Gezelliana. Jaargang 12

[p. 138]

J. Boets
Het allerlaatste?

Tijdens peregrinaties, dolingen ofte zoektochien, per wagen, brief of telefoon, naar Gezelledocumenten, in archief, tijdschrift of krant, nu al haast zeventien jaar lang, is er heel wat aan het licht gekomen, dat, geordend en beschreven, met het oog op de toekomst in de papieren magazijnen van het Centrum voor Gezellestudie werd opgeborgen en dat daar nu in de vorm van fotocopie, op film of microfiche, betere tijden en zijn beurt afwacht.

Wegens het vele werk dat voorrang heeft, zal een groot gedeelte ervan voorlopig niet met voldoende aandacht kunnen bekeken worden; een groot aantal onbekende gedichten zelfs zullen rustig in de wachtkamer blijven tot ze zwijgzaam als naamloze reizigers in een van de laatste delen van het Verzameld dichtwerk samen met de oude bekenden de trein mogen nemen.

Voor enkele zou ik nochtans graag een uitzondering maken. Zo o.m. voor het gedicht waarvan vermoed mag worden dat het wel eens Gezelles allerlaatste gedicht zou kunnen zijn (VD 5, E 9). Het lag in een keurige autograaf in het archief van de familie Demey-Lateur. Boven de tekst schreef een vreemde (?) hand: November 1899.

Die twintig regels in gebroken rijm werden gemaakt om, ter gelegenheid van het naamfeest van een zekere zuster Gertrude, afgelezen te worden door kinderen die op een of andere wijze in een relatie van afhankelijkheid tot die zuster stonden. Waren het schoolkinderen? Of misschien weeskinderen? Het is meer dan waarschijnlijk dat ze werden geschreven in naam van dezelfde kinderen voor dezelfde zuster Gertrude als het even weinig localiseerbare naamfeestvers Roept altemale luide dat Baur in het 3de deel van zijn dundruk, blz. 243 v., wel had opgenomen (VD 5, E 10).

Het gedicht uit het archiefje Demey-Lateur is poëtisch niet zo veel beter, het is echter veel boeiender omdat er geen enkele reden is om te twijfelen aan de toegevoegde datering. De genoemde heilige is dan niet de H. Gertrude van Nijvel die op 17 maart wordt gevierd, wel de Duitse

[p. 139]

benedictines en schrijfster van mystieke werken, de H. Gertrudis de Grote, die op 16 november haar feest heeft.

Wat het handschrift betreft, is het zeer de moeite waard te doen opmerken dat het sporen van onzekerheid vertoont, dat regel 5 - en misschien ook r. 13 - begint met een kleine letter i.p.v. met een grote en dat de dichter vanaf r. 7 vergeet de oneven regels te laten inspringen, wat ze tot op die plaats wel schijnen te doen. Tekenen van vermoeidheid? Op 15 november had Gezelle nog de vergadering van de Vlaamse academie bijgewoond, maar hij had ze voortijdig moeten verlaten. A. Walgrave bij wie we dit lezen, voegt erbij dat hij de volgende drie dagen nog probeerde ‘zijn dienst te doen’ (blz. 339 v.).

Inhoudelijk krijgen, in het licht van die datering, een aantal zinnen een lichtjes ontroerende toon. Niet zozeer de woorden ‘voorbij en afgeweven’ die we ook in nieuwjaarsgedichten aantreffen, wel echter de regels 4, 8. 13 en 17. Ze worden uiteraard ook in de mond van de kinderen gelegd, maar door hun nadrukkelijkheid lijken ze vrij duidelijke zinspelingen op wat hij ‘nooit en deed’, maar wat hij in een zeer nabije toekomst zal moeten doen ‘willens nillens’. De toon van het gedicht dat hij drie jaar en twaalf dagen vroeger schreef Ik moet allichte entwat gaan doen (R, nr. 136) en waaruit deze zinsdelen stammen, is echter heel anders. In o Zuster, 't jaar is wederom heeft men de indruk dat hij niet meer bij machte is, wat hem te wachten staat, literair te omzingen. Maar ook het feit dat hij tot zo korte tijd voor zijn dood, zijn dichterschap nog ten dienste stelt van de anderen, zal elk rechtschapen mens ontroeren.

We voegden aan het gedicht een titel toe: een regel die iets van het niet te miskennen onbehaaglijke gevoel zou kunnen suggereren.

* Proficiat nog dezen keer

o Zuster, 't jaar is wederom

voorbij en afgeweven;

uw dag is 't en wij wenschen u

nog langen tijd te leven.

Uw patroonesse 't voorbeeld is

van alle brave nonnen:

wij bidden haar voor uw geluk,

zoo lange als dat wij konnen.

Als zij u helpt zij helpt ons ook,

[p. 140]

10

want, zonder uwe zorgen,

 

en weten wij waaruit, waarin,

 

't zij tavond of 't zij morgen!

 

Zoo, leeft nog lange, o zuster lief;

 

Gertrude mag er wezen

15

en wij, die uwe kinders zijn,

 

wij zullen voor u lezen.

 

Proficiat, nog dezen keer,

 

en, tot den naasten jare,

 

opdat wij altijd brave zijn,

20

God helpe ons altegare!

In het zo pas verschenen boek van Philip Declercq, 150 jaar Zusters Paulinen, Kortrijk 1983, wordt het hierboven genoemde, reeds eerder bekende, ongedateerde gelegenheidsvers Roept altemale luide in verband gebracht met een van de Paulinen die de naam Gertrude droeg, nl. Augusta Bogaert uit Kortrijk (28.1.1856 - 22.9.1903), geprofest op 9.9.1878. Dat Gezelle bij het schrijven van het tweede te Brugge verbleef, mogen we niet als een bezwaar beschouwen: de banden tussen Kortrijk en Brugge waren hecht en de contacten veelvuldig.