De Gids. Jaargang 33
(1869)– [tijdschrift] Gids, De–
Auteursrechtvrij
[pagina 1]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
De Reform Bills van 1866 en 1867.Homersham Cox, Antient Elections: a History shewing how Parliaments were constituted and Representatives of the People elected in antient Times. London, 1867.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 2]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
te laten volgen of pogingen te doen om het te smoren. De Engelsche staatslieden hebben juist in dit opzicht zoo groote verdiensten, dat zij die les steeds voor oogen plegen te hebben. Den wensch van het volk naar meer invloed op het bestuur hebben zij nooit terstond vervuld, wanneer hij zich maar liet hooren, doch evenmin in den wind geslagen. Eerst als het bleek dat hij algemeen gekoesterd werd en krachtigen bijval vond, trachtten zij er aan te voldoen, doch telkens na rijp beraad en na alle gevolgen van de te nemen maatregelen nauwkeurig te hebben gewikt en gewogen. En dan ook niet met het verborgen doel om zoo weinig mogelijk te geven, maar veeleer om zooveel te doen, als 's lands welzijn scheen te verlangen. Men weet, hoeveel inspanning het heeft gekost de Reform Bill van 1832, waarnaar menigeen reeds jaren had gewenscht, tot stand te brengen: men weet ook, dat zij van genoegzamen omvang was, om voor een geruimen tijd de zaak te regelen, zonder de macht zóó te verplaatsen, dat zij in handen geraakte van lieden die haar misbruikten. De onlangs tot stand gekomen Hervorming van het Lagerhuis is zonder twijfel ook lang voorbereid; of zij echter met de noodige voorzichtigheid door den wetgever is behandeld, wordt betwijfeld, en of zij ook gevaarlijk dreigt te worden in hare gevolgen, eveneens. Wie hierover een oordeel wil vellen, moet zich zeker de vragen stellen, welk doel men heeft willen bereiken, wat men heeft gedaan om daartoe te geraken, en in hoeverre men het genaderd is. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
I.Toen Pitt in 1782 eene poging waagde om eene wijziging in het verkiezen van leden voor het Lagerhuis te bewerken, zal hij wel niet vermoed hebben, dat er nog een vijftigtal jaren moesten verloopen, voordat een maatregel tot stand kwam, die de gebreken, reeds in zijn tijd zoo in 't oog vallend, wegnam of althans verminderde. Maar het Engelsche volk liet zich ook toen niet gemakkelijk overhalen tot het maken van ingrijpende veranderingen, vooral niet in de samenstelling van zijn eeuwenoud Parlement. Het was gewoon geraakt aan de verkeerdheden, die allengs en onmerkbaar waren ingeslopen. De | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 3]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
groote meerderheid was met haren aard en omvang onbekend, en juist zij, die het best de gelegenheid hadden ze waar te nemen en uit te roeien, hadden er belang bij alles te laten zooals het was. Enkele stemmen, die zich nu en dan verhieven om op verbetering aan te dringen, vonden dan ook geruimen tijd weinig gehoor, en stierven zelfs geheel weg, toen het wapengekletter in het laatst der vorige en in begin dezer eeuw voortdurend onrust verspreidde, en de schrik voor gewelddadige omverwerping van de bestaande orde van zaken den moed benam om tot het maken van eenige verandering over te gaan. Nadat evenwel de vrede hersteld en de herinneringen aan de Fransche revolutie eenigszins op den achtergrond geraakt waren, liet de wensch naar Parlementsreform zich weêr hooren. En nu met meer aandrang. Deels vond hij steun bij velen onder het volk die de grieven, welke zij terecht of ten onrechte tegen hunne bestuurders koesterden, gaarne op rekening schreven van de bestaande gebreken in het kiesstelsel. Maar niet minder doordat mannen van aanzien zich de zaak aantrokken, den weg afbakenden, dien men moest inslaan om tot een beteren toestand te geraken, de wenschen formuleerden, en toonden dat men niet onredelijk was in hetgeen men verlangde. Meer dan eens vernam men zelfs van een voorstel dat door een der leden van het Lagerhuis was ingediend, maar ook spoedig weêr ingetrokken of met groote meerderheid van stemmen verworpen. De voortdurende tegenstand echter van regeering en aristocratie prikkelde den ijver van de voorstanders der Reform, wier getal steeds aangroeide, en wier pogingen om hunne overtuiging te verspreiden, hoe langer zoo meer gevolg hadden. En de vermoedens dat de aristocratie haar eigen belang wilde bevorderen door alle verandering tegen te houden, vonden hier en daar een zóó sterk geloof, dat men, hetgeen tot dusverre nog maar was gewenscht, begon te eischen. In enkele plaatsen gaf zich de ontevredenheid lucht in ongeregeldheden, die door de regeering zonder groote inspanning maar op gestrenge wijze werden onderdrukt, zoodat zij niet weinig er toe bijdroegen om de opgewondenheid levendig te houden. Volksleiders en dagbladschrijvers waren overal ijverig in de weer om haar aan te wakkeren, en toen de gebeurtenissen der Julirevolutie in Engeland bekend werden, dreigde zij tot uitersten over te slaan. Gelukkig echter bleef men de hoop voeden, de verkiezingen, welke juist in die dagen moesten plaats hebben, in dien geest te kun- | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 4]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
nen doen uitvallen dat het Parlement afdoende maatregelen zou nemen. Toen dit in November bijeenkwam, toonde het inderdaad dat het hiertoe had besloten: het Toryministerie moest spoedig wijken om plaats te maken voor een kabinet, samengesteld door Lord Grey, en hiermede was voor de Reform een nieuw tijdperk geopend. Voordat zij echter tot een goed einde was gebracht, moest er nog een krachtige tegenstand overwonnen worden in het Hoogerhuis. De Commons verklaarden zich met eene vrij aanzienlijke meerderheid voor het ontwerp der regeering, maar de Lords verwierpen, en zouden misschien ook ten tweedenmale hebben verworpen, had niet Wellington met een aantal volgelingen ingezien, dat het raadzaam was te wijken voor den krachtigen aandrang van het Lagerhuis, gesteund door het volk, en van het ministerie, bijgestaan door de Kroon, die op het punt stond hun tegenstand te breken door het benoemen van nieuwe Pairs. Een aantal Leden verscheen niet ter vergadering, toen het tweede ontwerp in stemming werd gebracht, zoodat de tegenstanders in de minderheid bleven, het ontwerp werd aangenomen, en de Reformbill van 1832 dus tot wet verheven. Hare bedoeling was niet eene volledige verandering in de constitutie tot stand te brengen, maar alleen om aan de beginselen waarop deze steunde, nieuwe levenskracht te verschaffen, door de verkiezing der vertegenwoordiging op te dragen aan al diegenen die door ontwikkeling en zelfstandigheid daartoe bekwaam waren. Aan de middelklasse, die tot dusverre bijna geheel uitgesloten was van allen invloed, moest het haar toekomend aandeel worden verzekerd. Daartoe moest het kiesrecht zoowel op het platteland als ook in groote en kleine steden gewijzigd worden. Immers in de counties behoorden de kiezers, de forty-shilling freeholders, eigenaars van een stuk grond ter huurwaarde van 40 shillings per jaar, of tot de landed gentry, den kleineren adel, of tot de minvermogenden, welke voor verreweg het grootste gedeelte afhankelijk waren van de aristocratie. De verkiezingen in de boroughs waren gedeeltelijk in handen van de regeering, gedeeltelijk in die van eene aanzienlijke familie, die hare macht gebruikte alsof zij een deel van haar vermogen uitmaakte, of elders door het plaatselijk bestuur liet benoemen wien zij goed voed. Eindelijk hadden in sommige boroughs alle zoogenoemde freemen en scot-and-lot-voters het kiesrecht. Daartoe behoorden alle inwoners, dus | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 5]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
lieden van alle standen, zoodat de overmacht berustte bij de groote massa, die lang niet tot den trap van ontwikkeling was gekomen, waarop zij tegenwoordig staat, maar hare stem veelal verkocht, veelal uitbracht naar den zin der locale machthebbers. Eindelijk bleven vele steden, die eerst in lateren tijd tot bloei waren geraakt, waaronder van de aanzienlijkste, nog altijd geheel verstoken van het recht om afgevaardigden te zenden. Ook hierin moest verandering worden gebracht. De Reform Bill ontnam zoowel aan de hoogste als aan de allerlaagste standen een deel van hunnen invloed. Die plaatsen, waar het recht om te kiezen uitsluitend in handen van enkele aanzienlijken was (rotten boroughs), verloren de bevoegdheid om leden naar het Lagerhuis te zenden geheel; andere, waar het getal kiesgerechtigden zeer klein was, gedeeltelijk, zoodat zij in plaats van twee leden, voortaan één zouden benoemen. De hierdoor opengevallen plaatsen werden toegewezen aan counties en grootere boroughs. In de boroughs werd het kiesrecht verleend aan alle mannelijke ingezetenen, die hunne belastingen betalen en een huis bewonen ter huurwaarde van minstens 10 £ in het jaar, - dus bijna allen behoorende tot de middelklasse. Aan de scot-and-lot-voters werd het stemrecht geleidelijk ontnomen. Door deze veranderingen werd het getal kiezers, die tot de arbeidende klasse behoorden, veel kleiner. Vroeger maakten zij in de boroughs de meerderheid uit, voortaan niet meer dan een derdeGa naar voetnoot1. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 6]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
De regeling van het kiesrecht in de counties heeft dezelfde strekking. Daar wordt het nl. gegeven, behalve aan de eigenaars van grond ter huurwaarde van minstens 40 shillings, aan erfpachters van grond van 10 £ huurwaarde in het jaar, en aan huurders die jaarlijks 50 £ huur betalen.
Had dus de Reform zich lang laten wachten, - nu zij tot stand kwam, liet zij het niet bij een halven maatregel. Men mag zeggen dat de nieuwe regeling over het algemeen aan de verwachtingen heeft beantwoord, die hare voorstanders koesterden, en dat de vrees der bestrijders althans is gebleken zoo goed als ijdel te zijn geweest. Hare werking heeft niet alleen reden tot tevredenheid gegeven bij hen, aan wie een krachtiger invloed was verleend, maar bij allen, behalve misschien bij een enkelen eigenaar van closen boroughs, die met een gevoel van leedwezen dacht aan den goeden tijd, toen hij nog over eenige plaatsen in het Lagerhuis kon beschikken, en aan iemand die zijne keuze durfde afkeuren kon antwoorden, zooals indertijd de hertog van Newcastle, dat hij toch met zijn eigendom kon doen wat hij wilde! Wetten van heilzame strekking voor welvaart en ontwikkeling des volks zijn tot stand gekomen, het vertrouwen van de natie in hare vertegenwoordiging is versterkt, en van overheersching der middelklasse, waardoor de aristocratie haar alouden invloed zou verloren hebben, vindt men geene blijken. Zoo goed heeft men zich er bij bevonden, dat men is begonnen den wensch te koesteren om in dezelfde richting verder te gaan, en het stemrecht nog meer algemeen te maken. Zelfs heeft de meening veld gewonnen, dat men verstandig zou doen door de arbeidende klasse, die, naar men meende, zoo goed als uitgesloten was, althans gedeeltelijk toe te laten. Niet alleen ten einde hare belangstelling in de publieke zaak aan te wakkeren, maar vooral ook om haar vertrouwen in de bestuurders van den staat te versterken, en om haar in de gelegenheid te stellen, grieven die zij wellicht mocht koesteren, bloot te leggen; verbeteringen die zij wenschte, voor te stellen. Daarbij kwam de meening van hen, die oordeelen, dat men geen der burgers mag uitsluiten, tenzij omdat hij bepaald onbekwaam of onwaardig | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 7]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
is zijne stem over staatsbelangen uit te brengen. Nu is zonder twijfel sedert 1832 de arbeidende klasse in Engeland niet alleen in stoffelijke welvaart, maar ook in verstandelijke ontwikkeling aanmerkelijk vooruitgegaan. Het onderwijs is veel meer algemeen gegeven, en in gehalte niet weinig verbeterd; boeken zijn goedkooper geworden en onder alle standen verspreid; de loonen zijn gestegen; het sparen is zeer sterk toegenomen, en niet weinig hebben de vereenigingen, op vele plaatsen tusschen de arbeiders tot stand gekomen, er toe bijgedragen aan de eene zijde om hunnen toestand gunstiger te maken, aan den anderen kant om hunne aandacht te vestigen op mogelijke verbeteringen in de wetgeving. Een natuurlijk gevolg van dit alles was, dat zij meer en meer belang stelden in en kennis namen van hetgeen in 's lands hoogste vergaderingen voorviel, en dat zelfs het verlangen bij hen begon op te komen en allengs levendiger te worden, om ook eenigen invloed op de samenstelling daarvan te kunnen uitoefenen. Er is wel beweerd, dat het zaak is, het kiesrecht aan niemand te onthouden, die het in ernst verlangt, 't zij omdat daardoor onrecht jegens hem zou worden gepleegd, 't zij omdat hij anders wel eens de gelegenheid zou kunnen zoeken, het zich met geweld te verschaffen. Wat hiervan zij, bij de Engelschen vinden zulke algemeene stellingen niet licht bijval, en worden ze zelfs niet zonder wantrouwen gehoord: daar heerscht de gewoonte, om, wanneer eene verandering wordt aanbevolen, allereerst de vraag te doen: ‘hoe zal zij werken?’ en haar niet aan te nemen, voordat daaromtrent met genoegzame zekerheid een bevredigend resultaat wordt verwacht. Langzamerhand echter heeft de overtuiging zich verspreid, dat er eenige uitbreiding van het kiesrecht noodig was, en menigeen aangespoord om naar eene geschikte regeling om te zien, die, zonder aan de arbeidende klasse alle macht in handen te geven, haar toch een behoorlijken invloed verschafte op de samenstelling der vertegenwoordiging. Gemakkelijk was die taak niet, en welken weg men ook insloeg, overal ontmoette men zwarigheden. Het denkbeeld b.v. om een zeker aantal leden van het Lagerhuis uitsluitend door arbeiders te laten verkiezen, lokte wel aan om zijne eenvoudigheid, maar werd spoedig ter zijde gelegd wegens de gegronde vrees, dat de op die wijze gekozen leden in sommige gevallen, - vooral die waarbij de belangen van hunne constituenten in het spel kwamen, - ééne | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 8]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
lijn zouden trekken, en dan niet zelden tegenover alle anderen zouden staan, hetwelk een gevaarlijk antagonisme, een onverzoenlijken strijd tusschen de klassen kon doen ontstaan. Dit gevaar zou men vermijden, door aan allen, die volgens de bestaande wet geen kiesrecht hadden (natuurlijk minderjarigen, bedeelden, enz. uitgezonderd), het recht te geven niet om leden van het Lagerhuis te kiezen, maar om tot het vervullen van deze taak personen aan te wijzen b.v. ten getale van 100,000, die met de overige stembevoegden zouden medewerken tot het werk der verkiezingen. Daardoor meende men aan de lagere klassen een behoorlijken invloed te verzekeren, eenen invloed, die niet gevaarlijk scheen, omdat zij, die wellicht niet de geschiktheid kunnen beoordeelen van de candidaten voor het Parlement, toch zeker bekwaam genoeg zijn om te beoordeelen wie uit hun midden in staat zijn, uit die candidaten eene goede keuze te doen. Maar behalve de niet geringe bezwaren tegen indirecte verkiezingen gewoonlijk aangevoerd, vreesden velen, dat deze regeling al te licht aanleiding zoude geven tot invoering van het algemeen stemrecht, daar zij toch aan allen reeds een zeker stemrecht gaf, en er maar een enkele stap lag tusschen het benoemen van kiezers en het benoemen der vertegenwoordigers zelve. Het algemeen stemrecht nu werd veeleer gevreesd dan gewenscht: vandaar dat men ook spoedig van deze inrichting afzag. Nog werd de aandacht gevestigd op vele andere plannen, waarvan één al de vermelde bezwaren scheen te ontwijken, en wel hierin bestaande, dat men aan die arbeiders het kiesrecht gaf, aan wie door hunne meesters het toezicht over anderen was opgedragen. Zij toch worden natuurlijk wegens hunne bekwaamheid, ijver en eerlijkheid tot dien hoogeren werkkring geroepen, en zijn dus juist de aangewezen personen om het kiesrecht uit te oefenen. Als men hen toelaat, verkrijgt men niet alleen het voordeel dat de arbeidende klassen niet langer zijn uitgesloten, maar bovendien een element dat zeer geschikt is om onder de kiezers te worden opgenomen, terwijl deze inrichting zich ook hierdoor aanbeveelt, dat zij aan allen, die ernstig willen, de gelegenheid openstelt om kiezer te worden. Doch alweêr werden bedenkingen geopperd, die zeer moeielijk op afdoende wijze waren te weêrleggen. Immers de arbeiders zouden er niet mede tevreden zijn, zij zouden zeggen: ‘het baat ons niet, dat ge aan diegenen onder ons de bevoegdheid | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 9]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
geeft, die juist u het meest nabij komen, en van allen het meest onder uwen invloed staan, wier sympathiën veeleer met u dan met ons medegaan: wij verlangen het kiesrecht voor de arbeidende klasse; gij wilt het geven aan hen, die op den weg zijn om op te houden daartoe te behooren.’ Maar genoeg om aan te toonen dat er niet gemakkelijk een middel te vinden was om de élite van de arbeidende klasse, en meer niet, onder de kiezers op te nemen. Dat het streven evenwel ernstig gemeend was, blijkt uit meer dan één voorstel door de regeering aan het Lagerhuis gedaan, schoon dan ook herhaaldelijk zonder resultaat. Het ontwerp, dat Lord John Russell in 1852 indiende en waarbij de census zoowel voor de steden als voor het platteland werd verlaagd, kwam ten gevolge van eene verandering van het ministerie niet in stemming, en zou waarschijnlijk verworpen zijn, daar in het Parlement de vrees voor democratie menigeen ongunstig stemde, terwijl ook daarbuiten weinig blijken van belangstelling werden gegeven. Geen beter lot viel hem ten deel toen hij twee jaren later op nieuw eene poging waagde: het uitbreken van den oorlog tegen Rusland gaf aanleiding tot intrekking van zijn ontwerp, daar de regeering van oordeel was dat de aandacht van volk en volksvertegenwoordiging te zeer in beslag werd genomen door de gebeurtenissen in het buitenland, dan dat men zich ernstig kon bezig houden met de binnenlandsche politiek. Maar de groote voorstanders der Reform rustten niet. Vooral John Bright spande al zijne kracht in. In 1858 trok hij van stad tot stad om door zijne welsprekende taal het publiek tot medewerking aan te sporen. En het gelukte hem meestal een levendig enthousiasme op te wekken, schoon niet zelden zijne heftigheid schrik inboezemde, en zijne diep ingrijpende plannen wantrouwen verwekten. Het ministerie Derby gevoelde zich in 1859 gedrongen de vraag op nieuw aanhangig te maken, maar was niet gelukkiger dan het vorige. Wel werd er eene beslissing genomen, maar deze was ongunstig: eene meerderheid van 39 stemmen verklaarde zich tegen het ontwerp, door eene motie van Lord Russell aan te nemen, waarin de hoofdgrieven der oppositie waren geformuleerd. Deze kwamen hierop neêr: de uitbreiding van het kiesrecht in de boroughs was onvoldoende, en de eigenaars van gronden, in counties gelegen, zouden ten onrechte genoodzaakt worden hunne stem uit te brengen in eene borough, als | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 10]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
zij daar woonden. Dit laatste werd afgekeurd, omdat het de verkiezingen ten plattenlande uitsluitend zou overleveren aan den invloed der landbouwende bevolking, nu stedelingen die er vroeger deel in hadden werden verwijderd. Schoon de regeering meer dan eens was uitgenoodigd, zich met wijzigingen in dien geest te vereenigen, bleef zij haar stelsel vasthouden, en toen zij zich tot het doen van concessiën bereid verklaarde, was het te laat. Nadat zij toch de Commons had ontbonden, werd zij door het nieuwgekozen Huis ontvangen met een votum van wantrouwen, 't welk hare beloften om mede te werken tot een meer omvattenden maatregel, niet vermochten te keeren, en dus tot aftreden genoopt. Lord Palmerston, die in zijn hart geen groot voorstander van parlementshervorming schijnt geweest te zijn, moest, nu hij aan de regeering kwam, wel tot den een of anderen maatregel besluiten. Want men begon ernstig naar de beslissing te verlangen van eene quaestie, waaraan geen eind scheen te komen. In het volgende jaar werd dan ook nogmaals een ontwerp ingediend, waarvan de hoofdbepaling deze was, dat de census voor de boroughs van 10 £ tot 6 £ huurwaarde werd verlaagd. Die voor de counties zou ook in dezelfde richting veranderd worden, zoodat voor beide het getal kiezers met ongeveer 200,000 zou toenemen. Schoon Palmerston zijnen invloed had gebruikt om het ontwerp niet van eene al te ruime strekking te doen worden, vond het toch krachtigen tegenstand bij de oppositie. Deze vreesde dat het land zou worden overgeleverd aan de willekeur der arbeidende klasse; zij voorzag dat eene klasse, zoo talrijk en uit zoo weinig onderling verschillende elementen bestaande, spoedig niet slechts alles zou overheerschen, maar zich niet ontzien zou, zelfs de meest heilzame instellingen omver te werpen. Deze hoofdgrieve heeft evenwel niet geleid tot een bepaald voorstel om eene wijziging in het ontwerp aan te brengen: liever wilde men het geheele ontwerp doen vallen, zonder over een der beginselen eene stemming uit te lokken. Met dat doel werd eene motie gedaan om met de behandeling niet voort te gaan, voor en aleer aan het Huis de noodige statistieke opgaven waren medegedeeld, waaruit men de vermoedelijke gevolgen van het ontwerp zou kunnen beoordeelen. Dit verlangen kan men niet onredelijk noemen: vóór een zoo gewichtigen maatregel aan te nemen, mocht men wel eerst in staat gesteld | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 11]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
worden met kennis van zaken een oordeel te vellen. In de gegeven omstandigheden evenwel stond aanneming der motie gelijk met een votum van wantrouwen jegens de regeering, zoodat de meerderheid zich er tegen verklaarde. Die meerderheid was echter niet sterker dan dertien stemmen, weshalve Lord Russell eenige dagen later verklaarde, dat hij zijn ontwerp introk, daar hij wegens den sterken tegenstand dien het ontmoette, weinig hoop koesterde dat het tot wet zou worden verheven. Waarschijnlijk heeft niet alleen die felle tegenstand hem tot dit besluit genoopt, maar ook de houding van Lord Palmerston, die zich vrij onverschillig toonde, en geen deel nam aan het debat, behalve een enkele maal, wanneer door de een of andere motie het bestaan van het ministerie werd bedreigd. Daarbij kwam nog, dat velen onder de voorstanders van Reform de voorgestelde veranderingen niet voldoende vonden en hunne ondersteuning dus weinig krachtig was.
Nu al deze pogingen om de door velen zoo noodig geoordeelde hervorming tot stand te brengen, mislukt waren, scheen het wel dat de tijd er voor nog niet gekomen was. Ofschoon men na de verklaring in 1859 door het Derby-ministerie afgelegd, mogt gelooven, dat alle partijen eenige verandering noodig oordeelden, bestond er nog te veel verschil van gevoelen over den omvang der te nemen maatregelen. En de belangstelling die de arbeidende klasse zelve toonde, was niet levendig genoeg om hen die weifelden tot krachtige medewerking te nopen, noch ook om hen te steunen, die hare belangen met zorg behartigden. De tegenstanders verzuimden dan ook geenszins daarop te wijzen en verklaarden niet zonder eenigen schijn van grond, dat er geen voldoende reden was om het stemregt te geven aan personen die het niet op hoogen prijs toonden te stellen. De vraag bleef dan ook eenigen tijd rusten, althans in het Parlement. Niet daarbuiten. In dagbladen, in tijdschriften en brochures, in redevoeringen, op meetings, soms door een talrijk publiek bezocht, werd zij voortdurend besproken en aanbevolen; de reformers wonnen allengs meer grond, zoodat zelfs Lord Palmerston op den duur niet in staat zou zijn eene be- | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 12]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
slissing tegen te houden. Kort vóór de algemeene verkiezingen, die in 1865 moesten plaats hebben, werd nog een voorstel gedaan door het parlementslid Baines, 't welk de regeering ondersteunde, evenwel onder deze reserve, dat zij niet wilde gerekend worden zich in alle opzichten er mede te vereenigen, bepaaldelijk, dat zij met het oog op de aanstaande verkiezingen zich niet gebonden rekende aan de verlaging van den census tot op 6 £. Schoon eene aanzienlijke meerderheid zich er tegen verklaarde, werd het doel dat de voorsteller had beoogd, bereikt. Hem was het namelijk hoofdzakelijk er om te doen de reformquestie op den voorgrond te brengen, ten einde haar bij de verkiezingen tot een shibboleth te doen dienen. Niet volkomen evenwel bereikte hij zijn doel. Immers niet alleen bewaarde Lord Palmerston in zijne redevoeringen tot de kiezers het stilzwijgen er over, maar ook Disraeli, het hoofd der oppositie. De meeste andere candidaten lieten zich er gunstig over uit, maar veelal in zulke algemeene bewoordingen, dat men nog weinig zekerheid had, hoe ver zij zouden willen gaan. Inderdaad was dan ook de vraag of men vertrouwen stelde in Lord Palmerston en zijne ambtgenooten van meer belang bij de verkiezingen, dan die of men vóór hunne reformplannen was ja of neen. Vandaar dat velen zich vergisten, die uit de groote zege, welke het ministerie behaalde, het besluit trokken, dat de zaak der Reform eene gunstige beslissing nabij was. Dit bleek eenige maanden later, toen het op stemmen aankwam. Dat echter eene beslissing niet lang meer zou uitblijven, werd iedereen duidelijk, toen een paar maanden na de verkiezingen, ten gevolge van den dood van den twee en tachtigjarigen Palmerston, Lord John Russell aan het hoofd van het ministerie werd geroepen, waarin ook Gladstone eene plaats bleef bekleeden. Inmiddels hadden de herhaalde discussiën ten minste deze vrucht opgeleverd, dat meer en meer bleek wat er werd gewenscht. Verreweg de meesten verlangden op sommige punten verandering. Vooreerst moest op de eene of andere wijze het kiesrecht zóó worden uitgebreid, dat de arbeidende klasse er een gepast aandeel in verkreeg. Die plaatsen verder, die zich dat recht onwaardig hadden getoond, moesten het verliezen. Tot zooverre bestond de moeielijkheid alleen in de vraag hoe ver men moest gaan, en daarover zou men door eenige toegevendheid van weerskanten wel tot overeenstemming kunnen ge- | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 13]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
raken. Een derde punt was in het Parlement nog niet op den voorgrond geplaatst, namelijk de verdeeling van het recht om leden te kiezen. Sommigen meenden dat het zuidelijk gedeelte van Engeland ten onrechte veel meer leden koos dan het Noorden, waar de bevolking en de rijkdom zoo verbazend waren toegenomen. Anderen wilden vooral meer plaatsen ter beschikking stellen van de groote steden, daar zij oordeelden dat over het algemeen het platteland te sterk was vertegenwoordigd. De leden uit de counties toch behooren even als velen uit de kleinere boroughs tot de grondbezitters, zoodat zij boven alles belang stellen in den landbouw. Daar zij de meerderheid uitmaken, is het Lagerhuis niet altijd onbevooroordeeld, zoo dikwijls er een ontwerp ter sprake komt waarbij de belangen der landbouwende bevolking min of meer in conflict komen met die der overige bevolking. Dit bleek nog in 1866, toen de regeering een ontwerp had ingediend tot dekking van de uitgaven, noodig voor het onteigenen en afmaken van door de veepest besmette runderen. Zij stelde voor twee derden der kosten te vinden uit de gewone belastingen, maar tot het bedrag van één derde eene afzonderlijke belasting te heffen op het vee. Men moet erkennen, dat dit voor de veehouders geenszins onbillijk mocht heeten, daar zij toch bovenal door de maatregelen, wier bekostiging het gold, werden gebaat. Bovendien moest hun vee, bleef het bewaard, aanmerkelijk in prijs stijgen: waardoor zij voordeel, de verbruikers nadeel hadden te wachten. Toch vond het ontwerp bij de groote meerderheid tegenstand. Bijna alle vertegenwoordigers van counties en kleinere boroughs, zoo whigs als tories, verklaarden zich er eenstemmig tegen, zoodat men zelfs geene stemming er over durfde uit te lokken. Niet weinig heeft dan ook dit voorval er toe bijgedragen om den ijver te versterken van hen, die aan de grootste steden meer vertegenwoordigers wilden verschaffen. Natuurlijk vond dit evenwel bij velen afkeuring, zoodat er nog groot verschil van gevoelen bleef bestaan. Gemakkelijk was het dus nog niet, om den juisten weg te vinden, die tot eene bevredigende uitkomst zou leiden. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 14]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
II.Met gespannen verwachting zag men de Parlementszitting van 1866 te gemoet. Geruchten van allerlei aard waren verspreid omtrent de strekking en den omvang van het ontwerp, dat door de regeering zou worden voorgesteld, want dat er iets zou voorgesteld worden, werd niet betwijfeld. Nu eens vernam men, dat het van ingrijpende strekking zou zijn, dan weêr dat het bij partiëele wijzigingen zou blijven. Reeds bij voorbaat werd van beide gedragslijnen het vóór en tegen gewikt en gewogen, schoon niemand nog met zekerheid kon zeggen, wat de regeering voornemens was te doen. Deze had zich den tijd te nutte gemaakt om over het geheele land statistieke opgaven te laten verzamelen, waaruit zij de waarschijnlijke gevolgen van hare maatregelen met eenige zekerheid zou kunnen opmaken. Kort nadat zij deze aan het Parlement had voorgelegd, diende zij het ontwerp in ‘tot uitbreiding van het recht om leden voor het Parlement in Engeland en Wales te kiezen.’ Gladstone gaf eene toelichting, waarin hij de beginselen blootlegde en de hoofdbepalingen uiteenzette. ‘De eerste belangrijke maatregel,’ zoo sprak hij, ‘is, dat in de counties bewoners van een huis ter huurwaarde van 14 £ het kiesrecht verkrijgen. Voorts, dat pachters en huurders (copyholders en leaseholders) van gronden gelegen in boroughs, als zij wonen in counties, hier het stemrecht zullen kunnen uitoefenen, even als volgens de Reform Act van 1832 eigenaars in dezelfde omstandigheden. Dan zullen personen die eene zekere som in de spaarbank gedeponeerd hebben, het kiesrecht verkrijgen, waardoor ook in de steden, maar vooral op het platteland, het getal kiesgerechtigden aanzienlijk zal toenemen. In de steden zullen zij, voor wie de grondeigenaar de belasting betaalt (de zoogenoemde compound householders) op ééne lijn gesteld worden met hen die zelve hunne belasting betalen. Dat betalen van belasting als afzonderlijk vereischte vervalt dus. Allen, die een huis bewonen ter huurwaarde van 7 £ (vroeger 10 £), worden toegelaten. Zoo ook huurders van kamers of van bovenwoningen en allen die bij anderen inwonen, wanneer de vertrekken die zij bewonen jaarlijks, ongestoffeerd, minstens 10 £ huur doen. Voorts zal het vereischte, dat zij, die als kiezers geboekt staan, ten tijde der stemming hunne woon- | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 15]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
plaats binnen het district (de borough of county) moeten hebben, vervallen. Eindelijk wordt aan arbeiders op 's rijks werven het kiesrecht ontnomen.’ Het getal kiezers zou door deze maatregelen, naar men berekende, ongeveer tot 1,300,000 gebracht worden, zoodat er 400,000 bijkwamen. De helft hiervan zou behooren tot de arbeidende, de helft tot de middelklasse. Een voorstel tot eene nieuwe verdeeling van het recht om leden te kiezen, door het aan sommige plaatsen te ontnemen, om het aan anderen te geven, wenschte de regeering niet terstond er bij te voegen, daar toch alle beschikbare tijd van het Huis waarschijnlijk reeds in beslag zou worden genomen door de behandeling van het ingediende. De indruk, dien Gladstone's redevoering maakte, schijnt niet zoo gunstig te zijn geweest, als hij mocht wenschen. Enkele teekenen van goedkeuring werden vernomen; zelfs lieten zich hier en daar toejuichingen hooren, toen hij had opgehouden te spreken, maar van geestdrift of opgewondenheid was weinig te bespeuren. Voor een deel moet dit toegeschreven worden aan teleurstelling wegens het besluit der regeering om de zaak niet terstond geheel te regelen, maar een zeer gewichtig deel eerst later in behandeling te brengen. Daardoor werden zij, die zich over het geheel wel konden vereenigen met de voorgestelde veranderingen, ongerust; anderen in hun voornemen om tegenstand te bieden, gesterkt. En niet zonder reden. Immers, ten einde de vraag te kunnen beoordeelen, hoe ver men het kiesrecht moet uitstrekken, om aan de arbeidende klasse een behoorlijken invloed te verschaffen, moet men weten hoevele leden zullen gekozen worden in de plaatsen, waar die klasse de meerderheid uitmaakt, en in allen gevalle moest men de zekerheid hebben, dat de verdeeling der plaatsen niet werd uitgesteld tot een volgend jaar, als het Lagerhuis naar de nieuwe wet was gekozen, en dus misschien geneigd zou zijn, zeer groote veranderingen te maken. Maar bovendien waren de meeningen in het Huis nog altijd verdeeld. Men kan zeggen, dat er niet minder dan vier schakeeringen waren op te merken. In de eerste plaats zij, die in de zitting van 1866 niet meer wenschten tot stand te brengen, dan eene uitbreiding van het kiesrecht; voorts zij, die tegelijkertijd eene beslissing verlangden over het toekennen der bevoegdheid om leden te kiezen aan de verschillende boroughs en counties; in de derde | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 16]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
plaats diegenen, die liever niets wilden veranderen, maar om des lieven vredes wille in een niet al te ingrijpend plan zouden berusten, en eindelijk zij, die zich onvoorwaardelijk tegen elke verandering zouden verzetten. Buiten het Parlement was de geestdrift sterker en algemeener. Vooral in de grootere steden vond de regeering levendigen bijval. Meetings op uitgebreide schaal aangelegd en druk bezocht, stelden vast, dat hare hervormingsplannen toejuiching verdienden, en dat alle weldenkenden haar behoorden te ondersteunen. Ook zij, die bekend stonden als volbloed reformers, en dus niet licht tevreden, verklaarden, dat men nu met ijver moest medewerken. Wij zouden evenwel dwalen, wanneer wij meenden, dat in 1866 de publieke opinie zich op den duur even krachtig liet hooren als in 1830. Dit was trouwens niet te verwachten. Immers in het vorige jaar waren alle leden, die tegen het voorstel van Baines hadden gestemd, op één na herkozen. Maar bovendien: de omstandigheden waren lang niet gelijk. Toen was de Reform jaren lang de groote zaak geweest, waarvan ieder die reden tot ontevredenheid meende te hebben, alle heil verwachtte, waaronder alle voorstanders van vooruitgang, van recht en billijkheid hadden gestreden. Met het vervallen der rotten boroughs zouden onzedelijke voorrechten verdwijnen, en met het verschaffen van invloed aan de middelklasse, een krachtig element worden vooruitgebracht dat in het ware belang van het geheele volk zou werkzaam zijn. Nu daarentegen had de ondervinding de geestdrift getemperd van hen, die alle heil van Reform alleen verwachtende, met alle macht voor haar hadden gestreden; ook menigeen teleurgesteld, die gehoopt had voor zich zelven van de behaalde overwinning de zoete vruchten te plukken. Bovendien wist men in 1830 wat men wilde, de voorstanders der Reform waren het in hoofdzaak eens; - nu wilde de een veel verder gaan dan de ander; onderling streden zij, alsof zij niet naast, maar tegenover elkander stonden. Het Engelsche volk schonk daarom geen onbepaald vertrouwen aan hen, die niet met een vast en nauwkeurig omschreven plan konden voor den dag komen, 't welk allen bevredigde. De herhaaldelijk ingediende ontwerpen waren telkens van min of meer verschillende strekking geweest, en de discussiën daarover hadden voet gegeven aan de meening, dat men niet zoozeer er op uit was aan eene praktisch gevoelde behoefte te voldoen, | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 17]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
als wel om de constitutie meer theoretisch volmaakt, meer systematisch te maken. De één had voortdurend verkondigd, dat alle manspersonen het stemrecht behoorden te hebben, - een enkele wilde zelfs de vrouwen er in doen deelen, - de ander verlangde het ten minste voor alle hoofden van huisgezinnen, velen verklaarden zich tevreden met eene verlaging van den census. Wanneer we hierbij nog denken aan de pogingen der voorstanders van verschillende meer ingewikkelde stelsels, die met hen wedijverden om de instemming van het publiek te verwerven, dan zullen we ons er niet over kunnen verwonderen, dat velen die gedachte niet van zich konden afzetten. Eindelijk waren sedert 1830 zoovele belangrijke verbeteringen door den wetgever tot stand gebracht, zoovele heilzame hervormingen in het binnenlandsch bestuur ingevoerd en misbruiken weggenomen, dat het verlangen naar eene verbeterde inrichting der volksvertegenwoordiging niet algemeen als noodzakelijk werd beschouwd. Bij menigeen had zich de overtuiging gevestigd, dat zij, hoezeer wellicht gebrekkig samengesteld, toch inderdaad vrij goed hare taak verrichtte; dat al wat door het volk werd begeerd, mits het werkelijk begeerd werd, niet door enkele woordvoerders, maar door de geheele natie of althans door hare groote meerderheid, ook werd toegestaan en tot stand gebracht. Was dus in 1830 de Parlementshervorming de vraag, die allen bij uitnemendheid belangstelling inboezemde, nu woog zij bij velen zwaar, maar velen stelden menige andere vraag met haar op ééne lijn. Wel had het regeeringsvoorstel warme sympathie gevonden, toen het algemeen bekend werd, maar die sympathie was niet sterk, niet duurzaam genoeg om het ministerie den noodigen steun te geven tegenover den fellen tegenstand die haar in het Lagerhuis wachtte, of om den moed der oppositie aan het wankelen te brengen, zelfs niet om hen die weifelden, tot medewerking te nopen. Nadat Gladstone had uitgesproken, vatten aanzienlijke sprekers van den kant der oppositie het woord op en vielen hem aan met onstuimige kracht. Heftig liet zich de wegens zijne welsprekendheid zoo beroemde oud-minister Lowe, het hoofd der AdullamitenGa naar voetnoot1, uit. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 18]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
‘Wilt ge omkoopbaarheid. wilt ge onwetendheid, wilt ge dronkenschap, wilt ge vatbaarheid voor intimidatie, of van den anderen kant, wilt ge driftig, onnadenkend en bandeloos volk, waar zult ge ze zoeken onder de kiesgerechtigden? Bij de hoogere of bij de lagere klassen? Het is voor ons belachelijk om te beweren, dat sedert de Reform Bill alle zonden op rekening komen van de kiezers tusschen 20 £ en 10 £. Doch, heeft men nu gezegd, de winkeliers, herbergiers en kroeghouders van 10 £ zijn een onverschillig soort van volk: - maar begeef u tot den handwerksman, en gij zult het onderscheid zien. - Wij weten wat dat voor personen zijn, die in kleine huisjes wonen; wij hebben er de ondervinding van opgedaan, toen zij nog als freemen bekend stonden, en geen betere wet kan er naar mijne meening ooit zijn aangenomen, dan die hun allen het stemrecht ontnam. En nu stelt de regeering voor, dezelfde klasse weêr het kiesrecht te geven aan wie het toen is ontnomen! Deze regeering stelt voor die klasse, die uit moet sterven, weêr te doen opstaan! Daar dit de waarheid is, vraag ik het Huis, welk heil wij van die uitbreiding van het stemrecht kunnen verwachten voor het vaderland. Het gevolg zal natuurlijk dit wezen, dat er onder de kiesgerechtigden een groot aantal personen wordt opgenomen, behoorende tot eene klasse, waarbij we, zoo er maar iets verkeerds gebeurt, hiervan per se de oorzaak hebben te zoeken’Ga naar voetnoot1. Velen spraken in denzelfden geest. De voornaamste bedenkingen waren deze, dat het voorstel eene democratische strekking had, dat er een streven in lag om de Amerikaansche instellingen na te volgen, dat het alle macht aan de laagste klassen in handen speelde, en geen enkelen waarborg gaf voor duurzaamheid, maar integendeel de kiemen in zich droeg van aanstaande nog veel gevaarlijker veranderingen in diezelfde verkeerde richting. Gladstone betoogde wel, dat de macht, die men aan de arbeidende klasse wilde ge- | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 19]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ven, waarlijk zoo overwegend niet was, daar zij toch voor niet meer dan 101 plaatsen in het Lagerhuis eene meerderheid van stemmen zou kunnen bijeenbrengen, terwijl diezelfde klasse vóór 1832 over 130 plaatsen konde beschikken, die toch nimmer door zoo bijzonder gevaarlijke leden waren vervuld geworden, - het baatte hem weinig; de schrik, die bij velen eens was opgewekt, kon niet gemakkelijk tot bedaren gebracht worden. Ook was zijne argumentatie niet geheel overtuigend, deels omdat hij nog niet met zekerheid kon zeggen in hoevele plaatsen de arbeiders het overwicht zouden hebben, bij gebreke van een wetsontwerp daaromtrent, deels omdat de vergelijking met den toestand van vóór 1832 niet volkomen opging, daar toen in vele zeer kleine, nu daarentegen juist in de grootste steden de arbeiders den sterksten invloed zouden verkrijgen. Een directe strijd over bepaalde punten werd ook nu door de oppositie zoo weinig mogelijk uitgelokt, veeleer vermeden; waarschijnlijk begrepen hare leiders, dat de voorzichtigheid deze taktiek voorschreef, omdat eene meerderheid tegen het ontwerp alleen scheen te kunnen worden bijeengebracht door aaneensluiting van alle verschillende elementen van tegenstand. Zij legde zich er op toe, door amendementen en motiën in discussie te brengen, die, als zij werden aangenomen, het ministerie misschien tot aftreding zouden nopen, het althans zijdelings te treffen en af te matten. Zoo werd o.a. voorgesteld dat het Huis zich niet verder met het onderzoek van het ontwerp zou inlaten, voordat de regeering de nog te wachten voorstellen over het verdeelen der plaatsen had ingediend. Schoon zij reeds beloofd had dit te zullen doen, zoodra tot de tweede lezing van het voorgestelde zou zijn besloten, werd de motie in stemming gebracht, en was het slechts eene kleine meerderheid, die het ministerie dit votum van wantrouwen bespaarde: 318 stemden tegen, 313 vóór. Een gelijk lot trof een voorstel om niet verder te gaan, voordat er een ontwerp tot beteugeling van omkooperij was bijgevoegd. Maar uit de geringe meerderheid die de regeering telkens op hare hand had, was duidelijk op te maken, dat hare stelling zwak was. Vooral daar men kon voorzien, dat het ontwerp tot het verdeelen der plaatsen, waarbij sommige districten het recht om leden af te vaardigen zouden verliezen, het getal der tegenstanders zeker nog zou vermeerderen. Het werd ingediend, nadat tot de tweede lezing was besloten. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 20]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Zijne hoofdbepalingen komen hierop neêr. Alle boroughs met minder dan 8000 inwoners zullen wel niet ophouden te bestaan, maar gedeeltelijk bijeengevoegd worden, terwijl andere voortaan één lid zullen kiezen in plaats van twee. In het geheel komen daardoor 49 plaatsen vrij, waarvan 26 aan counties, de overige aan grootere en kleinere steden worden toegewezen. Nu het ontwerp in comité werd behandeld, werden de discussiën weêr levendiger dan ooit. Dag op dag woonden bijna alle leden de dikwijls lange en vermoeiende zittingen bij: de beslissing bleef steeds uit, want de menigte amendementen en motiën vertraagden eene eindstemming. Van ingrijpenden aard was nog het door het lid Walpole voorgestelde, om nl. in de counties niet 14, maar 20 £ huurwaarde als vereischte te stellen. Ook dit werd verworpen, maar nog dreigde een gevaar, dat een der hoofdbeginselen der wet in de waagschaal stelde. Het was een tweetal amendementen om, in plaats van de huurwaarde, de belastbare waarde als grondslag aan te nemen. Dit vond ondersteuning, deels omdat daardoor facto de census werd verhoogd met ongeveer twintig percent, deels omdat velen van oordeel waren, dat die grondslag meer vast en gelijkmatig was. Gladstone verdedigde zich, zeggende, dat het Huis door de verwerping van Walpole's amendement had getoond, den grens niet hooger te willen stellen dan op 14 £ huurwaarde (rental), maar dat bovendien de door hem aanbevolen grondslag veel beter was. ‘De questie der rateable value,’ zeide hij, ‘is altijd van het grootste belang geweest voor allen die medegewerkt hebben tot het ontwerpen van onze talrijke - ik wil er bijvoegen van onze te talrijke Reform Bills. Het voordeel van, bij het beoordeelen van den eisch om op de kiezerslijsten te worden ingeschreven, een kenmerk te hebben dat niet eenvoudig is gebaseerd op handelingen, telkens te verrichten door dengene die er aanspraak op maakt, maar afhangt van hetgeen een publieke autoriteit heeft geconstateerd.... de deugdelijkheid van eene inrichting op dien voet, is, uit dit oogpunt nauwkeurig beschouwd, voor iedereen duidelijk. Nu is de rateable value zeer goed, als een van overheidswege zonder politieke consideratiën vastgestelde grondslag, - een grondslag die, naar men mag aannemen, met onpartijdigheid wordt vastgesteld, met het oog op de plaatselijke belasting. Maar in elk opzicht, waarin de belastbare waarde goed | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 21]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
is, is ook de huurwaarde goed, terwijl deze laatste ons menige dwaling en ongelijkmatigheid zal doen vermijden, waartoe de belastbare waarde ons noodzakelijk zal doen vervallen’Ga naar voetnoot1. Dit was inderdaad het geval. De huurwaarde toch wordt in het geheele rijk naar één en denzelfden maatstaf getaxeerd, de belastbare waarde (rateable value) niet. Bij het vaststellen van deze wordt een zeker bedrag afgetrokken van de onzuivere huurwaarde, maar dit bedrag is lang niet overal gelijk, in sommige plaatsen 10 pct., in andere 15, in vele 35 of 36. In enkele steden zelfs vindt men voor de onderscheiden kerspelen een belangrijk verschil, b.v. in Exeter variëert het bedrag tusschen vijftien en vijftig percent. Wanneer dus de belastbare waarde werd aangenomen als grondslag, dan zouden personen, die in alle opzichten gelijk stonden, in de ééne plaats worden toegelaten, en in de andere uitgesloten, zelfs inwoners van dezelfde stad dikwijls niet gelijk staan. Maar de voorsteller van het amendement, en velen met hem, meenden, dat alleen de rateable value door het publiek gezag in de registers werd opgenomen, zoodat zij natuurlijk de eenige goede grondslag kon zijn. Blijkbaar waren zij niet op de hoogteGa naar voetnoot2. Hoewel Gladstone herhaaldelijk trachtte dit aan zijne bestrijders duidelijk te maken, hoewel hij zich beriep op de autoriteit van Disraëli zelven, die in zijn ontwerp van 1859 hetzelfde stelsel had aangenomen, het mocht hem niet gelukken hen te overtuigen. Wel werd het amendement, dat door Disraëli, schoon vroeger een verdediger van het tegenovergestelde, krachtig was onder- | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 22]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
steund, met eene meerderheid van zeven stemmen verworpen, maar door een ander lid, Lord Dunkellin, was hetzelfde voorstel gedaan ten opzichte van de boroughs, en dit werd aangenomen met eene meerderheid van elf stemmen. Nu zou dus voor de steden een andere maatstaf worden gevolgd dan voor het platteland, een maatstaf bovendien, die door de ministers voor onbruikbaar werd gehouden, en met klem door hen was bestreden. Zij konden daarmede geen vrede hebben en besloten af te treden. Eenige dagen later werd dit aan de beide Huizen van het Parlement medegedeeld, en hoewel de Koningin eerst bezwaar maakte, verleende zij op herhaalden aandrang het gevraagd ontslag. Er is beweerd dat de nederlaag niet van zóó groot gewicht was, dat de ministers behoorden af te treden, en daardoor eene taak in den steek te laten, tot welker vervulling zij voor alles waren geroepen, en die zij misschien nog wel tot een goed einde hadden kunnen brengen, al kregen zij niet in alle opzichten hunnen zin. Zoo iets is gemakkelijker gezegd dan bewezen. Welken loop toch zouden waarschijnlijk de zaken hebben genomen, indien de ministers zich bij het votum van het Lagerhuis hadden neêrgelegd? Op zijn allerbest - schoon het niet waarschijnlijk was - zou het ontwerp, na nog hier en daar te zijn gewijzigd, met eene zeer geringe meerderheid zijn aangenomen. Maar het was zoo goed als zeker, dat de Lords een reformvoorstel, dat niet dan met geringe meerderheid bij de Commons was aangenomen, zouden verwerpen. En dan was men nog even ver. Dan kon men het Lagerhuis ontbinden, maar wie weet met welken uitslag? Het was volstrekt niet onmogelijk, dat de verkiezingen uitvielen in een voor de Reform ongunstigen zin. Moeielijk dus kan men die aanmerking op het besluit der ministers gegrond noemen.
Weêr was dus eene poging om de volksvertegenwoordiging op beteren voet samen te stellen, mislukt. De vooruitzichten der voorstanders van eene afdoende Reform waren weêr slechter dan ooit, want naar alle waarschijnlijkheid zou Lord Derby belast worden met het formeeren van een nieuw kabinet, en de herinnering aan zijn ontwerp van 1859, in verband met de houding bij de jongste discussiën door Disraeli aangenomen, deden hen weinig hoop voeden. Gladstone evenwel was vol moed. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 23]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Hij verklaarde in een schrijven, waarbij hij eene uitnoodiging afwees om eene meeting der Working Men's Association bij te wonen, dat hij de aftreding van het ministerie Russell beschouwde als eene gebeurtenis, die de groote zaak zeker zou bevorderen, en dat hij op het oogenblik der nederlaag een voorgevoel had van de naderende zegepraal. - De uitkomst zou bewijzen, dat hij zich niet bedroog. Vóór dat we den verderen gang der gebeurtenissen volgen, nog een paar opmerkingen. Voorstanders van Gladstone hebben zich beklaagd over de houding van Disraeli en zijne partij, omdat zij maatregelen bestreden, welke zij vroeger hadden ondersteund of zelfs voorgesteld; omdat zij door eene behendige taktiek er naar streefden de beraadslagingen te smoren, ten einde eene beslissing over de hoofdzaak te voorkomen. Men heeft beweerd dat de afvallige leden der Whigpartij (de Adullamiten) om persoonlijke antipathiën en uit spijt, dat de ministers het hadden gewaagd ontwerpen in te dienen, zonder vooraf met hen in overleg te zijn getreden, hebben medegewerkt om hen te doen vallen. Men heeft vele leden van het Parlement onwetendheid en onvatbaarheid voor overtuiging verweten, op grond van hunne handelwijze ten opzichte van het doodelijke amendement Dunkellin. In hoeverre die klachten gegrond, die beschuldigingen verdiend zijn, behoeft hier niet te worden onderzocht: sommige zijn zeker niet geheel en al uit de lucht gegrepen. De treurige afloop evenwel, dien de discussiën hadden, mag niet alleen daaraan worden toegeschreven, maar vooral ook aan den geringen steun, die aan het ministerie op den duur van buiten af ten deel viel; aan de vrees, welke bij vele leden, ook die tot dusverre gerekend werden tot de Whigs te behooren, heerschte, dat men gevaar liep in handen der democratie te vallen. De trouwe ondersteuning die het ontwerp vond bij John Bright, heeft stellig niet weinig bijgedragen om hen in die vrees te versterken, welke ook door toedoen der regeering was opgewekt, toen zij als haar voornemen te kennen gaf eerst later de verdeeling der plaatsen in discussie te brengen. Misschien was het ook verstandiger geweest het indienen van het onderwerp nog een jaar uit te stellen. Dat zou wel aanmerkingen van de oppositie uitgelokt hebben, maar deze was niet sterk genoeg om daaraan door een votum klem bij te zetten, en de regeering zou zich beter hebben kunnen voorbereiden. De statistieken toch die zij heeft overgelegd, waren niet | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 24]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
zoo volledig als mogelijk was, en naar het schijnt niet altijd nauwkeurigGa naar voetnoot1. In allen gevalle zou zij dan het verwijt ontgaan zijn van ondoordachte maatregelen voor te stellen, en zich te hebben laten drijven door Bright. Voegen we nu hierbij de aanmerkingen, die velen - waaronder ook leden der ministeriëele partij - hadden tegen den inhoud van het ontwerp zelf, dan springt het in het oog, dat niet alleen de taktiek van Disraëli de schuld draagt van het mislukken der voorgestelde Reform. Nu evenwel de zaken zoo waren geloopen, begrepen de volbloed reformers, dat het noodig was door krachtige volksdemonstratiën klem aan hunne vorderingen bij te zetten. Met dit doel werden in alle groote steden vergaderingen belegd, in Londen monstermeetings bijeengeroepen, en liet de Reform League hare stem door het gansche land weêrklinken. Men was ontevreden en bovendien verontwaardigd, niet alleen omdat het ontwerp was gevallen, maar vooral ook wegens de manier, waarop deze uitslag was verkregen. Inmiddels had Lord Derby een nieuw ministerie gevormd, waarin Disraëli eene voorname plaats bekleedde. Er was dus geen reden om te wanhopen. Immers in 1859 hadden ook zij een voorstel gedaan, en gedurende de laatste debatten had Disraëli meer dan eens verklaard, dat hij geenszins elke uitbreiding van het kiesrecht wilde tegenwerken: als zij maar niet de grondslagen der constitutie aan het wankelen dreigde te brengen. Geheel in overeenstemming met deze antecedenten zeide Lord Derby reeds den 9den Juli, toen hij aan het Hoogerhuis de samenstelling van het nieuwe ministerie berichtte, dat hij zich wel niet bepaald wilde verbinden om een voorstel tot parlementshervorming in te dienen, maar toch zeer gaarne de zaak tot eene beslissing zou helpen brengen. In zeker opzicht is de positie van eene conservatieve partij moeielijk, wanneer zij wordt geroepen om het initiatief te nemen tot eene gewichtige verandering, daar zij toch uit haren aard naar behoud van het bestaande pleegt over te hellen. In een ander opzicht echter heeft zij veel voor, omdat de nieuwe maatregelen, waartoe zij meent te moeten overgaan, op den bijval der oppositie kunnen rekenen, zoo zij maar eenigszins af- | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 25]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
doende mogen heeten, en door hare eigen volgelingen niet met weerzin, maar tot op eene zekere hoogte met vertrouwen worden ontvangen. Wij zullen zien, dat dit vertrouwen in ruime mate aan het nieuwe ministerie - vooral aan Disraëli - is ten deel gevallen, en het in staat heeft gesteld zijne taak te volvoeren, al is het dan op eene andere wijze, dan men had verwacht. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
III.Koningin Victoria opende den 5den Februari 1867 de Parlementszitting met eene redevoering, waarin zij tot vreugde der geheele natie onder anderen de aandacht inriep voor het zoo gewichtige onderwerp der Reform. Het ministerie Derby was - zooals later is gebleken - eerst kort vóór de opening tot het besluit gekomen om op nieuw de oplossing dier eindelooze questie te beproeven. Vandaar dat er nog moest worden beraadslaagd over den inhoud van het in te dienen ontwerp. Eene poging om in overleg met het Lagerhuis eerst eenige algemeene beginselen (resolutions) vast te stellen, waarop het zou gebaseerd zijn, stuitte af op den algemeenen weerzin: men verlangde een bepaald voorstel. Dit liet zich niet lang wachten. Reeds den 25sten gaf Disraeli eene schets, die echter zoo weinig in den smaak viel, dat de meerderheid van het ministerie - welke zich had geschikt naar den wil van drie ambtgenooten, die nu natuurlijk aftraden - besloot een ontwerp van ruimere strekking gereed te maken. Dit werd reeds den 18den Maart ingediend. Aan voortvarendheid ontbrak het dus niet: maar men moest zich ook haasten, wilde men nog in deze zitting tot eene eindbeslissing geraken, want de regeering had een kostbaren tijd doen verloren gaan. De voornaamste veranderingen die werden voorgesteld zijn deze. In de boroughs zal ieder, die gedurende twee jaren ingezeten is geweest, een huis heeft bewoond, in de belastingen is aangeslagen en deze heeft betaald, het stemrecht hebben. Hierdoor zal dit aan 237,000 personen worden toegekend. De compound householders, die door tusschenkomst van hunnen eigenaar de belastingen betalen, zullen in het bezit van het kiesrecht komen zoodra zij dit zelve doen. Hun getal wordt begroot op 486,000. Verder zal het verleend worden aan allen die | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 26]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
20 shillings in de directe belastingen betalen (ongeveer 200,000), en wanneer deze bovendien als huisbewoner bevoegd zijn, zullen zij twee stemmen mogen uitbrengen. Eindelijk aan gegradueerden, aan geestelijken, aan bezitters van eene waarde van 50 £ in staatspapieren of spaarbanken enz., ten getale van ongeveer 105,000. In de counties zullen bevoegd worden alle bewoners van huizen tot eene belastbare waarde van 15 £ jaarlijks, en zij die een zekere som gelds bezitten of een graad hebben verworven, te zamen ongeveer 300,000. Het uitbrengen der stemmen zal ook mogen geschieden door middel van stembriefjes. De cijfers van 1,028,000 nieuwe kiezers in boroughs en 300,000 in counties doen vermoeden dat het voorstel eene ongehoord ruime strekking had: veel ruimer dan dat van Gladstone, 'twelk niet meer dan 400,000 nieuwe kiezers beloofde. Maar deze ruwe berekening, door Disraeli aan het Lagerhuis voorgedragen, ging mank aan overdrijving. Bij nadere beschouwing toch bleek het, dat het getal nieuwe borough-kiezers volgens dit ontwerp kleiner was dan volgens dat van 1866, en dat de stemkracht van de rijkere kiezers er door zou worden versterkt in plaats van verzwakt. Van de 237,000 huisbewoners moet, zooals Disraeli zelf heeft erkend, de helft worden afgetrokkenGa naar voetnoot1. De 305,000 die eene zekere som in de belastingen betalen, of in effecten, spaarbanksaldo's bezitten, of eenen graad hebben enz. moeten tot ongeveer 24,000 worden gereduceerd, omdat zij bijna allen reeds als huisbewoners het stemrecht hebbenGa naar voetnoot2. Alleen leggen zij gewicht in de schaal, wanneer zij eene dubbele stem verkrijgen, maar dan vermeerdert niet het getal stemmers, doch alleen het getal stemmen. De 486,000 compound-householders eindelijk moeten geheel wegvallen. Hoe ongeloofelijk het moge schijnen, dat men eene zoo belangrijke misrekening maakte, toch had Gladstone, die haar terstond opmerkte, gelijk. De zaak is eenigszins ingewikkeld, maar eene korte uitweiding waard. Vele huurders van kleine per- | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 27]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ceelen betalen niet zelve hunne locale belastingen, maar de eigenaar doet dit voor hen. Deze is dan de verantwoordelijke persoon; hij moet voor tijdige betaling zorgen en de kwade posten dragen, maar geniet daarvoor eene korting van 25 of meer, soms wel van 50 ten honderd, welke de administratie kan verleenen, omdat haar het werk veel gemakkelijker wordt gemaakt. Maar nu staat de eigenaar natuurlijk voor de belasting te boek, en dan hebben de huurders ook volgens de Reform Act van 1832, die het betalen van belasting als vereischte stelt, geen kiesrecht. Eene latere wet van 1851 heeft echter bepaald, dat zij het kunnen verwerven door zich te laten inschrijven en de belasting voor eigen rekening te nemen, en dan toch het genot der korting, dat de eigenaar had, zullen behouden, altijd wanneer zij een huis bewonen van 10 £ huurwaarde, de grens in 1832 vastgesteld. Had nu Disraeli eene dergelijke bepaling in zijn ontwerp opgenomen, zoodat de bewoners van huizen beneden de 10 £ huurwaarde ook stemgerechtigd konden worden zonder het genot der korting te verliezen, dan was hun allen de gelegenheid gegeven om kiezer te worden. Maar hij heeft dit niet gedaan, zoodat zij zich dan eene opoffering moeten getroosten, of, zooals Gladstone het uitdrukt, eene boete moeten betalen. Want men kon wel verwachten, dat de huurprijs zou verminderen met het bedrag dat tot nog toe door den eigenaar als belasting werkelijk werd betaald, maar verder ook niet. Daar het nu zeer waarschijnlijk, ja zoo goed als zeker was, dat geen dier menschen van gering vermogen zich die jaarlijksche opoffering zou willen getroosten om het stemrecht te verwerven, moest het geheele getal van 486,000 buiten de berekening blijven. Het getal nieuwe borough-kiezers reduceert zich dus tot 143,000. Het was noodig ons een oogenblik in de cijfers te verdiepen, om goed te kunnen oordeelen over de strekking van het ontwerp, en ook om de houding der oppositie te kunnen verklaren. Immers, wanneer werkelijk eene zoo groote uitbreiding van het kiesrecht werd beloofd, als men uit Disraeli's redevoering zou opmaken, mocht er, ja! reden bestaan om zich te verbazen dat dit ministerie daartoe wilde overgaan, maar nog veel meer, dat Gladstone en zijne partij ontevreden waren. Deze had, behalve op de cijfers, nog vele aanmerkingen, zoodat hij aanvankelijk geneigd was reeds tegen de tweede lezing te stemmen, en derhalve het geheele voorstel te verwerpen | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 28]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
voordat de afzonderlijke bepalingen in discussie waren gekomen. Maar deze handelwijze werd bij nader inzien geoordeeld niet de verstandigste te zijn. Het Huis toch zou een slechten indruk maken op het publiek, wanneer het, zonder tot eenig resultaat te komen, twee achtereenvolgende zittingen besteedde aan het behandelen van een onderwerp, dat reeds zoo dikwijls en zoo uitvoerig was besproken. Deze overtuiging heerschte bij vele leden van alle richtingen. Gaarne zouden zij, al was het dan ook met eenige opoffering, de wet tot stand brengen; zij waren er nu op uit, niet meer zoozeer om de zaak zóó te regelen, als zij het liefst zouden wenschen, maar meer om het zoover te brengen, dat er eene regeling tot stand kwam, die eenigermate bevredigend was. Daarom wilde de oppositie liever eene afwachtende houding aannemen, en beproeven door middel van amendementen te bewerken, dat hare beginselen tot wet werden verheven. Bij de discussiën over de tweede lezing zette Gladstone die uiteen, en formuleerde zijne grieven in een tiental aanmerkingen. De regeering, die ook niets liever wenschte dan eene wet tot stand te brengen, was wel geneigd aan de bezwaren te gemoet te komen. Zij gaf nl. bij monde van Disraeli te kennen, dat zij zich bij sommige veranderingen zou kunnen neêrleggen, indien er sterk op aangedrongen werd. Hij begon met te erkennen, dat het dubbele stemrecht algemeen werd verworpen, dat ‘van het begin tot het eind der debatten niemand een woord had gezegd om het te verdedigen’ en ‘dat het dus meer dan dwaas zou zijn het ondanks dien tegenstand te willen doorzetten.’ Wat betreft het vereischte tweejarig verblijf stemde hij toe, ‘dat er iets onbillijks in lag, als voor sommigen (nl. de householders boven 10 £ huurwaarde) één jaar verblijf voldoende zou zijn, terwijl voor anderen twee jaren werd gevorderd’, en voegde er bij: ‘indien gij een voorstel wilt doen om deze onbillijkheid weg te nemen zonder aan het hoofdbeginsel te kort te doen, zullen wij dat natuurlijk in overweging nemen.’ ‘Of het betalen der directe belastingen als grondslag zal worden genomen of niet, daarover kan het Huis nader beslissen.’ Zoo ook over eene nog verdere verlaging van den census voor de counties, over het gebruik van stembriefjes en over de vraag of onder zekere voorwaarden ook aan hen het kiesrecht moet worden verleend, die bij anderen inwonen (lodgers). | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 29]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Werden alle wijzigingen, waarop hier werd gedoeld, aangenomen, dan zou zeker reeds veel gewonnen zijn voor hen, die eene ruimere strekking aan de wet wilden geven. Maar ééne zware grieve bleef nog bestaan. Het waren de bepalingen over de compound householders. Niet alleen werd het verkeerd gevonden, dat deze uitgesloten werden, maar ook om andere redenen konden zij zich met de voorgedragen regeling van deze zaak geenszins vereenigen. Vooreerst moest zij tot groote ongelijkheden aanleiding geven. In die plaatsen toch, waar het systeem was aangenomen, dat de grondeigenaar de belastingen betaalt, zou van de minvermogenden niemand worden toegelaten, terwijl elders niemand, ook niet de armste, werd uitgesloten, als hij maar een afzonderlijk huis bewoonde. Deze ongelijkheid zou vooral sterk gevoeld worden in die steden, waarvan sommige onderdeelen dat stelsel hadden aangenomen, andere niet. Maar wat nog zwaarder moest wegen: die ongelijkheid was geheel willekeurig: terwijl in de eene stad of wijk alle, ook de beste onder de arbeiders werden uitgesloten, zouden elders alle, ook de armste, de minst ontwikkelde, de minst zelfstandige worden toegelaten, aan wie men veel liever geen invloed moest geven. Men hoopte evenwel een middel te vinden om ook dit bezwaar weg te nemen, en met algemeene stemmen werd besloten tot de tweede lezing. Nu werd door Gladstone eene vergadering belegd van de leden der oppositie, ten einde te beraadslagen over de houding, die men verder zou aannemen, en den weg af te bakenen, dien men zou volgen. De groote meerderheid was van gevoelen, dat de zaak der compound householders het best zóó zou kunnen geregeld worden, dat men diegenen onder hen toeliet, die het geschikst waren, en de overigen uitsloot. Dan moest het vereischte, dat de kiezer zelf in de belasting is aangeslagen, wegvallen, voorts een grens gesteld worden, b.v. van 5 £ belastbare waarde. Gladstone was wel overtuigd, dat de huurwaarde als grondslag te verkiezen was, maar in het vorige jaar had het Huis zich vóór de rateable value verklaard, en hij wilde daarop niet weêr terugkomen, oordeelende dat het beter is een gebrekkige grens te stellen, dan in 't geheel geen grens. Eindelijk moest men, om de ongelijkheid te doen verdwijnen, bepalen, dat voor woningen van meer huurwaarde dan 5 £ overal het systeem zou worden aangenomen, dat de belasting door den eigenaar wordt betaald. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 30]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Deze verbeteringen konden natuurlijk eerst worden voorgesteld nadat het Huis in comité was gegaan tot het behandelen der artikelen één voor één. En daar men er aan twijfelde, of het wel geöorloofd zou zijn zonder nadere machtiging van het Huis ook aan de belastingwetten te raken, die toch moesten gewijzigd worden als men de laatste verandering wilde doorzetten, besloot men eerst die machtiging te vragen. Indien zij werd verleend, kon reeds met genoegzame zekerheid worden aangenomen, dat de meerderheid de wijzigingen zou goedkeuren. Men stelde dus, bij monde van het lid Coleridge voor, dat de vergadering in comity werd gemachtigd, ten eerste, om de belastingwetten, zoo noodig, te veranderen, en ten tweede, om hierbij in dezen geest te werk te gaan, dat er eene grens werd gesteld voor het kiesrecht in de boroughs. Vooral het tweede gedeelte moest wel tegenstand vinden bij de ministers, daar deze reeds herhaaldelijk hadden verklaard, dat zulk eene grens niets beteekende, dat het veel eigenaardiger was, allen die door hunne belastingen geregeld te betalen hunne plichten als burger behoorlijk vervulden, het kiesrecht te geven, en dat, mocht al hun voorstel aanleiding geven tot eenige ongelijkheid, deze veeleer tot aanbeveling moest strekken, daar zij belette, dat er al te veel lieden van gelijken aanleg en ééne richting kiezers zouden worden. Sommige leden, behoorende tot de radicalen, wilden ook liever het tweede deel van het voorstel weglaten, evenwel niet omdat zij het met de regeering eens waren: zij wenschten veeleer het stemrecht zóó ver uit te breiden, dat alle huisbewoners het verkregen, en wilden dus niet gaarne zich de handen laten binden door in beginsel een zeker bedrag belastbare waarde als grens aan te nemen. Zij hielden, ten getale van 45 - dus genoeg om bij eventueele stemming aan de regeering eene meerderheid te verschaffen, - eene bijeenkomst, waarin werd besloten dat men het eerste deel zou ondersteunen, maar het tweede niet, en deden aan Gladstone het verzoek om dit los te laten. Deze stemde, hoewel ongaarne, toe, altijd mits de regeering zich met het eerste deel vereenigde. Dit liet zich wel verwachten, daar toch alleen het tweede gericht was tegen hetgeen door de ministers was genoemd het hoofdbeginsel van het ontwerp: dat nl. ieder, die zijne belastingen betaalt, kiezer moet worden. Wat voorzien kon worden, gebeurde. Coleridge's voorstel werd gewijzigd en daarop met algemeene stemmen aangenomen. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 31]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Zoo ging men over tot het onderzoek in comité, zonder de hoofdbeginselen der Bill aan eene opzettelijke discussie te hebben onderworpen. Dit mocht merkwaardig heeten, maar nog veel merkwaardiger was het, dat juist de radicalen, hoezeer hare felste bestrijders, door ééne lijn te trekken met de regeering, haar een aanval bespaarden die zeer gevaarlijk kon geworden zijn. Nu volgde eene beraadslaging over de bijzondere bepalingen van het ontwerp, die vijf weken in beslag nam. Tallooze amendementen werden voorgesteld, vele verworpen, maar ook niet weinige aangenomen. Een der meest gewichtige, reeds dadelijk met eenige andere door Gladstone voorgesteld, strekte om in de wet te doen opnemen de bepaling, dat het op hetzelfde zou neêrkomen, of de bewoner zelf, dan wel de eigenaar in de belastingen is aangeslagen, en dat allen, die een huis van 5 £ rateable value bewonen, het kiesrecht zullen verkrijgen. Dit was de eerste rechtstreeksche aanval op hetgeen de regeering herhaaldelijk een hoofdbeginsel van haar ontwerp had genoemd. Zij wilde dan ook dezen keer niet toegeven, en liet zelfs doorschemeren, dat zij niet zou kunnen voortgaan met het verdedigen van haar ontwerp, hijaldien zij op dit punt geslagen werd. Zooals gewoonlijk bracht het stellen der portefeuillequestie niet weinig er toe bij om aan de discussiën leven bij te zetten en de belangstelling van alle partijen op te wekken. De meerderheid bleef op de hand der regeering: met 310 tegen 289 stemmen werd het amendement verworpen. Deze uitkomst was niet verwacht. Bij het optreden van het ministerie Derby was iedereen overtuigd, - zelfs de ministers, - dat het in de minderheid was, en nu bleek bij de eerste gewichtige stemming het tegendeel! Dat maakte vooral op de voorstanders der Reform buiten het Parlement een levendigen indruk. Zij toch verkeerden nog altijd in de hoop, dat de oppositie sterk genoeg zou zijn om het ontwerp totaal te doen veranderen. En nu werden zij plotseling teleurgesteld! Maar geheel vervloog hunne hoop, toen het gerucht zich verspreidde, dat Gladstone den moed had opgegeven en van verdere oppositie afzag. Een brief door hem aan eenige leden van het Parlement geschreven, die hem gevraagd hadden, welke gedragslijn hij verder dacht te volgen, had daartoe aanleiding gegeven. Hij verklaarde, dat, nu het getal der leden, die één en dezelfde overtuiging over de hoofdquestiën waren toegedaan, gebleken was niet - | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 32]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
zooals hij en velen met hem gemeend hadden - sterk genoeg te zijn, om hunnen wil door te zetten, hij wel anderen zou willen ondersteunen, maar niet langer het initiatief dacht te nemen tot het aanbrengen van verbeteringen in het ontwerp, 'twelk toch waarschijnlijk onvoldoende zou blijven, zoolang niet op de stemming over het verworpen amendement werd teruggekomen. Zooals meer gebeurt, had men een weinig overdreven. Gladstone had niet gezegd, dat hij elken tegenstand opgaf, dit was geenszins zijn plan, maar alleen dat hij voor zijn persoon afzag van het voorstellen der door hem aangekondigde amendementen. Hij gevoelde zich niet in staat om eene totale verandering in de wet tot stand te brengen, en vreesde dat verdere pogingen daartoe onvruchtbaar zouden zijn. Anderen echter die zijne amendementen overnamen, heeft hij later krachtig ondersteund, en niet weinig tot de aanneming er van bijgedragenGa naar voetnoot1. Maar het publiek meende nu eenmaal, dat hij zich niet meer sterk genoeg gevoelde om zijne rol als hoofd der oppositie te blijven vervullen. Dit verwekte groote sensatie, en gaf aanleiding tot eene algemeene beweging. In alle aanzienlijke steden werden meetings gehouden, die onder levendige toejuiching motiën aannamen, waarin een voortdurend vertrouwen in Gladstone te kennen werd gegeven, en de wensch geuit, dat hij mocht voortgaan op den ingeslagen weg. En dat overal te gelijk, zóó spoedig, en door personen van zóó verschillenden rang en stand, dat men moeielijk aan eene afspraak kon denken. Mag men hieruit eene gevolgtrekking maken, dan is het zeker deze, dat verreweg de meeste voorstanders der Reform het door Gladstone bestreden beginsel afkeurden. Door een samenloop van omstandigheden is het later uit de wet verdwenen. Evenwel niet om plaats te maken voor het stelsel, dat Gladstone had aanbevolen, maar voor een van veel ruimere strekking, het gevolg van een ander amendement, de zaak der compound householders betreffende.
(Het vervolg en slot in het volgende Nommer.) |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||