingen, waarna postduiven werden losgelaten op het marktplein.

‘Wij leven vrij, wij leven blij, op Neêrlands dierbren grond’ is gedicht door de Amsterdamse advocaat J. Brand van Cabauw, die in 1815 de wapens had opgenomen als hopman van de landstorm. Onze kinderen doen het er nog mee. Niemand kent àlle coupletten. Uit de verzetspoëzie kwam geen nieuw vrijheidslied te voorschijn. Wij doen het als vanouds.

Zo zijn de feiten. Toch verloopt, waar eregraven zijn, de dodenherdenking op de avond van 4 Mei bepaald indrukwekkend. Toch hebben heel veel goede mensen hartelijk pleizier op de bevrijdingsdag. Alleen: ze hebben geen pleizier in stijl of in hetgeen wij zo noemen. Ze hebben doodgewoon, leuk, menselijk pleizier, zo maar. Gaat het in stijl, dan moeten zij hun buurman zuur aankijken, omdat hij fout is geweest, of omdat hij niet meedoet, of omdat hij van stijl geen begrip heeft. Gaat het gewoon, dan vertoont de Hoogte Kadijk een andere aanblik dan het Valeriusplein en dan gaat het in Hulst anders dan in Meppel. Dan kan iemand uit Haarlem zich ergeren te 's-Hertogenbosch zonder zich bewust te worden, dat iemand uit 's-Hertogenbosch zich zou kunnen ergeren te Haarlem!

Moeten we daar nu niet eens iets aan doen? Er bestaan geen gevaarlijker feestgangers dan mensen die er iets aan willen ‘doen’, behalve als het gebeurt om de kindertjes van de weeshuizen of de patiënten van de hospitalen pret te bezorgen, maar dan echt! Overigens moeten we papieren mutsen opzetten, als iedereen dat doet, of geen papieren mutsen dragen als niemand het doet. De juiste omgang met feestartikelen leert men niet in de gemeenteraad, maar thuis.⁺

+ Ch. H.J.M. Bongaerts commandant brandweer † 23 November 1944

[p. 99]

Is zinloze uitbundigheid dan onze hoogste vaderlandse wensdroom? (Persoonlijk zeg ik hier nooit gaarne ‘neen’ op, om niet de verkeerde soort feesttheoretici in het gevlij te komen, maar) het antwoord is ‘neen’! Dat onderwijzers met hun klaskinderen oudbakken liederen komen zingen voor de pui van het stadhuis, behaagt de burgemeester en de ouders van de kinderen in sommige gemeenten zéér. In dit geval kan het zo blijven. Toch geloof ik niet, dat hiervan de onvergetelijke werking op het kindergemoed uitgaat, die men er meestal van verwacht. Wat mij betreft, ik zou vrij geven, vrij aan de meester en vrij aan de jeugd. Geen obligate sprietloperij, mastklimmerij, koekhapperij, maar vrij!

Kinderen kunnen samen iets veel aardigers beramen dan wij voor hen uitdenken kunnen. Dit mag dan desnoods ‘onder leiding’ worden uitgevoerd. Maar ze moeten weten, wat ze vieren op de bevrijdingsdag.

Hoe ze het vieren, zien we dan wel. Ze moeten de geschiedenis van overrompeling, bezetting en bevrijding leren kennen. Wij zijn zo bang voor legendevorming! Wij willen vooral geen haat zaaien! Wij vinden het maar beter, de stakkertjes niet te laten verschrikken met verhalen over gasovens, concentratiekampen en gijzelaarsmoorden! Wij willen in goede stijl een zinvol feest zien vieren, doch kennen wij de namen zelfs nog maar van de bevrijders? Weten wij de data nog van de proteststaking tegen het schrikbewind over Joden, - van de eerste fusilladen, - van de wegvoering van giote mensengroepen, - van de opening der kampen van Westerbork, van Amersfoort, van Vught? Zijn wij nog in staat, te vertellen, hoeveel de vrijheid, toen ze nieuw was, voor ons betekend heeft?

Hier hangt het van af, of de Bevrijdingsdag een waarachtige feestdag zal blijven. Regeringsvoorschriften zullen geen volksvreugde scheppen en deskundige rapporten geen feestelijke stijl. Maar alles wat gedaan kan worden door het onderwijs, de pers, de radio, de film en de televisie om te laten voelen, wat de vrijheid waard is, zal haar vierenswaardig maken voor de mensen. Het ligt in haar aard, dat zij in vrijheid wil worden gevierd.⁺

+ Jan van Bijnen ambtenaar † 30 November 1944