De Gemeenschap. Jaargang 13

[p. 431]

Anton van Duinkerken
De katholieke filmactie

Er is iets niet in orde met de nieuwe Katholieke Film Actie, die, plotseling te voorschijn getreden om de zoo juist tot stand gekomen Katholieke Filmfederatie te vervangen, de leiding schijnt te willen nemen van het geheele filmwezen, voorzoover dit onze Nederlandsche geloofsgenooten interesseert, en wier bestuur dan ook een beroep doet op den moreelen en financieelen steun van alle katholieken. Als de aanleiding tot het stichten dezer nieuwe en verrassende organisatie wordt genoemd de Pauselijke breve Vigilante cura, gericht aan de Amerikaansche bisschoppen. In dit officieele schrijven dringt de Heilige Stoel ten ernstigste aan op waakzaamheid tegen de gevaren en op werkzaamheid ten goede.

Het was begrijpelijk, dat het stuk ook buiten Amerika indruk maakte. De bisschoppen worden erin aangespoord tot levendige belangstelling voor het zoo actueele vraagstuk van de film, bij de geloovigen wordt aangedrongen op eensgezind verzet tegen het kwade, eensgezinde bevordering van het goede.

Ware daar in Nederland nooit iets gebeurd op dit gebied, men zou hartelijk den ijver toejuichen waarmede de Vicaris-Generaal van het bisdom 's-Hertogenbosch, monseigneur F.N.J. Hendrikx zich moeite gaf om het nog onbekende vraagstuk onder de oogen te zien en er de meest aannemelijke oplossing voor te vinden. De eerste organisatie van katholieke belangstellenden in het filmwezen zou dan door dezen loffelijken ijver gesticht moeten worden, bij de katholieke pers zou aandrang zijn uitgeoefend tot het openen eener principieele filmrubriek, er zou - indien het mogelijk bleek - een keuringsinstituut in het leven geroepen zijn en wellicht

[p. 432]

zou men héél voorzichtig een poging mogen wagen om het offervaardig afgestane geld van geloofsgenooten, die deze nieuwe beweging wenschten te steunen, aan het vervaardigen van goede films te besteden.

Op het oogenblik echter, waarop het Pauselijke schrijven in Nederland bekend werd, bleek het slechts richtlijnen te bevatten, die hier reeds gedurende vele jaren door verschillende instanties waren gevolgd en die geleid hadden tot het bevredigende resultaat, dat op internationale congressen, waar het filmwezen ter sprake kwam, de werkdadigheid van de katholieke Nederlanders tot voorbeeld kon worden gesteld. Dit gold in het bijzonder de publiciteit op filmgebied. Onomkoopbare deskundigen, in geen enkele verhouding van afhankelijkheid gesteld tegenover de filmproducers, de filmimporteurs en de bioscoop-exploitanten, beheerschten de katholieke meening in maand-, week- en dagbladen. Er bestond een orgaan, speciaal aan het filmvraagstuk gewijd en geheel in katholieken geest geredigeerd. Dit orgaan gaf bovendien uitdrukking aan de gevoelens en verlangens eener in katholieke kringen tamelijk verbeide vereeniging van belangstellenden, die haar eigen onafhankelijk adviesbureau had. Tusschen den officieelen keuringsdienst van de bestaande Katholieke Film Centrale en de filmbeoordeelaars der katholieke dagbladen heerschte overeenstemming, niet alleen voor wat de algemeene gedragslijn betreft, maar ook voor de regeling van allerhande practische gevallen. In elke keuringscommissie, voor elke afzonderlijke film, zetelden journalisten. Waren wij ongelukkig geweest met de kostbare poging om de internationale filmproductie door middel van de N.V. Eidophon met Roomsch geld te beïnvloeden, voor betrekkelijk bescheiden bedragen hadden katholieke kunstenaars als Jan Hin en Kees Strooband speelfilms en documentaire werken vervaardigd, die de mogelijkheid eener Nederlandsche katholieke filmproductie bevestigden.

[p. 433]

Zeker, er hadden ook meeningsverschillen geheerscht, en ze heerschten nog. Scherpe kritiek was uitgebracht op verfoeilijke Kitsch-films, door Roomsche instanties binnengesmokkeld en als devotie-artikelen aan het publiek voorgesteld. Het onzakelijke inzicht, waarmede Roomsch geld in de internationale productie beheerd werd, was heftig gelaakt door jonge lieden, die nog geen ander recht van spreken hadden dan dat de geschiedenis hen in het gelijk zou stellen. Oneenigheden over bepaalde films waren tot overduidelijke uitdrukking gekomen, en zelfs wanneer notabele of gesitueerde geloofsgenooten hun vergissingen trachtten te dekken door zich op hoog gezag te beroepen, bleek de onomkoopbare kritiek haar werk te doen, denzelfden ijver betrachtend, wanneer ze fouten van vrienden moest wijzen als wanneer het vijanden gold.

Men was in Nederland vroeg begonnen, men was misschien zelfs - indien het ooit te vroeg is voor goed werk - te vroeg begonnen. Niet alle werkers van de eerste uren beschikten over een begrip van zaken, aan hun voortvarendheid evenredig, en toen het jongere geslacht, met de filmkunst opgegroeid, zich om de filmaesthetiek begon te bekommeren, overvleugelde het verschillende goedbedoelende werkers, die meenden tevreden te mogen zijn, als het plaatjeskijken, dat de film voor hen was, onschadelijk bleef. Een zekere spanning tusschen twee mentaliteiten is in de katholieke filmbeweging van ons land altijd waarneembaar geweest. Laten wij aannemen, dat zulk een spanning, hoewel zij niet meer behoeft te zijn dan een gezond levensteeken, ook nadeelen vertoonde, dan begrijpen wij het verlangen van sommige ernstige lieden, om aan die nadeelen te ontsnappen. Langs vele en langdurige onderhandelingen bereikte men, zooal geen volle overeenstemming der gemoederen, dan toch een rustigen grondslag voor gemeenschappelijke arbeidzaamheid. Oudere lieden, die gaarne hun plaats in de filmbeweging

[p. 434]

handhaafden, werden welwillend ontzien, omdat immers de tijd een heelmeester is voor alle euvels. De langzaam gegroeide en in menig opzicht nog wankele eenheid eischte bestendiging en versterking.

Op dat oogenblik was 't, dat de Vicaris-Generaal van het bisdom 's-Hertogenbosch, Mgr. F.N.J. Hendrikx, oogenschijnlijk op eigen initiatief, een vergadering bijeenriep van afgevaardigden uit alle groepen, die zich op eenigerlei wijze met het filmvraagstuk bezighielden. Het schijnt wel, dat de labiliteit der eenheid op deze vergadering en bij de groepsbesprekingen, die eraan voorafgingen zich nog duidelijk manifesteerde, maar dit nam niet weg, dat de bijeenkomst spontaan (vrijwillig, zonder dwang van buiten) besloot tot de oprichting eener federatie, dus onder een federatief bestuur.

In de constitueerende vergadering, waar dit bestuur gekozen werd, bleek de meerderheid van stemmen zich te vereenigen op de vertegenwoordigers der meest jeugdige en meest levenskrachtige groepen. Ziehier, hoe bij rechtmatige stemming het bestuur werd samengesteld: voorzitter, Herluf baron van Lamsweerde (voorzitter van Filmfront); secretaris, W. Saeys (secretaris-penningmeester van het Comité Gezinsfilm); penningmeester, Ad. Hanegraaf (directeur der Projectie onderwijs-centrale). De andere bestuursleden waren Mr. A. Tepe (directeur der Katholieke Sociale Actie en voorzitter van de Katholieke Filmcentrale) en L.M. Weterings (bestuurslid der Katholieke Filmcentrale). Aan de beide laatstgenoemden, hoewel de oudsten in jaren en vertegenwoordigers der oudste organisaties, kende de vergadering dus bij legitieme stemming geen bijzondere bestuursfuncties toe. Nooit of nergens was medegedeeld, dat de Katholieke Filmfederatie een voorloopig karakter zou dragen. Op de herhaalde vraag echter naar de kerkelijke goedkeuring, vernam het Federatiebestuur, na meer dan een jaar wachten tot zijn begrijpelijke verwondering, dat zulke goedkeuring uit-

[p. 435]

bleef, omdat een nieuwe concentratie in voorbereiding was.

De voorbereider dezer nieuwe, thans onder uitdrukkelijke bisschoppelijke bescherming staande, concentratie is wederom Mgr. F.N.J. Hendrikx geweest, die nooit eenige ontevredenheid over het ontstaan of de samenstelling van de Federatie had laten blijken, van wien deze Federatie dus met recht (want ze was door zijn toedoen tot stand gekomen) steun en bescherming verwachtte. Het Hoofdbestuur der nieuwe concentratie, de zoogenaamde Katholieke Film Actie bestaat uit: voorzitter, Mgr. F.N.J. Hendrikx, vicaris-generaal van het bisdom 's-Hertogenbosch; bezoldigd secretaris L.M. Weterings; bestuursleden: Pastoor Broekman te Eindhoven; Mr. B. Berger, burgemeester van Venlo, Mr. R. te Veer, kantonrechter te Breda; Bernard Verhoeven, letterkundige te Arnhem. Het verrassende dezer samenstelling is door den voorzitter opgehelderd in de woorden: ‘Wij hebben geen deskundigen noodig, maar mannen met organisatie-talent.’ Deze figuur is dezelfde als die van de N.V. De Eidophon, waar ook deskundigheid voor andere eigenschappen moest wijken. Inmiddels heeft het Nederlandsche Episcopaat een schrijven aan de geloovigen gericht om hun steun te vragen voor deze nieuwe concentratie. Hieraan hebben wij ons te onderwerpen. Maar het verloop der zaak mocht - dunkt ons - niet onbekend blijven.