Geuzenliedboek

9.
Hier volght een devoot Papen-ghesangh Alsmen ghewoonlicke het Sermoon int midden vande Misse dede. ⁺

Op de wyse van Passemedi del Bosa.

Hebdy niet ^1. ter Missen gheweest
Inder Papen Kercke:
T'guychelspel ^3. dat men daer leest
Gaet het wel te wercke: ^4:
Oremus Craeyen ^5., Cruycen saeyen ⁺
Nijghen, draeyen, soo ickt wel aenmercke.

Hy duckt ^7., hy buckt, voor den Altaer,
Dan droomt hy oock int slape,
Seer veel Cruycen maeckt hy daer naer;
Verwondert is de Pape, ^10,
Dat zijn goyken, ⁺ Duyvels Boyken,
Onder d'loyken, niet wech heeft zijn knape.

+ No. 9. Naar I. Verder in E. J. L-Q. U. Bij V. L. VII. Ook bij Wackernagel No. 96.
De wijs. In N en de volgende heet het P. d. Goza.
De tijd is moeilik vast te stellen. Spotdichten tegen de mis zijn al vroeg talrijk. Bij de vertalingen van Fourmennois, waaronder het Wilhelmus, is ook een satire tegen de mis. Zo ook Légende véritable de Jean le Blanc, waarvan in 1575 en 1596 nog een vertaling van Fruytiers uitkwam. ( Kalff, Gesch. d. Ned. Lett. i. d. 16e eeuw, II 93). Met ons lied is vooral te vergelijken Marnix Bijencorf (uitg. 1657) fol. 144. Ik heb het lied evenals V. L. in de dagen voor de beeldenstorm geplaatst. Het kan licht veel ouder zijn. Misschien is het ook uit Noord-Nederland, want onder de Sacramentisten is bespotting van de mis zeer gewoon. Vgl. Scheffer, Geschiedenis der Kerkhervoming, bl. 555.

1. niet: N. Q. R. U wel, maar in de inhoudsopgave niet, behalve U, die ook daar wel heeft.

3. guychelspel: mommerij, zotte vertoning, klucht.

4: loopt het goed van stapel?

5. oremus craeyen: de luidruchtige aansporing: laat ons bidden.

+ cruycen saeyen: het naar alle kanten maken van het teeken des kruises.

7. duckt: buigt, hurkt.

10, vgl.: De priester toont zich, als hij zijn ogen weer opent, verwonderd, dat de koorknaap niet, terwijl hij de ogen dicht had (d'loyken = dat luiken), de ouwel heeft weggepakt.

+ Goyken: afgodje; boyken: verkleinwoord van bode, en wel in de zin van afgevaardigde, vertegenwoordiger, dus met hatelike toespeling op de opvatting, dat de ouwel het lichaam van Christus vertegenwoordigt.

[p. 16]

 

Hierom soo is de Paep verblijt

 

En laet een schelleken klincken;

15

Al coemter veel tot zijn ombijt ^15.,

 

Niemant en wil hy schincken,

 

Maer acht onreene, tvolck ghemeene

 

Want alleene, wil hy t' Wijntgen drincken.

 

 

 

Tgoyken dat hy Eten sal

20

Heft hy flucks om hooghe,

 

Zijn knaep stelt als een gheck seer mal

 

Des Papen Aers ten thooge ^22.;

 

Al diet aenschouwen, knien vouwen,

 

Handen douwen, het blijct voor elcx ooge.

 

 

25

Dan laet hy oock een Beker sien,

 

Daerin is Wijn bezworen,

 

Tis bloet meenen de arme Lien

 

Van tGoyken nieu gheboren;

 

Zy cloppen t' harte, sonder smarte ^29:

30

Menige parte ^30., brengen sy te voren.

 

 

 

Betoovert broot van hem getoont

 

Wert flucx van een ghereten,

 

De arge ^33. Paep hemselven loont,

 

Want die daer zijn gheseten

35

Die sien hem trecken, den Kelck lecken ^35.,

 

Met haer gecken ^36., en mogen niet me eten.

 

 

 

Honger en dorst heeft hy geblust,

 

Dan wast hy oock zijn handen, ^38.

 

Het arm volck d' ydel plateelken kust;

40

Noch seyt de Paep vol schanden:

 

Gaet al strijcken, die quaemt kijcken ^41.

 

Mijn practijken ^42., giet hy nat voor t' branden.

 

 

 

Tspel is uut van sulcken Sot,

 

Hy wort ontschorst ^44. ontbonden;

15. ombijt, eenv.: maaltijd, maar met de bijgedachte, dat de priester niet mag eten, voor hij de mis leest.

22. ten thooge: ten toon. Vgl. bij Marnix, 144 v^o: ende mijn Heer de Paep sijne slippen van achter op heft, als oftmen zijnen Almanack wilde bekijken, enz.

29: slaan zich op de borst.

30. parte: streek, grimas.

33. arg: slim.

35. trecken: het brood breken; den kelck lecken, vgl. Marnix a. w. f. 145: Noch sult ghy daer uyt verstaen, waerom dat hij den kelck soo vriendelijck leckt, als een Aep sijne Jongeskens doet.

36. Met haer gecken: ze zien, dat hij hen voor de gek houdt.

38. De ablutio, waarbij de beker met wijn wordt afgespoeld en ook de vingers van de priester met wijn en water. Op een dergelijke ablutio wordt blijkbaar ook op het einde van het koeplet gedoeld.

41. Ite, missa est: gaat, de dienst is geëindigd.

42. practijcken: knoeierijen, malle handelingen.

44. ontschorst van de schors, de kleding ontdaan.

[p. 17]

45

Als een gelapten Rock vermot ^45.

 

So is de Misse bevonden,

 

Cleyn van waerden, op der Aerden,

 

Sal ^48. voor Paerden, Catten en voor Honden.

 

 

 

T'vaghevyer is op haer ghesticht, ^49.

50

Daer loopt zy Zielen haelen;

 

Al is sy blint, sy wordt ghelicht ^51.,

 

End laet haer wel betalen:

 

Zy kan ontbijnen, uut der pijnen,

 

Oock wel vijnen ^54., duytschen ende Walen.

 

 

55

Al verchiert hy schoon ^55. de Craem, ⁺

 

Niemant en wilse coopen,

 

d' Enghelsman is sy onbequaem,

 

Den Fransman halff ontloopen,

 

Zeeuw, en Hollander, oock Brabander,

60

Met malcander, stootens uut met hoopen.

 

 

 

Wien suldy, arme Cramers cranck,

 

Met uwer Missen laven?

 

Na Spaengien wech met haren stanck,

 

Men wilse hier corts begraven,

65

Want t'wilder vuylen, ^65. aen u Muylen

 

Crijchdy buylen, ras wilt henen draven.

 

 

 

Hierom raed' ick Man ende Vrou,

 

Dat sy daer niet en comen;

 

Met sulcken spel, dat segh ick ou,

70

Wort Godt zijn eer benomen;

 

Wat sy rasen,, met vijsvassen ^71.,

 

Dat sy prasen ^72.,, t' zijn al ydel droomen.

45. vermot: door de mot bedorven.

48. sal, waarschijnlijk: vuil, afval; vgl. saluw: morsig.

49. Het vagevuur berust op de leer van het misoffer, meent de dichter, en vooral door de mis kunnen zielen uit het vagevuur worden verlost.

51. ghelicht: bijgelicht.

54. vijnen: vinden. Ofschoon blind kan zij de personen wel onderscheiden.

55. Al . . schoon: ofschoon; —

+ craem: koopwaar.

65. t'wilder vuylen enz.: het begint onveilig te worden, gij kunt licht een paar blauwe oogen krijgen.

71. vysvasen: onzin.

72. Dat sy prasen: wat zij wauwelen.