Gezelliana. Jaargang 7

[p. 131]

Boekbespreking

Pampiere wereld. Litteraria Neerlandica in het bezit van de Universiteit Antwerpen, onder redactie van Frans Hendrickx, met medewerking van Piet Couttenier en Hubert Meeuws (sic: lees Meeus). Leuven, Peeters, 1994. ix, 199 blz., 25 ill. Miscellanea Neerlandica xi - isbn 90-6831-620-6.

In deze fraaie catalogus, waaraan niet minder dan zeventien auteurs hebben meegewerkt, worden de belangrijkste rariora en preciosa die de bibliotheken van de Universiteit Antwerpen op het gebied van de Nederlandse letterkunde bezitten, rijkelijk gedocumenteerd beschreven. Het gaat om werken en documenten die ter gelegenheid van het Twaalfde Colloquium Neerlandicum van de Internationale Vereniging voor Neerlandistiek van 29 augustus tot 1 oktober 1994 in de Centrale Bibliotheek van de ufsia tentoon zijn gesteld.

Aan het eigenlijke catalogusgedeelte gaat een boeiend hoofdstuk vooraf waarin Frank Willaert de geschiedenis schetst van de vier onderzoekscentra die de ‘Antwerpse’ neerlandistiek een eigen gezicht en dynamiek verlenen. Het zijn, in de volgorde van hun ontstaan: het Ruusbroecgenootschap (1925), het Centrum voor Gezellestudie (1966), het Centrum voor Renaissancedrama (1972), alle drie van de ufsia, en het Louis Paul Boon-Documentatiecentrum van de uia (1985-6). Deze centra zijn tevens de belangrijkste leveranciers van de tentoongestelde en beschreven werken, wat dan ook het selectieve karakter van het aanbod verklaart. Het zuiverst geldt dit voor de twintigste eeuw: alle negen uit deze eeuw daterende stukken - acht uitgaven en één autograaf - zijn werk van Louis Paul Boon.

De catalogus beschrijft alles samen 85 stukken. Van de 55 documenten die uit de middeleeuwen, de zestiende of de zeventiende eeuw dateren, is het grootste deel, met name 38 werken, door het Ruusbroecgenootschap geleverd. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat de nadruk hier sterk op genres ligt die met het specifieke onderzoeksterrein - de Nederlandse vroomheidsgeschiedenis - van dit genootschap te maken hebben: mystieke tractaten, sermoenen, gebeden, levens van Jezus en andere ‘geestelijke’ literatuur, waaronder bijvoorbeeld de ‘Strofische gedichten’ en ‘Mengeldichten’ van Hadewijch, in een zestiende-eeuws handschrift, het jongste van de vijf manuscripten die Hadewijchs oeuvre hebben overgeleverd (Cat. nr. 15 b). Het Ruusbroecgenootschap verrast echter ook met ‘wereldlijke’ literatuur: met twee fragmenten van Karelromans bijvoorbeeld (nrs. 1 en 6), waarvan één waarschijnlijk nog uit de dertiende eeuw dateert en daarmee het oudste document in de catalogus is, en met fragmenten van berijmde minnespreuken op twee stukken perkament die als resten van een veertiende-eeuwse boekrol codicologisch bijzonder belangrijk zijn (nr. 4).

[p. 132]

Uit de vijftiende eeuw is er - naast elf handschriften - één incunabel (1498): een getijdenboek met gebeden op het leven van Jezus betrokken en wel een exemplaar met ingekleurde houtsneden (nr. 14). Uit de zestiende eeuw is het enige wereldlijk-renaissancistische werk Karel van Manders vertaling van Vergilius' Bucolica en Georgica (1597) in een exemplaar uit de Centrale Bibliotheek van de ufsia (nr. 21). Voor de zeventiende eeuw bracht het Ruusbroecgenootschap dan weer niet alleen sermoenen, mystiek en jezuïtica aan, maar bijvoorbeeld ook: een politiek pamflet (nr. 24), Roemer Visschers Zinne-Poppen (nr. 33), de Emblemata van Zacharias Heyns (nr. 35) en de enige bekende titeluitgave uit 1699 van een uit het Spaans vertaalde ‘schelmenroman’ van Carlos Garcia (nr. 50). Met een gelijk aantal nummers (13) is, naast het Ruusbroecgenootschap, voor de zeventiende eeuw ook het Centrum voor Renaissancedrama present, met vooral toneel natuurlijk: van de zeven afzonderlijk uitgegeven treurspelen (nrs. 30-32, 36, 38, 42, 45) zijn er drie van Vondel en verder vindt men hier uitgaven van: de Baeto van Hooft (nr. 37), het volledige toneelwerk van Bredero (nr. 41), De Seven Hooft-Sonden van Ogier (nr. 48) en van Jan Harmens Krul het pastorale muziekspel Juliana en Claudiaen (1634) (nr. 40), maar niet diens verzamelbundel Pampiere Wereld (1644) waar de tentoonstelling en de catalogus nochtans naar werden genoemd. In kort bestek (acht nummers) biedt de achttiende eeuw relatief veel variatie: emblemata van Jan Luyken, gedichten van Pieter Langendijk, de Hollandsche Spectator van Justus van Effen, een programma van het jezuïetendrama Salomona, de briefroman Willem Leevend van Betje Wolff en Aagje Deken en de Mechelse catechismus ‘op verscheide aengenaeme Liedekens gesteld’.

Ook voor de negentiende eeuw liet het Ruusbroecgenootschap niet af: een van de meest uitvoerige besprekingen in de catalogus is aan de Ruusbroecuitgave (1858-68) van kanunnik J. David gewijd. Verder treedt hier echter vooral het Centrum voor Gezellestudie naar voren: in tien van de dertien nummers (nrs. 62-71) staat dan ook Gezelle centraal. De beschrijvingen zijn, met uitzondering van de presentatie van Gezelles lexicografische tijdschrift Loquela waar An de Vos voor tekende (nr. 65), van Piet Couttenier.

Naast een luxe-editie van Vertijloosheid en andere gedichten (1894), een bundel gedrukt ten voordele van de oprichting van het Groeningemonument te Kortrijk (nr. 70), vindt men hier drie autografen van afzonderlijke gedichten (nrs. 67, 69 en 71). Het eerste, tevens fotografisch gereproduceerd op blz. 166, is een onvoltooid gedicht dat Gezelle schreef ter gelegenheid van het vijftigjarig professoraat aan het grootseminarie te Brugge van P.L. Dessein (1884) (Verzameld dichtwerk, dl. 6, 1985, blz. 188-189); het tweede is een versje ter ere van ‘Sint Jeroon’, bestemd voor Gezelles Duik- of Plukalmanak (J. Boets, Guido Gezelle. Spreuken en gezegden, Antwerpen 1993, blz. 356: 62); het derde is een welkomstlied voor een onbekende jubilerende priester (Verzameld dichtwerk, dl. 6, 1985, blz. 222).

Van de genoemde almanak - een eenvoudig en aantrekkelijk middel tot

[p. 133]

vulgarisatie van kennis en wetenschap - beschikt het Centrum voor Gezellestudie niet slechts over verschillende ‘ingebonden’ exemplaren, maar, voor het jaar 1896, ook over een volledig exemplaar in ‘losse’ vorm, zonder plakschild weliswaar (nr. 68). Van Gezelles volkspedagogisch-religieuze activiteit getuigt hier verder nog zijn Uitstap in de warande (1882, zonder illustraties), een verzameling natuurhistorische proza-bijdragen die tussen 1866 en 1869 (mét illustraties) in het weekblad Rond den Heerd verschenen waren (nr. 66). Ook als lexicograaf en filoloog is Gezelle hier vertegenwoordigd: in de eerste plaats door zijn eigen Loquela (nr. 65), maar ook door drie bijdragen in de ene jaargang (1881) van De Tassche, een Leuvens (Westvlaams) studentenblad in de geest van Rodenbachs Het nieuw Pennoen (nr. 64).

Van het merkwaardige pluralistisch-flamingantische satirische weekblad Reinaert de Vos dat van 1860 tot 1868 te Antwerpen werd uitgegeven, bezit het Centrum voor Gezellestudie een volledige collectie (nr. 62). Onder het pseudoniem ‘Spoker’ leverde Gezelle aan dit blad geregeld politieke hekeldichten en polemisch proza, meestal sterk anti-Frans gericht. Ook in de bespreking van de (herdruk van de) bloemlezing Uit Zuid-Nederland. Vlaamsche verzen en versjes (1873) van Lubbertus Leopold (de oom van de latere dichter Jan Hendrik) tenslotte (nr. 63), wordt de aandacht op Gezelle geconcentreerd: met zeven gedichten uit zijn Gedichten, gezangen en gebeden (1862) is de Brugse priester-dichter er immers goed in vertegenwoordigd.

Een register op de vermelde handschriften en een op eigennamen en titels ronden deze zeer informatieve ‘Antwerpse’ catalogus, die samen met een Leuvense (M. de Schepper (red.), Nederlandse letteren in de Leuvense Universiteitsbibliotheek, Leuven 1982) en een Gentse (Pretiosa Neerlandica: schatten uit de Nederlandse taal- en letterkunde in de Gentse Universiteit, Gent 1988) de derde vormt in 't verbond van gelijkaardige tentoonstellingscatalogi, waardig af.

D. Coigneau