Fumus. Jaargang 5

[p. 40]

Signalering: Focquenbrochs Kwakzalver in een modern jasje
Frans Wetzels

Nou, daar is ie dan! De eerste eigentijdse versie van Focquenbrochs Klucht van de Quacksalver! Na ongeveer 250 jaar verschijnt er een nieuwe druk van die klucht over de Hoogduitse kwakzalver Hans Keyenvresser op de markt. Focquenbrochs toneelstuk is bewerkt door Johan Volkers, de voorzitter van de Leydse Kluchten Compagnie, en in hedendaags Nederlands herschreven. Toneeluitgeverij CTS - producties brengt die ‘nieuwe’ versie in de handel voor kleine toneelgezelschappen, scholen en andere geïnteresseerden.

Wat zou Willem Godschalck van Focquenbroch vreemd hebben opgekeken als hij Jan de landloper in de eerste scène zou hebben horen schreeuwen over de vlooien en luizen:

Maar zelfs de vlooien en luizen komen je bestrijden!
Ze lopen mijn lichaam zó erg plat ...
en toch, toch hebben ze wel wat....
al sla ik er soms wel zo'n zeshonderd dood.
Maar natuurlijk niet allemaal, want in tijden van hongersnood...
is dat wel mooi kaasie op je brood.

Zou de auteur de regels uit zijn tekst nog herkennen? Immers hij dichtte:

Maer self, kyck eens, sulcke Tandeloose Beesten komen je nacht en dagh bestryen,
En die loopen je het platte Landt van je huyt soo elderments plat.
Dat een eerlyck mensch niet en weet wat hy eerst sel krauwen, sijn hooft of sijn gat,
En evenwel wat wil je doen? Het souw sondt weesen dat j'er j'op souwt verstooren:
Want sy zyn uyt je eygen vleysch en bloedt lichamelyck booren.
En daerom heb ick se noch lief, al brengh ick'er somtydts soo een hondert of ses, ter doodt;
Want se strecken my dickwils noch tot spys, in tydt van hongers noodt.¹

Bij vergelijking van beide teksten valt meteen de werkwijze van Johan Volkers op: hij verkort en houdt toch de rode draad van het origineel vast. Zijn toevoeging ‘kaasie op je brood’ vind ik een schitterende vondst. Zeventiende-eeuwse dialectwoorden als elderments² (een basterdvloek, ook wel selderments, betekent zoiets als ‘sacraments’ of ‘sakkers’) en booren (geboren, typisch Hollands dat weglaten van prefix ge-) laat hij achterwege. De voordelen van een dergelijke uitgave springen in het oog en oor: er is veel eindrijm - soms zelfs drie keer dezelfde rijmklank achter elkaar (dood, nood, brood) - waardoor de tekst gemakkelijk te onthouden is. Het stuk is aanzienlijk ingekort. De 432 verzen uit het origineel zijn teruggebracht tot 272 in de nieuwe

1 W.G.V. Focquenbroch: Thalia, of Geurige Sang-godin, t'Amsterdam, By David Lindenius, in de Lombert steeg, en Andries Vinck, op de Uytrechtse straet, Boeckverkoopers. 1679. Eerste deel, p. 180.

2 P.G.J. van Sterkenburg: Een glossarium van zeventiende-eeuws Nederlands, Groningen, 1975, p. 19 en 34.

[p. 41]

versie. Deze hoeveelheid tekst kunnen de drie spelers best in korte tijd van buiten leren, bovendien is het geen zeventiende-eeuws. Volkers geeft in deze uitgave veel meer regieaanwijzingen dan Focquenbroch in zijn tijd. Ook dat is handig bij het opvoeren van deze klucht op school of voor een groot publiek tijdens het Rembrandtfestival in Leiden.

Naast de vele lof die ik Johan Volkers met deze tekstbewerking toezwaai, moet ik hier toch ook wijzen op enkele schoonheidsfouten. Als er door Jan de landloper en Tewis de turfboer Hollands dialect gesproken wordt, dient dat consequent te gebeuren. Kaasie (vs. 8) en wijfie (vs. 82) zijn correcte dialectvormen, maar glaasje (vs. 111) is dat niet. Hans Keyenvresser moet met een Hoogduits accent spreken en hij doet dat potstausend verteufeld goed. Bij die uitspraak hoort ook het rijm respectieren - uitprobieren - correspondieren en dus ook musicieren, maar er staat musiceren (vs. 89). Volgens mij moet er nog iets gecorrigeerd worden aan de volgende twee zinnen: [zij zullen] zich zonder schroom dingen naar mijn gunsten (vs. 26) en in zo'n gezelschap, die zich met zulke grofheid straft (vs. 125). Ik weet niet hoe een regisseur het probleem uit vers 45 oplost. Immers Hans vraagt zich op dat moment af ‘Wie roept mij?’, terwijl niemand - ook Jan niet - hem heeft geroepen.

Aspirant-kopers en belangstellenden kunnen een zichtversie van De Kwakzalver op internet raadplegen onder http://www.cts.producties.nl/kluchten.php. Uiteraard is die zending niet compleet - er ontbreken ongeveer 50 regels - anders blijft er niets over om te verkopen. De prijs voor een boekje met recht op vermenigvuldiging voor de spelers bedraagt 30 Euro. Op de website van CTS-producties staan diverse ‘bewerkte’ kluchten uit de zeventiende eeuw, zoals Lichte Klaartje (van Jillis Noozemans), de Boere-klucht van Teeuwis de Boer (van Samuel Coster) en Doortrapte Melis (van W.D. Hooft).