Gard Sivik. Jaargang 7

[p. 34]

het voertuig poëzie
Rob Cassuto

Het tijdsbeeld is de laatste vijftig jaar steeds sneller gewijzigd. De omringende wereld is niet alleen van aard en aanblik veranderd, tal van begrippen hebben nieuwe inhoud gekregen, ontelbare nieuwe begrippen zijn opgedoken. Als gevolg daarvan vertoont onze gevoeligheid voor prikkels uit die buitenwereld een kwalitatieve verschuiving.

Steeds sneller gaat deze verandering in zijn werk. Een sneeuwbaleffekt. De verrukkelijke huiveringwekkende uitwas van de techniek, de wetenschap, de bewapening: delen van het dekor, waarvoor men aandachtig staat; de wereld waarin honderden atoombommen en miljoenen platen van Cliff Richard klaar liggen voor konsumptie.

De woorden? Onvolkomen symbolen van verschijnselen, met hun eigen innerlijke magneet. Ook het krachtveld van de woorden verandert mét de tijd, omdat immers het krachtveld, de voorraad trefzekerheid, samenhangt met de kwaliteit en kwantiteit van de opgeroepen associaties, nauw verbonden aan het hier en nu. Nieuwe woorden komen op, worden geladen; andere worden ontkracht en zakken weg. Of het karakter van de lading verandert (b.v. kapsule: nieuwe associatieve kracht door de ruimtevaart).

In dit licht gezien, is het duidelijk dat de meeste huidige poëzie een grote achterstand heeft op de tijd: het kader van alle verschijnselen, ook van de poëzie. Juist met het oog op de tijd-versnelling moet nog dringender dan vroeger de eis gelden, dat de poëzie de tijd ‘bijhoudt’, aktief participeert, aktueel is. Kenmerken van niet-aktuele poëzie: het wegdromen in eigen gevoelens; het kultiveren van een weltschmerzkomplex-moderne-editie; archaïsch beeldgebruik; zinskonstruktie met een eksperimenteel tintje.

Voorwaarden voor aktuele poëzie? Ten eerste het gebruik van up to date materiaal. Annexatie van nieuwe woorden en woordkombinaties, nieuwe situaties, nieuwe emoties. Vergelijk de wisselwerking met het besef van het zich onophoudelijk wijzigende krachtveld van woord, beeld en begrip.

Ten tweede: een beweeglijke en versatiele taktiek. Snelle steekproeven nemen uit de massa van het totaalbeeld. Flitsende diagnoses.

Een onverwacht ingrijpende poëzie, opererend in geaksidenteerd terrein.

Basis van de poëzie is de relatie ik-buitenwereld. Tot nu toe heb ik de nadruk gelegd op de buitenwereld, het ik voorlopig beschouwd als de anonieme actor daarin. Maar er is natuurlijk ook ik: de subjektieve per-

[p. 35]

ceptor en schifter van verschijnselen. Ik, die een emotie, een gevoel, een ontroering ervaar door een verschijnsel of een gebeuren.

M.i. is de poëzie die als primair doel heeft 's dichters ontroeringen te verklanken, goed versleten en het bekijken van de feiten op hun geschiktheid om die ontroeringen te verwoorden, een verouderd procédé. Bovendien een ontkenning van de werkelijkheid, die bestaat uit de dichter plús de wereld. Dit bezwaar geldt niet alleen voor de meeste traditionele poëzie, maar ook voor die van de meeste jongeren, vooral de anonieme. Zie de literaire klupblaadjes, dichtershoeken, tienen voor de tieners, etcetera.

De ontroering, laten we liever zeggen: het geraakt zijn, uitbannen? Het gaat in feite om de funktie van ‘het gevoel’. Het gevoel is voor mij - en ik geloof dat een zekere generalisatie hier wel op zijn plaats is - het intuïtieve richtapparaat, de intuïtieve leidraad. De richtinggever van het voertuig poëzie, niet zijn bestemming.

De poëzie als verbruiksgoed, tenslotte. Kon vroeger de dichter zich koesteren in het licht der eeuwigheid, nu zal hij zich moeten neerleggen bij een kortere levensduur van zijn produkten. Overmorgen is de foto vergeeld, drie dagen later lacht men zich rot, daarna wordt de kachel er mee aangemaakt en waarom ook niet. Zo is de mens, onder andere dichter, en een van zijn vervoermiddelen is de poëzie.