De Gids. Jaargang 81

[p. 1]

[Eerste deel]

Marthinus Theunis Steyn.
Ter vrome nagedachtenis.

Ook in dit oude tijdschrift van het land zijner vaderen worde een woord van smart en van eerbiedige hulde gesproken bij het graf van den laatsten staatspresident van het laatste Nederlandsche gemeenebest.

Zuid-Afrika en Nederland staan aan dit graf zij aan zij; met algeheel gelijke gevoelens.

‘Ons volk ziet nog steeds tot u op als zijn grootste figuur’, schreef hem niet lang geleden de eerste minister der Zuid-Afrikaansche Unie, Louis Botha; nooit heeft deze medestrijder in den Boeren-oorlog, wiens bewind echter de goedkeuring van den toegesprokene moest missen, een warer woord geuit. En behalve het ontzag bezat de president de geheele liefde van zijn volk.

‘Daar is geen ster wat fraaier blink,
daar is geen naam wat soeter klink,
in heel Suid-Afrika’,

dichtte zonder de minste overdrijving de Amsterdamsche student uit Zuid-Afrika A.D. Keet.

Die gevoelens heeft hij gewekt door heel zijn leven, een leven van zeldzame schoonheid, zonder eenige vlek, een leven dat uitsluitend is bestuurd geworden door den plicht tegenover den Allerhoogste en de liefde voor zijn volk.

Toen hij in het begin van 1896, een maand na den mislukten inval van Dr. Jameson in de Zuid-Afrikaansche Republiek, met een overweldigende meerderheid gekozen werd

[p. 2]

tot opvolger van den edelen staatspresident van den Oranje-Vrijstaat F.W. Reitz, die kort voor den inval door hardnekkige slapeloosheid zich genoopt had gezien tot aftreden, heeft de toen 39-jarige Theunis Steyn - want bij zijn tweeden, echt Hollandschen doopnaam werd hij door zijn magen genoemd - dadelijk het door zijn voorganger in 1889 gesloten verbond der beide republieken bevestigd en uitgebreid. Het doel was niet alleen de broeders aan de overzijde der Vaal te steunen tegen onrecht, maar evenzeer om vijandelijkheden te voorkomen. ‘Vergeet toch nooit’, hield hij mij voor, ‘bij uw arbeid voor het gemeenebest, dat Zuid-Afrika een kooi is met een Hollandschen vogel erin en een Britschen, die daarin voor goed zijn opgesloten; het is hun belang in vrede saam te leven.’ Het uiterste beproefde hij dus als bemiddelaar. Doch toen dit vruchteloos bleef en de dolk werd opgeheven naar het hart der zuster, heeft hij, het gegeven woord getrouw, zijn volk opgeroepen te wapen.

‘Ik verlies liever mijn leven dan mijn eer,’ sprak hij toen in den volksraad en trok met zijn mannen ten oorlog.

Daar, op het veld, heeft hij onafgebroken met hen gestreden en geleden, meer dan twee en een half jaar lang, gedurende welke hij geen nacht een ander hoofdkussen had dan zijn zadel; en daar is hij, die, vurig republikein, zich in den aanvang van zijn ambtsbekleeding meer beschouwd had als uitvoerder van den wil des volks dan als de leider, voor hen geworden de ongekroonde koning, naast God hun schild ende betrouwen. Zoolang hun president vocht, vochten de Vrijstaters. En toen na de bezetting door den vijand van al zijn dorpen, gewichtige stemmen tot hem spraken van overgave, vóórdat ook Transvaal zou zijn verwoest, toen zond hij daarheen dat gedenkwaardige telegram, betoogende dat hieraan zelfs niet mocht worden gedacht; thans eerst was het oogenblik gekomen om te toonen dat men een man was en de onafhankelijkheid waardig; het nageslacht moest men fier in de oogen kunnen zien. Aldus heeft hij de toekomst van het volk der Boeren gevest op den hoeksteen van achting voor zichzelf.

De president heeft stand gehouden, totdat zijn lichaam gebroken terneder lag, toen de doodsklok luidde voor wat hem dierbaarder was dan het leven, 's lands onafhankelijkheid.

[p. 3]

De bekwaamheid en toewijding van den Amsterdamschen hoogleeraar Winkler en de nooit versagende zorg van 's presidenten gade hebben toen den eik weder overeind gezet. Maar vasten wortel vatte hij niet meer. De oogen zijn half geloken gebleven, de vingers niet meer in staat tot voortgezet gebruik, de lichaamskrachten wankel.

Hij achtte zich niet gerechtigd, zeide hij mij, om met zijn woord in te grijpen in het bestuur des lands, nu zijn gestel hem niet langer veroorloofde dat woord zoo noodig om te zetten in daden. Maar voor de vestiging der Zuid-Afrikaansche Unie moest hij een uitzondering maken en trad hij weer naar voren. Zonder hem ware zij niet tot stand gekomen en aan hem in de allereerste plaats is de gelijkstelling der beide talen te danken, waarvan de opneming in de grondwet door hem tot beding was gesteld.

Trots alles heeft de president - want president is hij gebleven voor geheel zijn volk, in gevoel en in aanspraak - ook na het zinken der vlag een gelukkig leven gehad. Want hij zag zich omringd door de onbegrensde vereering van zijn volk en door een bloeiend gezin; zijn vroeger zwakke gade mocht hij als onvolprezen steun naast zich behouden; zijn kinderen zag hij opgroeien, zijner en harer waardig. Maar bovenal, hij had vrede met zichzelf en vrede met God. Ootmoedig boog hij het hoofd voor Diens wil en leerde ons, toch in Hem te blijven vertrouwen, wiens wegen immers ondoorgrondelijk zijn. Alleen daardoor vermocht hij te berusten in het verlies van de Vrijstaatsche onafhankelijkheid.

Wij Nederlanders hebben 's presidenten beeltenis, reeds voor jaren, geplaatst in de eerehal van 's rijks museum, onder één dak met schatten onzer historie. Wederkeerig is hij een vriend geweest van het land zijner vaderen en zulks in klimmende mate. Hij zocht en vond er gedeeltelijk zijn opleiding, herstel van gezondheid, ontmoette er hulp, liefde en hoogachting; hij zond er zijn eenigen zoon ter schole en ter studie. Innig gehecht en trouw was hij aan de gemeenschappelijke taal en fier op het gezamenlijk voorgeslacht.

Het is in hem herleefd.

Onbaatzuchtig, na bijkans zeven jaren regeerens arm afgetreden en ten slotte arm gestorven, was hij de eenvoud zelf, minzaam zijn bejegening, bedachtzaam zijn woord.

[p. 4]

Heel zijn wezen ademde waardigheid: zijn geest, zijn handelingen en ook zijn gestalte, rechtop tot aan het einde. Hij had een scherpzinnig en geschoold, zich steeds ontwikkelend verstand en is een uitnemend bestuurder geweest; zelfs de Engelschen noemden den Vrijstaat: ‘the model republic.’

Maar het ontzagwekkende in hem, dat was zijn karakter. Men werd beter in zijn omgang, was trotsch op zijn goedkeuring, verlegen onder zijn dank, omdat het immers een eer was aan zijn zijde te staan.

Gezegend het volk dat dezen edele onder de edelen verhief tot hoofd en dat zijn lichtend voorbeeld voor zich uit ziet gaan, de toekomst in.

's-Gravenhage,

begin December 1916.

Hendrik Muller.