Geuzenliedboek

[p. 163]

69.
Een nieu Liedeken, vande gantsche handelinghe ende belegeringhe der stadt van Alcmaer, ⁺

ende gaet op de wijse van Munster.

Doen den Spaenschen Senacherib ^1. hoort
Tot Haerlem dede so grooten moort,
Sachmer vele in Waterlandt treuren,
Om Prince en Duc men groot discoort ^4.
Binnen Alcmaer sach ghebeuren.

Hier op nam menich Papist merck,
En seyden twert nu verloopen ^7. werck,
Laet inde stadt gheen Geusen comen:
Laten wijse uut houden met moede sterck,
Soo salt ons Burghers vromen.

Als nu Monsieur Cabeliau ^11. dat bevont
Dat Alckmaer soo qualicken stont,
Wilde hy met vier Vaendels daer in wesen
Twelck hem de Burghers ontseyden goet ront,
En toonden vyantschap in desen. ^15.

Norkarmen ^16. hoorende des ghewach,
Quam voor Alckmaer den sestienden dach
Julij, met drie duysent Soldaden,
Ende heyschste de stadt op alsoo men sach,
Belovende veel ghenaden.

Cabeliau, Ruychaver ^21. inde stadt,
In vreese haers lijf, nochtans niet mat ^22.,
Hebben met hulp die Poort op ghesleghen,
En teghen som haer wille, al speet haer dat,
Het Princen volck in ghecreghen.

+ No. 69. Naar A, reeds opgenomen in φ. Verder in B-D.F-M.S.CC.DD. Bij V.L. LXIII; Van Vloten II. 62.
Vervaardigd in October 1573 door een der onder Cabbeljau dienende Geuzen.
De melodie bij Van Duyse II, 1582 en Mincoff, bl. 36. Het is dezelfde als ‘Van Harlingen’, zie n^o 39 en 85. Vgl. nog Liliencron IV, 117 en Fredericq, Hist. Volkslied, bl. 73.

1. Senacherib, de Koning van Assyrië, die te vergeefs Jeruzalem belegerde, na vele andere steden van Juda genomen te hebben (2 Kon. 18, 13 enz.) Dat Don Frederik of Alva voor Alkmaar het hoofd stootte na Zutphen, Naarden, Haarlem genomen te hebben, is het punt van vergelijking.

4. Er was grote tweedracht, of men Oranje of Alva zou volgen.

7. verloopen: verloren, mislukt.

11. Jacob Cabbeljau, heer van Mulhem, een Vlaams edelman, kapitein onder Lumey, was ook bij de inneming van Den Briel en was werkzaam bij de overgang van Enkhuizen.

15. 'De Prince van Orangien hadde commissie gesonden aen Jonkheer Jacob Cabbeljau, om het Gouvernement der selver stede te aenvaerden en met sijn Vendel en eenige andere Vaendelen daer in te trecken', enz. Bor I, 444.

16. Noircarmes, de goeverneur van Valenciennes, later van Utrecht.

21. Nicolaas Ruychaver uit Haarlem, een der bekende kapiteins der Watergeuzen, ook bij de inneming van Den Briel tegenwoordig. Over zijn optreden in Alkmaar bij deze gelegenheid, zie o.a. Hooft VIII, 326.

22. mat: ontmoedigd, zonder veerkracht.

[p. 164]

 

Groote beroerte was daer ghespoort,

 

De Clocke sloecher aent een boort, ^27.

 

Men hoorden jammerlick suchten,

 

Van Papou, Geusen, elck maecte hem voort

30

En steldent op een vluchten.

 

 

 

Bin dat wy ter Poorte zijn in gherocht, ^31:

 

De Spaengiaerts hadden selve de stadt ghedocht

 

In te crijghen na haer begheerte,

 

Maer hebben haest ons schutten ^34. ghebrocht

35

Teghen haer op schut gheveerte ^35..

 

 

 

Wy dreven die Spaengiaerts vander hant

 

En hebben ons voorsteden afghebrant

 

Stellende op Godt ons betrouwen,

 

Die stadt lach open aen elcken cant,

40

Die wy flucx ghinghen op bouwen.

 

 

 

Die Spaengiaerts siende seer cleen bescheet, ^41:

 

Om die stadt te crijghen, tmocht haer zijn leet,

 

Want haer aenslach conde haer niet baten,

 

Veel was haer belooft, maer weynich ghereet ^44.

45

Dies sy de stadt moesten verlaten.

 

 

 

Als den vyant nu vertrocken was,

 

De Burghers quamen weder te huys seer ras

 

Elck excuseerde hem te deghen,

 

Soo dat Burghers, soldaten op tselve pas

50

Vrientschap met den anderen vercreghen.

 

 

 

Den eenentwintichsten dach daer naer

 

Van Augustus al vielt ons Geusen swaer,

 

Quam Duc dAlvens gantsche armeye

 

En beley met Ruyters en Knechten daer

55

Om Alckmaer de gantsche contreye.

 

 

 

Den vyant op tsijne ^56. niet en sliep,

 

Maer ten eersten de schans op Thonne ^57. ofliep

 

En heeft zijn aenslaghen listich begonnen:

 

Oock sommighe van hen tot den onsen riep,

60

Geus, u stadt is ons ghewonnen.

27. Eikelenberg, bl. 211: ‘By 't inkomen van dit Princevolk, wierd door ontsteltenis d'alarmklok geluidt’. Met aent een boort slaen wordt waarschijnlijk ‘kleppen’ bedoeld.

31: Terwijl wij in de poort geraakt zijn.

34. schutten: kanonnen.

35. schutgevaerte, waarschijnlijk: artilleriestellingen. De Geuzen waren de Friese poort binnengelaten en deden daarop een uitval uit de Kennemer poort tegen de Spanjaarden, die de voorstad al hadden bezet. Daarop gingen zij aan het werk om de muren te herstellen (vs. 39 en 40).

41: weinig uitkomst ziende, geen middel wetende.

44. Door sommige burgers van Alkmaar namelik, die zich al tijdens de belegering van Haarlem met Don Frederik in verbinding hadden gesteld, vgl. Bor t.a.p.

56. op tsijne: van zijn kant.

57. De ‘Schans bij de Ton’ aan de Schermer.

[p. 165]

 

Doen quam Steenback als een Heraut, ⁶¹

 

Seyt hy, u stadt is nu benaut,

 

Wiltse behouden ^63. tlijf, goet, overgheven,

 

Maer hy wert ghehoort als een rabbaut,

65

En met clooten vande stadt ghedreven.

 

 

 

Als dit den Oversten heeft verstaen,

 

Soo heeft hy flucx een bevel ghedaen

 

Dat Burghers noch soldaten en souden,

 

Uut vreese van te worden verraen,

70

Met den vyant sprake houden.

 

 

 

Een loose Vrouwe was soo bedacht ⁷¹

 

De stadt te branden op eender nacht

 

Soomen ons meende te overvallen,

 

Want sy hoorde den vyant met grooter macht,

75

Teghen ons schieten onder de wallen.

 

 

 

Daer na dede maken Don Frederick

 

Menighe schans seer auctentijck

 

Dicht onder de Alckmaersche mueren:

 

Sy en hadden ghebreck van water noch slijck, ^79.

80

Dat deed die Spaengiaerts treuren.

 

 

 

Die Papouwen wrochten met ghewelt,

 

En hebben tgheschut voor de stadt ghestelt,

 

Wel tot twintich groote sticken,

 

Sy dochten de mueren haest te hebben ghevelt,

85

Maer Godt sachment anders beschicken.

 

 

 

Den achtienden van September fris

 

Van smorghens, tot den drie uren is

 

Op Alckmaer gheschooten

 

Met twintich stucken seffens ghewis

90

Twee duysent ende dertich schooten.

 

 

 

Haer schieten heeft ons weynich vervaert

 

Want niemant en heeft zijn leven ghespaert

 

Om wat sy afschooten weder te maken,

 

Het gheleeck een myrakel, tsy u verclaert,

95

Dat die wallen soo weynich braken.

 

 

61 vlgg. Eikelenberg, bl. 237: ‘Ook quam op den dag [nl. 25 Aug.] een Spanjaard die zich voor Hopman Steenbach uitgaf …. voor de Vrieze Poort …. waerop hy met den Gouverneur Cabbeljau of een Burgemeester verzocht te spreeken; maer onderwyl …. wierdt hy door een gemeen Soldaet gekend, en gelast terstondt te vertrekken. Hy drong echter aen …. waer op hy nogthans geen gehoor kreeg; en zoo dra hy te rugge week, begroette men hem met Musketkogels, en riep hem na, dat hy een Verrader was, om dat men meent, dat door zyn toedoen Haerlem aan den Vyand is overgegeven: dit is ten minsten zeeker, dat Steenbag in Haerlem tot behulp van die Stad gedient had, maer na het overgeven in Spaensche dienst getreden, en zyn Luthersche Leeraer aldaer van den Spanjaert opgehangen is.’

63. behouden: met behoud van.

71 vlgg. Dit koeplet is niet geheel duidelik. Het schijnt, dat er gesproken wordt van een Spaansgezinde vrouw, die gedurende een bestorming brand wilde stichten.

79. Sonoy had de sluizen reeds geopend, ofschoon men zich tegen het doorsteken der dijken nog verzette. Ook spreekt Hooft VIII, 334 van langduurighen reeghen, vgl. ook n^o 70, vs. 13, 14.

[p. 166]

 

Daer quamen sy in slachoorden ghereet

 

Siende als bloetghierighe Leeuwen wreet,

 

Ons op vier oorden bevechten,

 

Te schepe ende over brugghen breet,

100

En veel leeren sachmense op rechten.

 

 

 

Die stormen ghinghen seer vreeselick an,

 

Nochtans en treurder kint, wijf, noch man,

 

Maer elck sachmen hem ter weere voeghen,

 

Vier ende heete pis brochten die Vrouwen an,

105

So dat wijse viermael afsloeghen.

 

 

 

Vanden drien tot dat het duyster was

 

Gheduerde haer stormen op tselve pas,

 

Vele spiessen onstucken cloncken,

 

En men stackse ter mueren af also ras

110

Dat vele inde vesten verdroncken.

 

 

 

Twee daghen daer naer verstaet tbediet,

 

Maecten sy weder een nieu gheschiet,

 

Diet hoorden mocht zijn verwondert,

 

Met twintich stucken al hielpt haer niet,

115

Schooten meer schooten dan sevenhondert.

 

 

 

Om stormen met macht sachmense staen,

 

Maer wat haer deerde sy en wilder niet aen,

 

Godt hadde haer cloecheyt benomen,

 

Watmen haer Bevelhebberen sach steken en slaen:

120

Aent stormen wilden sy niet comen.

 

 

 

Don Frederick tvolck siende so vertsaecht,

 

Heeft na een ghetrou verrader ghejaecht,

 

Dies Norkarme, Vitelle, hem rieden

 

Dat drie ghevanghens sal worden ghevraecht

125

Of haer een de stadt wilde gaen bespieden.

 

 

 

Een Fransche Vendrich nampt aen subijt,

 

Des werden sy drie vander doot bevrijt,

 

Ende beloefden den Vendrich te loonen,

 

Conde hy wat uutrechten op seker tijt,

130

Met twee duysent goude croonen.

 

 

 

Don Frederick dede hem een vermaen

 

Hiet den Vendrich door dat slijck ende water gaen, ^{132. +}

 

Om datmen sou meenen hy waert ontloopen,

 

So quam hy tscheen voor ons niet belaen ^134.

135

Dicht onder die stadt ghecropen.

132. Vgl. Vosmeer in Vondel's Gijsbrecht van Aemstel. De dichter vergist zich hier echter en verwart twee gebeurtenissen. Eikelenberg bl. 238: ‘Daer quam ook een soldaet, naekend als of hy zyne gevangenis ontsnapt ware by den rooden Toren in de Stadt zwemmen…. alzoo men geen quaet by hem vondt, wierdt hy losgelaten.’ Men beloofde hem het leven om de vele belangrijke mededelingen, die hij deed.

+ Van den Waal daarentegen wordt bl. 282 verteld, dat hij ‘zoude zig aenstellen, als of hy de Spanjaerden ontvlugtte, die hem dan ook quanswys tot aen de Vesten naliepen, daer hy met een Schuit …. 's nagts in de Stad gehaeld wierd.’ Het was een oude bekende van Cabbeljau, wien hij dan ook gewichtige mededelingen deed.

134. tscheen voor ons niet belaen: niet verdacht.

[p. 167]

 

Als hy quam in dOversten logement

 

Ende die sake selfs heeft recht uut bekent

 

Heeftmen een Spangiaert die daer was ghevanghen ^138.

 

Des Francoys cleet aenghetrocken jent,

140

Als een verrader op de mueren ghehanghen.

 

 

 

Dit maeckte ^141. den vyant seer bedruckt,

 

Siende zijn aenslach so misluckt,

 

Want Godt openbaerde al haer treken,

 

Sijn den achten October af gheruckt

145

Van Alckmaer soot is ghebleken.

 

 

 

Nu bidde ick u vriende al int slot,

 

Gheeft niemant deere dan alleene Godt

 

Die sulck wonder heeft laten gheschieden,

 

Een stadt te houden ten is gheen spot

150

Teghen ghewelt met so weynich lieden.

138. Dezen heeft men gehangen, niettegenstaande hem het leven beloofd was. Zie Hooft VIII, 332. Dit werd toegeschreven aan de verbittering der soldaten. Eikelenberg, bl. 282: De Wael vertelde, dat de gevangen Spanjaard ‘een Corporael of Overste over driehondert Knegten [was], die veel quaeds had gedaen binnen Haerlem, want als men niet wist, wat dood men den Heer Pieter Kies en zyne Kinderen aen zoude doen, om dat hangen één te zagten dood voor hen was, gaf deze te raed, men zoude hen met de beenen omhoog hangen, en drajen hen dan de hals aen stukken als de Endvogels.’

141. maeckte. A maecke. De ware reden van het vertrek der Spanjaarden is de dichter blijkbaar nog niet eens bekend. Waarschijnlik is dus het lied onmiddellik na het aftrekken gemaakt.