Gezelliana. Jaargang 11

[p. 54]

J. Boets
De twee versies van Rijmsnoer 1897

De vroegere druktechnieken boden de mogelijkheid om nog tijdens het drukken aan de tekst wijzigingen aan te brengen. Dit had dan tenminste twee van elkaar afwijkende versies tot resultaat. Doordat bij het naaien of inbinden verbeterde en niet-verbeterde vellen door elkaar konden geschoven worden, was de kans groot dat het er meer dan twee waren. Tijdens het drukken van Vlaemsche dichtoefeningen (1858) heeft Gezelle op die wijze nog ingegrepen en over de, als gevolg daarvan afwijkende versies ontstond heel wat literatuur⁽¹⁾. Voor onze uitgave van D, die op de publikatie van 1892 teruggaat, had deze toestand geen consequenties.

Met Rijmsnoer, een bundel die tijdens het leven van Gezelle slechts één uitgave kende, is iets soortgelijks gebeurd. Daarvan bestaan ook tenminste twee versies. De afwijkingen tussen de twee mij bekende zijn zelfs veel belangrijker dan die tussen de versies van Vlaemsche dichtoefeningen. Ze hebben niet alleen betrekking op fouten die tijdens het drukken op het zetsel zouden verbeterd zijn, maar ze tonen aan dat het drukken - althans voor een gedeelte - is gebeurd met twee verschillende zetsels. Het is wel de vraag of de dichter zelf dit geweten heeft, want de correcties die hij aan het einde van het boek, blz. 426, heeft aangebracht, slaan uitsluitend op één van die versies, nl. op de betere, die we verder Versie B zullen noemen. Het bestaan van twee zetsels blijkt niet uit de correcties, maar wel uit het feit dat de lengte van de regels bij die twee versies onderling merkelijk verschilt. Het wit tussen de woorden is zeer vaak ongelijk. Het volstaat al de twee versies van het eerste gedicht met elkaar te vergelijken; bij de regels 5, 8, 9 (3 of 4 puntjes), 10, 11, 12, 14 en 18 is het met het blote oog zichtbaar. Overigens is er hier en daar ook een afwijking wat het inspringen van de regels betreft.

(1) Zie F. Baur in Jub., D, 205 v.; H. Dirkx in De gulden passer 1953, 145-148 en R.F. Lissens in Versl. en meded. KVATL 1964, 301-313.

[p. 55]

Op deze verschillen zullen we hier verder niet ingaan, we zullen alleen de afwijkingen wat letters en interpunktie betreft naast elkaar plaatsen. Die van de minst goede Versie A tussen haakjes, daarnaast die van de betere, maar evenmin volmaakte Versie B. Vroegere uitgaven hebben, voor zover kon vastgesteld worden, hoofdzakelijk de Versie B tot legger genomen. De tekstbezorgers ervan, ook niet die van de Jubileumuitgave, hebben nergens blijk gegeven van het bestaan van die twee versies op de hoogte te zijn geweest. In de 2de en 3de uitgave van de dundruk van Baur zijn wel enkele fouten uit Versie A terecht gekomen, zo bv. mensch i.p.v. mesch in 100, 54; uitgedroogde i.p.v. uitgedoogde in 38, 27.

Niet altijd echter is Versie B de betere vorm; we hebben het dan wel tekens aangestipt Enkele keren ook vinden we in Versie B een punt waar in Versie A, en correct, een komma verschijnt; meestal betreft het dan wel een gebroken letter, dit is zelfs duidelijk in 50, 5; 50, 11 en 53, 6, die we dan ook niet in deze lijst hebben opgenomen (vgl. 55, 14).

2, 7 (henenspoedt.) henenspoedt, / 5, 3 (eeuwig, zuchten) eeuwig zuchten / 5, 8 (grim) grimt / 6, 2 (lieve, zonnestralen) lieve zonnestralen / 7, 28 (slotvraagteken) uitroepingsteken / 10, 24 (voeden,) voeden. / 11, 25 (samenspannen.) samenspannen, / 12, 23 (kleeren) kleêren / 12, 48 (tong) tonge / 13, 3 (sneeuwen dat 't) sneeuwen, dat 't / 15, 13 (open) Open / 16, 9 (en vóór) en, vóór / 16, 13 (gij) ge / 20, 2 (dezen.) dezen, / 20, 15 (hondje) hondtje / 21, 21 (aangerand.) aangerand, (versie A = correct) / 22, 5 (elders.) elders, / 24, 32 (stal:) stal; / 25, 19 (heên-) heen- / 27, 3 (door) dóór / 29, 1 (lang) lange / 29, 3 (door) dóór (?) / 29, 4 (mij) mij, / 29, 13 (dak.) dak, / 30, 10 (wachten:) wachten; / 31, 13 (doet:) doet; / 33, 35 (neèrgezeten) neêrgezeten / 36, 2 (ontspringen:) ontspringen; / 37, 26 (onvalschte) onvalsche / 38, 21 (ondekt) ontdekt / 38, 27 (uitgedroogde) uitgedoogde / 39, 27 (zonnelicht) zonnelicht, / 40, 7 (en mij,) en mij / 40, 44 (waarwel) vaarwel / 41, 5 (voorheden,) voorheden. (versie A = correct) / 41, 8 (aan:) aan; / 41, 16 (u ten) u den / 41, 18 (neêrgedonderd) neêrgedonderd / 41, 20 (reus) reus, / 45, 26 (vergaâren) ververgâren / 46, 39 (verblijdt,) verblijdt; / 50, 2 (na, 's winters) na 's winters / 50, 4 (verruwpraeht) verruwpracht / 50, 83 (ooit,) ooit / 51, 4 (innedoen?) innedoen! / 51, 9 (zien:) zien; / 52, 32 (uwe) uw / 52, 71 (zonneweêr) zonneweèr (versie A = correct) / 53, 2 (bloemen) blommen / 54, 5 (voor) vóór / 55, 14 (waren) waren, (gebroken) / 56, 11 (nog) nóg / 57, 11 (duizenmaal) duizendmaal / 63, 15 (u ') u, / 64, 5 (schouwen!) schouwen: / 64, 24 (daaglijks) daaglijksch / 68, 5 (winden,) winden / 68, 7 (vinden) vinden, / 69, 3 (bebouwt:) bebouwt; / 70, 14 (quart,) quart / 71, 9 ('t Zullen eens) 't zullen, eens /

[p. 56]

78, 3 (alwaar) al waar / 79, 2 (door) dóór / 79, 3 (Op) op / 80, 1 (boschgenooten) boschgenoten / 81, 27 (band) hand / 81, 28 (weêr) weèr (versie A = correct) / 82, 14 (leed,) leed. (idem) / 82, 16 (nog) noch / 83, 1 (ver) ver, / 84, 3 leeft,) leeft. (versie A = correct) / 84, 20 (straal:) straal; / 85, 13 (gelost.) gelost, / 90, 2 (geweken:) geweken; / 95, 2 (noorden.) noorden, / 96, 7 (moederschoot;) moederschoot: / 99, 20 (booren) hooren / 100, 54 (mensch) mesch / 100, 56 (paddenstoelen) paddestoelen / 101, 19 (lied:) lied; / 102, 9 (krokke:) krokke; / 102, 10 (rozewied) roozewied / 102, 37 (Bermhertigheid) Bermhertigheid, / 105, 6 (mijn) mijn' / 106, 3 (snoeren) snoeren, / 106, 22 (goed;) goed: / 108, 11 (stralen.) stalen / 108, 29 (wel:) wel! / 109, 13 (ze in hun) ze, in hun' / 109, 35 (kent;) kent, / 110, 2 (geeft:) geeft; / 110, 4 (beelt!) beeft: / 110, 38 (ooit:) ooit; / 110, 47 (geld) geldt / 110, 54 (peerdevleesch,) peerdevleesch. / 112, 16 (doende:) doende; / 112, 17 (beglansd;) beglansd: / 113, 10 (leden,) leden. (versie A = correct) / 116, 5 (nog) nóg / 119, 32 (alreê) alreè (versie A = correct) / 119, 42 (Amen.) Amen.’ / 120, 11 (zijn:) zijn; / 121, 9 (donkerzwarte.) donkerzwarte, / 121, 12 (en dóór) en, dóór / 122, 1 (nauwelijks) nauwlijks / 122, 14 (brand, brandt / 123, 11 (vuligheid) vuiligheid / 123, 21 (elder) helder / 124, 12 (slaap) slaapt / 128, 12 (doofden:) doofden. / 131, 16 (woonsteê) woonsteè (versie A = correct) / 132, 5 (geheel) heel / 133, 22 (onhoorbaar,) onhoorbaar / 134, 23 (een loof) en loof / 134, 36 (staadt) staat / 135, 3 (gedacht,) gedacht. (versie A = correct) / 135, 12 (uit gedregen,) uitgedregen. (correct is: uitgedregen,) / 135, 17 (Hof) hof / 137, 24 (diept 't) diepe 't / 138, 24 (hier voortijds in) hiervoortijds, in / 143, 3 (zonnegang) zonnengang / 145, 10 (Hemels) hemels / 147, 7 (weêr) weèr (versie A = correct) / 160, 4 (tegenstrijdt:) tegenstrijdt; / 162, 2 (wapenspeur) wagenspeur / 169, 3 (gekapt:) gekapt; / 172, 6 (gissen:) gissen; / 176, 8 (wedergeven!) wedergeven? / 177, 3 (gaan,) gaan 177, 5 (weêr) weèr (versie A = correct) / 182, 2 (koe;) koe: / 182, 12 (meid,) meid. / 191, 1 (maagd.) maagd, / 194, 4 (roozengaard:) roozengaard; / 202, 1 ('t Beggijnhofsklokske) 't Beggijnhofklokske / 204, motto (Harop) Harop! / 211, 2 (alt) als

Een alles bij mekaar triestig stemmende oogst. Zou, toen Rijmsnoer van de pers was gekomen, de dichter een exemplaar van (de hem onbekende?) versie A onder ogen hebben gehad toen hij de bekende klacht op rijm zette:

[p. 57]

 

Ik heb zoo neerstig opgelet,

 

om niet één stip te laten

 

misdrukt zijn; en 't en baat al niet,

 

ofschoon 't mij moeste baten,

 

toch dezen keer, zoo dacht ik, in

 

mijn al te neerstig willen.

 

't En baatte niet • om beterzijn,

 

ten naasten keer, ga 'k - brillen.