Gezelliana. Jaargang 9

[p. 112]

J. Boets
Het prospectus van ‘Vlaemsche dichtoefeningen’ van 1858

In augustus 1858 verschijnt Gezelles eigenlijke poëziedebuut Vlaemsche dichtoefeningen, een vrij lijvig en uiterst verzorgd boekwerk. Nogal duur trouwens: 2,50 fr. bij voorintekening, normale verkoopprijs: 3 fr., juist zoveel als, 20 jaar later, de vier delen van zijn verzameld werk (1878-1880) samen.

Met het oog op de verkoop lanceert de uitgever, Stock-Werbrouck uit Roeselare, een prospectus, door de dichter opgesteld, en zoekt hij een medeuitgever buiten West-Vlaanderen: de naam van H. Goemaere uit Brussel komt op dit prospectus nog niet voor. Gezelle moet trouwens voor die verkoop (helpen) zorgen. Mondeling en in zijn brieven maakt hij bekend dat de opbrengst zal bijdragen tot de vernieuwing van de O.-L.-Vrouwkapel. Een loze bewering is dit zeker niet geweest want baron Bethune, die in 1857 de kroonluchter heeft vervaardigd - betaald met het geld dat onder Gezelles ‘bestier’ door de Engelse leerlingen werd gespaard -, zal in 1859 voor dezelfde kapel een Maria-altaar maken en in zijn brief aan Alberdingk Thijm van 5 april waarin hij het prospectus verstuurt, spreekt Gezelle i.v.m. de besteding van de opbrengst over het plaatsen van ‘een autaer’. Dit edel doel is voorzeker de promotie ten goede gekomen, want in diezelfde brief meldt hij reeds dat haast alle seminaristen op de bundel hebben ingetekend. Dat was toch zoveel keren 2,50 fr.

Het bewuste prospectus, waarvan de tekst vanaf de tweede druk haast getrouw in Dichtoefeningen zal ingelast worden, is uit de briefwisseling en de verdere Gezelleliteratuur voldoende bekend, maar er is blijkbaar nauwelijks een exemplaar bewaard gebleven. De uitgevers van de Jubileumuitgave kregen er geen te zien en nog in 1964 heeft R.F. Lissens er met zorg maar vergeefs naar gezocht in de archiefdepots waar het normaal voorhanden zou moeten zijn⁽¹⁾.

(1) Zie Jub. D, 209 vv. en R.F. Lissens, Kanttekeningen bij de eerste uitgave van Gezelles ‘Vlaemsche dichtoefeningen’; - Versl. en Meded. K.V.A.T.L. 1964, 301 vv.; voor het werk van Bethune in de seminariekapel: J. Helbig. Le Baron Bethune, Rijsel-Brugge 1906, o.m. 381. - Het gedicht Wie weet er waar dit beeld ons ooit (Dundruk III, 656) zou bij die gelegenheid kunnen ontstaan zijn (cf. Jub. D, 216 en 299).

[p. 113]

Bij het ordenen van vroeger door mij voor het Centrum voor Gezellestudie verzameld materiaal, stel ik nu vast dat de Stadsbibliotheek te Kortrijk de gelukkige eigenaar is van zulk een stuk. Het is ingeplakt in een van de twee exemplaren (nl. in nr. 352) van Vlaemsche dichtoefeningen die tot het boekenbezit van het Bethunefonds behoren. Van het drukspecimen met daarop, onder de titel De bedroefde, de tekst van O! 't Ruischen van het ranke riet, dat volgens de genoemde bronnen bij dit prospectus was gevoegd, is hier echter ook geen spoor te bekennen.

Het stuk ziet er als volgt uit: vier uiteraard niet gepagineerde bladzijden, duidelijk van het formaat van Vlaemsche dichtoefeningen al zijn ze bij het afsnijden wat kleiner geworden: 15,9 × 24,7 cm. De eerste twee bladzijden zijn voorzien van een sierlijntje in groene inkt, hetzelfde als in de bundel. De volgende twee bladzijden vormen samen een vel dat bestemd was om als inschrijvingsformulier naar de uitgever teruggestuurd te worden.

Op de achterzijde komt het adres van de drukker als volgt voor:

Mynheer
Mynheer STOCK-WERBROUCK, Boekhandelaar,
in de Noordstraat,
TE ROUSSELAERE.

Juist boven, onder, links en rechts van dit adres is over heel de lengte en breedte van dit blad een doorlopende horizontale en verticale streep getrokken die aangeeft hoe het moet gevouwen worden om, op het formaat van een naamkaartje, naar de uitgever gezonden te worden. Op de keerzijde staat, gespreid over het blad, de volgende tekst:

Bewys van Inteekening.
Ik ondergeteekende schryf in op de Vlaemsche Dichtoefeningen van G. Gezelle.
Te
den
(Handteeken)

Dezen Prospectus terug te zenden, franco tegen 1 centime, en voor den 25 April eerstkomende, naer Stock-Werbrouck en Zoon, te Rousselaere.

[p. 114]

Hier volgen titel en tekst van het eigenlijke prospectus zoals die voorkomen op de eerste twee bladzijden. Vanaf de derde tot en met de zesde regel is de letter van de boekuitgave identiek met die van het prospectus; de eerste twee zijn echter in een slanker lettertype herzet. In de zevende regel werd nog een lidmaatschap bijgevoegd, nl. ‘(en) van de “Vlaemsche jeugd” (alhier)’. Blijkbaar heeft de titel van het prospectus gefungeerd als model bij de opmaak van de titelbladzijde van het boek.

VLAEMSCHE
DICHTOEFENINGEN
VAN DEN EERWEERDEN HEER
Guido Gezelle, pbr.,
Professor in 't Kleen Seminarie, te Rousselaere,
Lid van 't Genootschap ‘TYD EN VLYT’ te Leuven, en van de ‘VRIENDSCHAP’ alhier.
Boekdeel in-8^o van boven de 200 bladzyden, gelyk Prospectus; by inschryving tegen 2 fr. 50 het afdruksel.

M.

Deze myne Vlaemsche Dichtoefeningen worden u aengeboden met het gevoelen als van iemand die een speeltuig uit de middeleeuwen zou trachten weer in te voeren; met het zelve wantrouwen op goeden uitval toch ook met geen mindere overtuiging dat er wel iets mêe te doen ware mogt het in betere handen geraken.

Immers het zyn Vlaemsche Dichtoefeningen, vlaemsche uit Vlaenderen, zoo gy wilt, ten minsten wenschte ik dat ze voor zoodanige, niet alleen van stoffe en van styl, maer ook van woorden en wendingen mogten gelden.

By het werken daeraen heb ik liefst naer oude Vlaemsche Dichters opgezien, en zoo veel mogelyk die op de keerzijde:

tale gebruikt die by Maerlant en andere te boeke staet en die, God lof, alhier nog levende gehoord en gesproken wordt.

[p. 115]

Betrouwe dat eenvoudigheid en gemak wel kunnen samenstaen met edele deftigheid waer die vereischt wordt, en ben geenszins van meeninge dat eigen vlaemsch dichten noodzakelyk tot liedjezangery [sic] vervallen moet.
Aen sommigen hebben alree verscheidene myner oefeningen behaegt, anderen zullen ze misschien tegensteken, wat er van geworde of niet, blyve ik te vreden in Hem die ons eene Moedertale geschonken heeft en tot Wiens eere ik myn beste doe om ze in weerden te bewaren.
G.G.

Rousselaere, in 't Kleen Seminarie, op Passiezondag, A.D. 1858, onderaan op het blad:

Rousselaere, drukkery van Stock-Werbrouck en Zoon.