Van heer Frederick van Jenuen

[p. 17]

van heer Frederick

vandeIenuen in Lombaer dien een warachtige historie cortelinge gesciet die een vrouwe was ende eens coopmans wijf ende moeste dolen achter land ende wert een groot heere biden coninc van Alkaren dien si diende.xiij.iaren lanc als een man (à)

[p. 18]

¶Prologhe.

Qua mensura mensi fueritis remetietur vobis. God die here spreect inder euangelien So met wat mate ghi we metet so sal v weder in gemeten worden, dat is eest dat ghi uwe dinghen doet rechtueerdelic, so sal uwen loon tot eenen salighen eynde zijn. Gaet ghi ooc omme met onrechtueerdicheyt ende boeuerie, tot quaden loon so sal dat eynde comen. Al eest dat nv die rechtueerdicheyt cleyne geacht wort ende dat die onrechtueerdicheyt te bouen gaet ende die menschen hem nv meest met onrechtueerdicheyt behelpen, nochtans so ghebuertet meestendeel dat die rechtuerdicheyt int eynde te bouen blijft inder eewicheyt ende hier in deser tijt gelijc dat dicwil beuonden wort. Also als dat hier na wel bliket in deser historien van eenen onrechtuaerdigen coopman die welcke eenen anderen coopman wonderliken bedrooch ende ghecreech zijn goet, ende bracht zijn wijf in grooten last, soo datse die coopman dede dooden door sinen knecht, als dat die coopman anders niet en wiste, maer die knecht liet haer leuen, door wonderlijcken list datse moeste dolen achter lande, ende ghinck wel.xiij.iaer lanck voor eenen man. En was des conincs valkener van Alkaren, ende wert daer een groot heere biden conine, ende wert ridder gheslaghen, ende hy wert conincx stabel ende ruwaert des lants als die coninc vertrac, ende quam noch ten laetsten weder bi haeren man, ende leefden noch lieflijc met malcanderen. Ende dye onrechtueerdige coopman door zijns selfs vermonden ende dat hijt selue seide daert des anderen coopmans wijf hoorde daer si een een seer groot heere biden coninck was ende al in mans habijten, soo creech die valsce Ian van Florens noch ten eynde sinen loon, ende quam op een rat ende aen een ghalghe na zijn verdiente, alsoo v dese nauolghende historie wel verclaren sal.

[p. 19]

¶Hoe vier machtige cooplieden verghaderden van verscheyden landen op den wech na Parijs toe te reysen.

Inden iare ons Heeren alsmen screef duysent vierhondert ende.xxiiij.soo gebuerdet dat vier machtige coopluyden zijn wt ghereyst gheweest van verscheyden steden, om haer comenschap te hanteren. Soo zijn dese bi geualle inden wech bi een ghecomen ende tsamen versaemt int goet geselschap, ende wilden al zijn tot Parijs in vrancrijck. Ende si zijn te samen in een herberge gereden om daer gelogiert te zijn, ende om te samen goede chiere te maken, want dit was op eenen vastelauont op eenen vrolijcken tijt. Ende der coopluyden namen waren, die een hiet Conraet van Spaengien, die ander hiet Borchaert van vrancrijcke, dye derde hyet Ian van Florencen, die vierde hiet Ambrosius van Ienuen.

[p. 20]

Doen quam Borchaert totten weert bi consente vanden anderen cooplieden ende seyde. Lieue heer weert tis nv eenen vroliken tijt ende wi comen elc van verren landen gereyst wy souden gheerne ons oec wat vermaken wantet nv den tijt van genuechten is, so wilt doch uwe gebueren noden ende uwe vrienden ende ander goede personen mannen ende vrouwen teghen morghen, dat wy alle te samen mogen eten ende drincken ende ghenuechlic ende vrolic zijn na den tijt, wi sullen v wel duechdelic alle die costen betalen dye wi morgen verdoen moghen. Aldus dan dede die weert dat hem vanden cooplieden beuolen was, ende hi node ten eten zijn gebueren ende alle zijn goede vrienden die daer alle te samen quamen ende maecten goede chiere ende waren vrolic in eerbaerheyt ende duechden alle den dach lanc totter middernacht, ende doen sceyden si ende een yegelic ghinc thuys om rusten want si wel gebrast hadden. Ende die vier coeplieden betaelden den weert alle die costen die daer gedaen waren dies hem dye weert seer bedancte.

¶Hoe Ian van florens ende Ambrosius van Ienuen een wetspel aenghingen elc om vijftuysent gulden.

[p. 21]

Als nv die gasten al minlic van malcanderen gescheyden waren ende den coeplieden seer gedanct hadden van hairder duecht, so quam die weert ende leyde dese coeplieden oec slapen op een rijckelike camer daer vier bedden stonden ghedect met scone laken omhangen met costelike gardinen so dat elc coepman op een bedde alleen soude ligghen. Ende si comen ende spraken met malcanderen dat hem inden sinne quam. Doen seyde Coenraert van Spaengien. Mijn lieue heeren nv hebben wi desen dach vrolic geweest ende wi hebben elc een schoon wijf thuys hoe mogen dye nv leuen ende te passe zijn. Doen seyde Borchaert van Vrancrijc. Wie weet wat si bedriuen si zijn lustich ende vol weelden ende si en doen gheenen arbeyt ende daer om mochten si wel boeleren met anderen mans daer wi seer luttel af weten souden want wy dicwil langen tijt van hen lieden zijn, aldus so mochten si wel een broot leenen doer den heymeliken honger. Doen seyde Ian van Florencen, wi zijn al sotten dat wi onse vrouwen veel ende wel betrouwen want der vrouwen hert en is gheen steen, het is alte wel te vermorwen want der vrouwen natuere wanckelbaer ende ongestadich is. ende wi reysen in reghen ende in wint ouer zee ende ouer zant ende oec ouer lant ons leuen ter auentueren stellende. Ende onse vrouwen eten ende drincken vanden besten sonder sorge ende sonder arbeyt, ende oec by auentueren met goede gesellen. Aldus so waert minen raet dat wi elc oec een schoon vrou gecregen ende daer mede elc op een bisonder camer om oec wat genuechten te hebben want onse vrouwen te huys en sullen daer niet af weten. Doen sprac Ambrosius van Ienuen dat en sal god niet laten geschien want ic thuys heb een seer eerbaer ende duechdelike huysurou ende ic weet wel dat si haer van alsulcke stucken wel onthouden sal tot mijnder coemste, want si niemant en verbeydet dan mi alleene ende waert dat ic dan mijn houwelic brake soe en waer ic niet veel eeren waert. Doen antwoorden Ian van Florencen, lieue geselle ghy hout seer veel van uwer vrouwen ende ghi betrout haer goeder dingen. Ic wil met v wedden om duysent goude gulden ofte

[p. 22]

meer. Is dat sake dat ghi mi hier verbeyden wilt. Ic sal gaen reysen tot Ienuen, ende ic sal met uwer vrouwen alle mijn begheerten volbrenghen, ende ic sal v daer af goede warachtige teekenen brenghen. Doen seyde Ambrosius. Ic hebbe den waert ghedaen om te bewaren vijf duysent goude gulden, stelt ghi daer soo veel teghen, ic sal uwer hier verbeyden. Ende ist dat sake dat ghi crijcht uween wille van mijnder huysurouwen, soo suldi alle dat ghelt ghewonen hebben.

Dus soe stelden si beyde elc vijf duysent gouden gulden biden weert, ende Ian van Florencen reysde des anderen daechs na Ienuen, ende inden weghe ouerdachte hi menigherley practijcken listen ende boosheyden, hoe hy dat ghelt soude moghen winnen het waer met recht ofte onrecht. Ende hy quam ten laetsten tot Ienuen, daer hi seer wonderliken practiseerde, hoe hi bi die vrouwe soude moghen comen

¶Hoe Ian van Florencen Ambrosius vrouwe int gemoet quam, daer hise wel besach, ende dat hi al beschaemt was.

[p. 23]

Als Ian van Florens nv tot Ienuen comen was, ginc hi spaceren om Ambrosius wijf te sien, soo quamse hem int ghemoete, ende soude te kercken ghaen, ende Ian aensach die vrouwe in haer aensicht, ende gruetese vriendelijc, ende si dancte hem met duechdelijcke woorden, ende met so eerbaren ghelate, dat hi daer af verschricte, ende sprac tegen hem seluen.

¶Ian van Florens.

 

Ic arm man wat heb ic ghemaect nv.

 

Mijn ghelt verloren tis qualic geraect nv.

 

Door mijn bedrijf.

 

Ic snode katijf tis al gestaect nv

 

Mijn wil mijn werc tis al verblaect nv.

 

Aen dit schoone wijf

 

Want als icse aensie in duechden stijf

 

Si is soo huesch soo eerbaer van bedrijf

 

Haer schoone lijf mi niet ghebueren en sal

 

Ic en derf haer niet segghen mijns herten meyninge

 

Dus moet ic in weninge nv trueren al:

 

Haer eerlicheyt waert groote vercleninghe

 

Ende een vereeninghe voor een eerbaer herte.

 

Dus blijf ic vergaet verwalt met smertte

Doe seyde Ian, en mach ic dit niet anders aenleggen, soo ist al qualijc gheuaren. Aldus ghinc hi in die stadt al om wandelen met grooter droefheyt, so lange dat hi eenen valschen raet bedachte, ic sie wel, ic en mach dit gelt nemmermeer ghewinnen, ic en come in deser vrouwen camer, aldus dede hi maken een kiste, maer als si ghemaect was, so en wiste hi niet hoe hise daer soude gecrigen. Ten laetsten wert hi peysende dat hi dicwil hadde hooren seggen, wat niemant toe brengen en can, dat can toebrengen een out wijf. Doe ghinc hi op die merct, daer hi een sach sitten dye oude cleederen vercocht, maer nochtans vriendelijc van ghelaet. Doe dacht hi, dese sal my wel dienen, maer hoe sal ic haer te spreken comen

[p. 24]

¶Hoe Ian van Florens den ouden wiue eenen roc bracht te vercoopen.

Om goede oorsaec te hebben metten ouden wiue te spreken so nam hi eenen paltroc ende quam daer mede totter vrouwen ende seyde. Desen roc is mi te swaer om draghen condy dien vercoopen ic soude v geuen eenen goeden drincpenninc. Doen seyde die vrouwe, hoe veel sal hi moeten ghelden. Ian antwoorde ist dat hi gheen vier gulden en mach ghelden so geeften om drie gulden nochtans was hi weerdich.xij gulden. Doen wert dat oude wijf verblijt ende si hiet den coopman des morghens weder comen ende si sprac tot haer seluen ende seyde, dats recht mijn coopman. Ende des anderen daechs smorgens so quam Ian voorscreuen totten ouden wiue ende si gaf hem vier gulden ende si seyde hem dat si den roc niet dierder en conde vercoopen maer si hadde den roc selue gehouden. Ende Ian dancte haer ende seyde. Siet daer is eenen gulden daer coopt ons visch mede ende vanden besten wijn so sullen wi tsamen vrolic zijn Ende dat dede hi om die vrouwe droncken te maken om dat hi dan van haer goeden raet mochte vercrigen om die kiste met hem te brengen bider eerbaer vrouwen

[p. 25]

in Ambrosius huys. ¶Als nv die spijse gereet was, ende den wijn ghehaelt was, so aten si zeer blijdelijcken te samen, ende Ian van Florens die schencte der vrouwen den wijn also lange dat si ten laetsten al geheel vrolic wert ende wel gehouden. Ende als Ian dat sach, so sprac hi totten ouden wiue, die welck sesmael argher dan die duyuel was. En kendi niet eenen man die Ambrosius heet, een rijc coopman, ende zijn wijf ooc. Ia ic herde wel, dat oude wijf soo kenne ick die vrouwe. Sy is schoone ende ionc ende seer eerbaer van gelate ende huesch van manieren, duechdelic ende goedertieren, niet houeerdich, goet om spreken. Ach vrouwe sprac doe Ian van Florens, soudi gheenen raet connen vinden, dat ic een kiste die ic hebbe doen maken soude moghen crigen in Ambrosius huys, ende dat ic in die kiste ware, ende ten derden dage daer weder om wt, ic soude v scencken.iij.C.gulden, ende wel betalen Ende dat oude wijf was verblijt om die grote belofte vanden ghelde, ende seyde. O lieue vrient en wilt daer niet voor sorgen, maer bestelt die kiste hier in mijn huys, ic sal dat wel bescicken. Des wert Ian van Florens verblijt ende dede so hen twijf riet, ende bestelde die kiste daer tharen huyse

[p. 26]

¶Hoe dat oude wijf tot Ambrosius huysurouwe ghinc, ende badt haer om een kiste te herbergen, si wil pelgrimagie gaen.

Doe Ian van florencen den ouden wiue gelooft hadde die drie hondert gulden, so wilde si die verdienen, ende dede daer toe alle haer naersticheyt met valschen ende subtijlen practiken. Ende si ghinc tot Ambrosius wijf met eenen valschen gheueynsden herte, ende si gruetese wter maten seer vriendelijck. Ende Ambrosius wijf ontfincse in trouwen zeer minnelijc, meynende dat si daer quam om met haer te spreken ende goede woorden te gheuen, om dat haer man van huys was, want dat oude wijf scheen te zijn een eerbaere duechdelike vrouwe, maer van binnen was si vol archs ende fenijns gegoten, ende vol quader valscher practijcken, gelijc die oude wijfs dicwil zijn, want het is een out segghen, Dat die duyuel dye boose gheest niet en can met zijnder listigher subtijlheyt volbrengen, dat can wel een oudt quaet wijf toe brenghen, ghelijcmen in veel exempelen bescreuen vint, ende ghelijck alst oock hier wel blijct, want die duyuel qualick soude hebben gedaen dat dit oude valsce boose wijf bi bracht Dus seyde dit oude wijf ten laetsten totter goeder duechdelijcker vrouwen, Waerde vrouwe ic soude gan beuaert tot sint Iacob in compostelle, aldus soo come ic tot v, oft ghi den heyligen weerdigen apostel uwen offer ende aelmosen seynden wilt. Doe seyde blijdelijc Ambrosius wijf, ick wil v gheuen eenen gouden gulden, dien sult ghi sint Iacob brenghen, op dat hi minen lieuen man wille beschermen in allen wegen, want hy soo meninighe sorghelijcke reyse doet. Doe seyde dat oude valsche wijf. Ic hebbe gans mijn beste dinghen en de iuwelen in een kiste gedaen, die en weet ic niet waer laten, ic soude v vriendelic bidden dat ghise doch herbergen wilt, ende hier in v huys laten staen, tot dat ic weder om come, want ic niement bat en betrouwe dan uwer goeder duechden, Dat wil ic gheerne doen sprac ambrosius wijf met goeder herten

[p. 27]

ende ic salse stellen in mijn slaepcamer op datse te badt bewaert mach zijn. Doen was dat valsche oude wijf wter maten seer van herten verblijt, ende seyde.

 

¶Dat oude wijf.

 

Mijn herte en soude niet meer vruechden hebben connen

 

Tis wel gheclapt, ghelopen, geronnen

 

Door mijn bepeysen.

 

Ic heb immer drie hondert gulden ghewonnen

 

Tis beter dan gesponnen hi salse my wel ionnen

 

Vvant sonder vereysen

 

Sal hi comen tot goeder reysen

 

Na zijn begheerten wat willen wi ons veysen

 

Tis wel bestiert tis dat mi vromen mach

 

Mijn leefdaghe lanc bi datter arger af comen mach

 

O iudas bloet wat broudi dangieren

 

¶Die actoer

 

O valsche verraetschap wat condi bestieren

 

Ouer eender vrouwen.

 

Och oude bacpanne hoe condijt hantieren

 

Soo eerbaer hertenn met valscheyt scoffieren

 

Och wat condi brouwen

 

Ach sduyuels ketsmerye vol ontrouwen

 

Dits v bedrijf door die penningen root van gouwen

 

Arger dan die duyuel int helsch verstringhen

 

Dat niet in zijn macht is kondi toe brengen

 

Och valsch wijf waerom gaet ghi bedrieghen

 

Een goede vrou die duyuel sal v noch wiegen

 

Dit doet dat ghelt.

 

Hoe gaedi dus god ende v seluen lieghen

 

Lazen die viant sal noch met v siel gaen vlieghen

 

Die v nv quelt.

 

Tis manmoen dye duyuel der ghiericheyt helt

 

Die die gierige in groot dangier stelt

 

Ghi waert beter verbrant verblaect aen staken

 

Dan een goede vrouwe dus ter schanden maken.

[p. 28]

¶Hoe Ian van Florens metter kisten op een cordewaghen in Ambrosius huys gebracht wert

Als dyt oude valsche wijf nv alle haer dinghen wel beschict hadde, ende dat haer Ambrosius wijf die kiste geerne wilde herbergen, niet wetende van eeniger valsheit, noch bedroch, so is dit oude wijf tot huyswaert gegaen, ende heeft die kiste al bereet ghemaect, daer si in verborgen hadde den voorscreuen Ian van Florencen bi hem hebbende spijse ende dranc voor drie ofte vier daghen, ende al dat hem van node was, om daer met soo langhe in die kiste te dueren. Ende die kiste mocht hi ooc van binnen open ende toe doen na sinen wille, ende na sinen appetijt. Ende doen dede dat oude valsche wijf die kiste brengen op eenen coordewagen in Ambrosius huys met twee starcke mannen, ende die kiste wert daer gestelt in die slaepcamer vander goeder vrouwen, om datse te badt beurijt ende bewaert soude moghen zijn vanden dieuen.

[p. 29]

¶Hoe Ian van Florencen des nachts ghinc in Ambrosius vrouwen camer, daer si lach, ende stal haer iuwelen

Des nachts als een yegelijc te ruste was, ende als si al te samen laghen in haeren eersten slaep, soo ontdede Ian voorscreuen die kiste, ende ginc daer wt wandelen al omme in die camer Ende bi groot ongeualle so hadde Ambrosius wijf haer cofferen open vergeten, daer haer alderbeste iuwelen in waren. Ende dat wert siende Ian van Florens die valsche coopman, ende hi stal haer dieflijcken die costelike stucken als een borse omwracht met costeliken paerlen, waert zijnde.lxxv.goude ducaten, Ende een gordel van fijnen goude, daer in gestelt waren veel costelike paerlen, ende ander dierbaer ghesteenten, waert zijnde.iiij.hondert goude ducatnde, ende eenen rinc daer in stont eenen seer grooten punt van eenen Dyamant, waert zijnde hondert ende vijftich goude ducaten Ende die mane scheen so lichte ende so schoon dat hi alle die camer door sien mochte Ende Ambrosius wijf lach suetelic en sliep, ende hadde haren luchteren arm buyten gheleet op dat decsel, daer si op hadde staen een swart wratken, dwelc dye valsche verrader mercte, ende was daer af seer verblijt, seggen

[p. 30]

de wat grooter auontueren heb ic. Ic heb nv waerteekens genoech, datmen mi wel ghelouen sal dat ic mijnen wille hebbe gehadt van ambrosius wijf, ende dat ic dat ghelt hebbe gewonnen. Ende doen ginc die valsche dief metten gestolen iuwelen weder omme in die kiste, ende sloetse weder van binnen wel vast toe.

¶Ende aenden derden dach daer na quam dat oude valsche wijf tot ambrosius vrouwe, ende ghaf haer weder den gulden, diemen sint iacob gheoffert soude hebben, ende seyde, mijn waerde vrouwe ic hebbe ghecregen een groote siecte, die ic sorghe die mi langhe bi bliuen sal, dus en sal ic dit iaer niet reysen, maer moet thuys bliuen, hieromme sal ic mijn kiste wederom laten halen, ende ic dancke v honderfout seer van uwer duecht. Ende die goede vrouwe seide, tis met goeder herten gheerne ghedaen, ende meynde al waers, niet denckende noch wetende dat haer daer af soo grooten hinder druc ende lijden comen soude.

¶Dus liet dat oude wijf die kiste wederom brengen tot haeren huyse, ende ian van florens ghinc wter kisten, ende hy gaf der ouder valscher vrouwen drie hondert gulden. Ende hi scheyde doe van haer, ende hi reedt seer blijdelijc na Parijs daer hem ambrosius verwachte. Ende als h nv inder herberghen comen was, ende zijn peert hadde doen bestellen van hauers ende hoy. Doe ghinc hi tot ambrosius dien hi heymelic opt deen side nam, ende seyde. Ghy zijt mijn goede vrient, daer om wil ic v gans mijn geschiedenisse ende veruarentheyt alleen seggen, om dies wille dat ghi onbeschaemt sout blijuen, want dat ghelt hebbe ic ghewonnen, siet hier die waerteekenen dye ic mede gebracht hebbe. Ende ian lietet ambrosio sien den dubbelden ghordel ende den rinck van zijnder vrouwen. Doe versuchte ambrosius seer ende seyde, ick kenne dat dese iuwelen van mijnder huysvrouwen zijn, maer ick en ghelooue niet, dat ghise te valle ghebracht hebt, ofte ghi moet mi noch ander waerteekenen segghen.

[p. 31]

Doen seyde ian, ghi wilt seer seker zijn, dus segge ic v voor een waerachtich teeken, dat ghy wel kent datse heeft staen een swarte wratte op haeren slincken ofte luchteren arm, Als dat ambrosius hoorde, wert mismoedich ende viel ter aerden in onmacht, want hi niet en wiste dat ian daer so by comen was met sulcker valscher list doen hief hem ian op vander aerden, ende seyde, zijt te vreden, ende hebt een mans herte. Ende als hi vander onmacht becomen was, seyde hy met druckelijcke woorden.

 

¶Ambrosius.

 

O strange fortune vol onghenade.

 

O mijn schoone wijf volder en vie

 

hoe moechdi mi dus vallen in partie

 

O schoone Maria staet mi in staden

 

Ach lazen hoe heeft mi mijn wijf verraden

 

O god genaden wilt mijn sinnen beschermen.

 

Vvant die ic alle duecht toe screef wacharmen

 

ic mach wel kermen die is gewant

 

Te knagen na eenen anderen kant

 

Nu mach ic voort aen wel trueren ach

 

Vvant dbeste dat mi nv gebueren mach

 

Mijns wijfs ontweldich mijn ghelt verloren

 

ic moet verdwijnen door grooten toren

 

Vvant ic en weet niet hoe dit mach comen

 

Dat die liefde dus heeft eynde genomen.

 

Die soo vierich was tusschen ons beyden.

 

Totter tijt toe dat wi vanden anderen scheyden

 

Ic betroude haer lijf goet ende sinnen

 

Ende al dat ic hadde buyten en binnen.

 

Eerbaer duechdelijc was si befaemt

 

Ende vruechdelijc onder dat volc ghenaemt

 

haer bywesen was suet bouen konde

 

haer lieflijc aenschijn haer borstkens ronde.

 

Vvaren mijn ghesonde soo liefde gheboot.

[p. 32]

 

Mi docht si en hadde gheen noot.

 

Ter werelt groot dus salse nv steruen.

 

Sonder ghenade emmermeer te verweruen.

¶Hier na seyde Ambrosius dat Ian voorscreuen dat hi doch niemant en wilde zijn leet vermonden, Ende dat hy soude ghaen totten waert, die soude hem dat ghelt gheuen. Aldus ontfinc Ian voorscreuen haerder beyder ghelt, maer niemant en wiste wie van hem beyden dat ghelt verloren hadde.

¶Corts hier na reet Ambrosius na zijn huys tot Ienuen, met bedroefder herten, al claghende zijn verdriet ende zijn verlies teghen hem seluen lancx den weghe, ende quam in corter tijt bi zijn stadt, daer hi buyten had staen een schoon hof, in een groot bosch, daer op hadde hi woonen eenen getrouwen man sinen dienaer, ende knecht dien hi tot hem riep, ende seyde, Ick weet wel dat ghi mi zijt een ghetrouwe knechte, daer om moet ghi mi nv eenen eedt sweren om te volbrengen dat gheene dat ic v heereen sal, dwelc die knecht dede, ende swoer hem daer eenen eedt, om hem sinen wille te volbrenghen. Doen seyde Ambrosius tot sinen knechte, Ic beuele v op uwen eedt (die ghi mi ghedaen hebt) dat ghi ghaet binnen der stadt, tot uwer vrouwen, ende segget haer datse hier buiten come tot mi, ende dat ic haer hier verbeyden ende verwachten sal

¶Ende als ghise in dat bossche hebt, soo dootse ende steket haer den hals af, ende graeftse daer int zandt, ende brenget my tot eenen sekeren waer teeken haer tonge, ende een vlechte van haeren hoofde. Doen verschricte die knecht zeer, en seyde, heere dat en mach ic niet doen, want dat waer groot iammer ende groot ellendicheyt, Doen sprac die heere, ist dat ghi dat niet doen en wilt, ghi sult selue steruen, Als die knecht dat hoorde, seyde hi clagende met bedroefder herten tot sinen heere

 

Die knecht

 

Ach moet mijn goede vrouwe van hem die haer knecht is

 

Verraden bedroghen zijn dwelc groot onrecht is.

 

Moet ic tlam vercoopen soo Iudas dede:

[p. 33]

 

Moet ic soo schoonen bloeme die met duechden doorulecht is.

 

Nv dooden die simpel ende slecht is

 

Doe ic ontrouwe daer trouwe hielt stede

 

Rouick haer leuen die in mi betroude

 

Ben ic haer teghen die mi oyt minde

 

Doe ic haer quaet die my duecht betroude

 

So ben ic wel waerdich dattet mi noch roude

 

Die heere

 

Hoort mijn knecht die mi manschap gesworen heeft

 

Siet dat ghy v saken wel voren hebt.

 

Quijt v gelofte weest huesch van monde

 

Die knecht

 

Ach vermaledijt dach ende stonde

 

Spijse oft dranc ende al dat van uwen gronde

 

Ic oyt nam oft v huys bescreet.

 

Al waert dat mi die aerde verslonde

 

Ic hebt verdient ic gheefs oorkonde.

 

Tsi mi dat ic te sweren was bereet

 

Dat mi mijn seluen nv verleet

 

Dus moet ic vermaledijt zijn o wi o wach

 

Nochtans sal ic quijten minen eedt.

 

Commer af datter af comen mach

 

Adieu heere ic gae al sonder verdrach

 

Die saken bestieren al ist mi leet

 

Die heere

 

Ic clage datse die doot verdient heeft

 

Compassie wilt dat haer mijn hert als vrient leeft.

 

Och hoe konstese dat herte so stranc hebben.

 

Datse eenen anderen gheloofde noyt sulc verdriet.

 

Ende die ontrouwicheyt liet haeren ganc hebben

 

Daer ic haer noch toren noch leedt beriet

 

Maer altoos gheleeft in so grooter minnen

 

Als tghepeys mi doet die vruecht bekennen

 

Die wi tsamen hebben bedreuen

 

So wille therte haer alle misdaet vergheuen

 

Maer als ic tghepeys dan bin aen verdich.

[p. 34]

 

Vander ontrouween so en dunctse my niet waerdich

 

Dat ic een vre haer verdrach waer gheuende

 

Dus isse beter doot dan langher leuende.

 

Nv ghaet mijn knecht.

Aldus ghinck die knecht seer bedruct tot zijnder vrouwen ende seyde haer datse buyten comen soude opt hof bi haeren man. Doen was die vrouwe seer verblijt dat haer man thuys comen was. Want lacen si en wist niet datse so iammerlijc verraden was.

¶Hoe Ambrosius knechte zijn eedel vrouwe int bossche soude dooden met swaren rouwe.

Nv is die vrouwe haestelijc metten knechte ghegaen met blijder herten, om haeren man lieflijc te ontfangen. Ende si hadde een cleyn lammeken in haer huys op geuoet, dat haer dicwil na liep, soot doe ooc dede tot in dat bosch. Ende als si int Bosch quamen, soo wilde die knecht zijns meesters beuel volbringen, ende seide. O mijn waerde vrouwe mijn heer heeft mi beuolen, dat ic v hier dooden sal. Doen wert die vrouwe seer verscrict en seyde. O getrouwe knecht en doet dat niet, want ict

[p. 35]

noyt verdient en hebbe, Doen seyde die knecht, hi heuet mi so strangelic beuoleen, ende en dede ict niet, hi soude mi seluen dooden, ende ic moet hem tot een waerteeken v tonge ende v een vlecht van uwen hoofde bringen, Doen seyde die vrouwe met wemoedicheyt.

 

Ach lazen is dit mijn laetste gerechte

 

Ic sie die doot voor mijn ooghen nv

 

Och mijn lief hoe can gedoghen nv

 

V compasselijcke natuer mijn dus vileynlijck

 

Te dooden ic en hads noyt schult certeynlijc

 

Maer verraetschap heeft my int net ghebrocht

 

Dat kent god sint dat wi waren gheknocht

 

Inden huwelijc ic nout arch en dede

 

Mijn lieue knecht ic bid v een bede

 

Laet mi eerst aenroepen der gracien moedere

 

Datse nv zijn wil mijn behoedere

 

Ende datse voor mi bidde Iesum den heere

 

Dat mijn last mijn druc in vruechden keere

¶Doen en wiste die goede vrouwe gheenen raet noch troost, maer nam haer toeulucht tot Mariam, die moedere alder barmherticheyt, ende viel op haer knien biddende

 

Ic arme ellendighe creatuere

 

Niet waerdich taensiene v maghet puere

 

Vvant ghi gheneest die siecken ghi sacht torment

 

Dies ic v aenroepe o schoone figuere

 

Om mi te troosten van alle truere

 

Nv laet v gracie mi zijn omtrent

 

Alle die werelt duere sidi wel bekent

 

Verheuen versocht om drucx ontladen

 

Ic verdoelde mensche in sonden verblent

 

Roepe met therte tuwaert ghewent.

 

O schoone Maria staet mi in staden.

 

Wien wil ic om troost aenroepen bet.

 

Naest gode dan v maghet onbesmet

[p. 36]

 

Middellersse tusschen god ende den sondaren

 

Een bloot getuyghen der kerstenen wet

 

Een pilaer des gheloofs iae tstercste ledt.

 

Bouen alle apostelen die ye ghewaren

 

In die salighe hauene beurijt van schaden

 

O Maria mijn sondich schip wilt sparen

 

Eert te gronde sinct voor sulc misbaren

 

O schoone Maria staet mi in staden

 

Ghi zijt die arcke daer Noe hem in besloot

 

Ghi zijt die olyue daer god pays me geboot

 

Dus mijnre sielen paeyt impetreren

 

Want ic gheue mi schuldich in sonden groot

 

Dicwil gebroken dat god gheboot

 

Veel ydelder glorien was mijn studeren

 

Mijn sonden soo menichfout dobbeleren.

 

Teghen een duecht wel duysent misdaden

 

Maer v gracie en can niemant gronderen

 

Bidt ghi voor mi hi salt v consenteren.

 

O schoone Maria staet mi in staden

Als dye goede vrouwe nu haer ghebet ghedaen hadde, so stont si op, ende gecreech een inual ende wetentheyt, hoe si haer leuen soude mogen behouden, ende vander doot verlost worden, ende seyde totten knecht. Ic sal v goeden raet gheuen mijn ghetrouwe vrient, dat ghi v eere sult behouden, ende ic mijn leuen. Want wi hebben hier een lammeken, dat ick bi mi in huys op gheuoet hebbe, dat willen wi dooden, ende minen rock in dat bloet weluen, ende dan sult ghy die tonge daer wt nemen, ende ic sal af sniden die een vlecht van mijnen hoofde, ende dit suldi al dinen heere brengen tot een waer teekene.

Die knecht dit hoorende was verblijt van desen goeden raet ende seyde, dat sal ic also geerne doen, maer waerde vrouwe ghi most vertrecken dat v niemant en saghe, anders souden wi beyde ons leuen verliesen. Doen seyde die vrouwe achter

[p. 37]

desen dach sal mi niemant meer sien in desen landen, oft niemant sal weten waer ic veruaren bin, ende also is die vrouwe vanden knechte gescheyden, ende die knecht bracht sinen heere dat litteeken. Doen wert Ambrosius noch meer bedruckt van herten, ende weende b�terlic, om dat hi zijn wijf in zijn haesticheyt hadde doen dooden, ende dat hi haer eerst niet aengesproken en hadde, ende geuraecht hoe dese saken dus bi gecomen waren. Dye knecht als hi sach dat ambrosius tegen die litteekenen nyet en seyde, so was hi verblijt, ende sprac.

 

Dye knecht.

 

Lof heb godt die de bedructe met trooste spijst

 

Hi gaf ons die sciencie bi zijnder cracht siet

 

Want sonder zijn gracie en hadden wi die macht niet

 

Maer hi versacht siet in vruechden sinen vrient eruen

 

Dat hise niet en liet soo onuerdient steruen

 

Want si vast in god wilde haer betrouwen houwen.

 

Ende mijn heer sou zijn hert in rouwen flouwen.

 

ende zijn handen besmet hebben int onnosel bloet.

 

Vvee hem die teghen die gherechtige doet

¶Nv is dese goede vrouwe verlost vander doot, ende ginc dolen menigerley manieren, ouerpeynsende wat si best bestaen soude, ende si vercocht haer opperste cleet, ende cocht laken weder daer si haer af cleede in mans cleeder, ende reysde wten lande om gods auentuere, ende seyde met claechliken woorden.

 

¶Die vrouwe

 

O bedriechlike werelt vol onghemacs.

 

Van onrusten vol ontrouwen vol suers vol wracs

 

Vol quaets vol leets

 

Donnosel bedroefdi buyten sdacs

 

Donbeschuldige bederfdi binnen tsacs

 

Ghi doet veel onbescheets

 

Ghi doet stortten veel tranen bloets ende sueets

 

Mijn man sachtmoedich is verhardt vol wreets

 

Noyt meerder leets

[p. 38]

 

Wat sal ic ghaen beghinnen wat sal ic maken

 

Mijn goet verloren mijn eere daer me

 

Tsal noch wt comen datment bercht onder den snee.

 

Want na dit onbeschee mijn sinnen haken

 

Mijn druc moet staken

 

Ic sal yewaers gheraken weer huyden oft morghen is

 

God salt doen blijcken dat nv verborgen is.

¶Hoe die vrouwe in mans habijt op die zee quam bi eenen schippere, diese met hem vuerde in heydenis.

Als dese vrouwe dus ginc achter lande dolen in mans habijte, so quam si opten hauene vander zee, daer si eenen schipper vant, die hem al bereet hadde om varen, want hy al be

[p. 39]

uracht was, so badt si den schipper oft hi haer mede ouer voeren wilde. Doen seyde die schipper, hoe is uwen name, doen antwoorde si seer vriendelic, ic heete Frederijc, ic soude geerne trecken om goede lieden te dienen, want ic en hebbe ghelt noch vrienden, bi groot ongelucke ben ic alle mijns goets berooft.

Doen seyde die schipper, ghy zijt een fijn gheselle, wilt ghy mi dienen, ic hebbe hier valcken die ic den coninc van Alkaren brenghen sal, dat ghy dye wilt bestieren ende wachten, ic sal v wel loonen, ia ic sprac Frederijc dat sal ic gheerne doen met goeden wille

Aldus is Frederijc te schepe gegaen, ende hi bewaerde die valcken, alsoo datse al fray ende vrolijcken waren. Ende si ginghen te scheepe, ende quamen in cortten tijt met goeden winde ouer tot Alkaren, sonder eenighe quade auentuere, daer si den coninc vonden dien si die valcken brachten op zijn palays, die seer schoon ende vrolijc waren, maer doen Frederijc vanden valcken gescheyden was, so begonsten si te trueren, ende lieten dat hooft altesamen hangen.

Doen wert die coninc toornich, ende hi ontboot den scipper voor hem, ende seyde tot hem, ic hadd v geseyt ende beuolen dat ghi mi goede valcken brengen sout om wel te betalen, maer siet hier wat valcken dat ghi mi gebracht hebt, ende hoe si sitten

¶Doen seyde die schipper, alder genadichste heere, si hebben altoos fray ende vrolijc geweest, maer ic bracht met my eenen goeden knecht, diese seer naerstelijc bewaerde, ende om dat dye van hem is, so mogen si by auontueren trueren, maer ic en scheyde niet gheerne van hem, want hy seer subtijl ende getrouwe in allen saken is, Maer trouwen belieuet uwer ghenaden hem te hebben, so moet ghi hem doen beurijen dat hem niemant ouerlast en doe. Doen seyde die coninc totten schipman, brenghet hem bi ons, ic sal hem wel doen beurijen, ende besorghen dat hem gheen quaet gheschieden en sal.

¶Hoe Frederijc totten coninc quam, ende wert zijn valckener.

[p. 40]

Die coninc sorghende voor zijn valcken dat si steruen souden, dede frederijc voor hem comen, ende ter stont als die coninc hem sach, creech hi gracie tot hem door zijn goet eerbaer wesen ende ghelaet. Ende also geringe als hem die valcken vernamen, so worden si gheheel vrolijc, ende sloegen haer vloegelen, waer af die coninc seer verwonderde ende hi beual hem die last vanden valcken daer hi den coninc seer naerstelijc in diende, so dat hem die coninc seer lief ghecreech, ende maecte hem een groot officier in zijn hof, ende een groot here, ende hi dede Frederijc seer verheffen, ende hi sloech hem ridder.

Op een tijt daer na gebuerdet datter groote sterfte was in des conincs stadt van Alkaren, soo datter menich hondert sterf op eenen dach, Hieromme soo vertrac die coninc met sinen heeren door vreesen van steruen in een ander lant van goeder ende bequamer luchte. Ende hi stelde Frederijck ruwaert van sinen lande, dat hy dat regeeren beurijen ende beschermen soude, tot dat die sterfte ghecesseert ware, ende tot dat die coninc wederquame.

[p. 41]

¶Hoe heer Frederic die heyden die des conincs landt groote schade deden versloech ende verwan.

Corts na dat die coninc vertoghen was, ende wt sinen landen met sinen heeren gescheyden was, so quamen zijn vianden met eenen grooten machte, als si dat vernomen hadden

[p. 42]

in des conincs lant, rouenden ende barnende, ende tgemeen volc vederuende. Dit vernam die ruwaert heer Frederic die ter stont zijn volc ontboot in de wapenen, ende wapende hem ooc ende quam also ter plaetsen, daer zijn vianden waren. Ende Frederic leyde zijn volc vromelijcken aen, hebbende een leeuwes herten, als een vroom capiteyn, ende leuerde strijt zijn vianden daer hi wonder dede in feyte van oorlogen, so dat hi victorie vacht ende behielt dat velt, ende zijn vianden liepen al verstroyt ghelijckerwijs verdoolde schapen, die hi strangelic veruolchde soo datter menich man vanden heydenen in die vlucht verslagen wert, ende menich groot heer worde daer geuangen van Frederijc ende vanden sinen die op groot rantsoen gestelt waren. Ende dat oorloge wert gestilt, ende tlant verlost vanden vianden, door vroomicheyt van heer Frederijc

¶Dese tijdinge quam haestelijc voor den coninc van Alkaren, die seer verblijt was door die vrome feyten, die zijn nieuwe capiteyn heer Frederijc bedreuen hadde tegen zijn vianden, Ende als die sterfte wat gedaen was, so quam die coninc weder om in zijn stadt daer hem heer Frederijc met grooter blijschappen ende met grooter waerdicheyt ontfinc.

¶Doen seyde die coninc, Ic dancke v wter maten hertelijcken zeere mijn getrouwe dienaer vanden vroomen ende ridderlike feyten, die ghi voor mi gedaen hebt, ende bewesen tegen die heydenen, stellende v lijf ende leuen ter grooter auontueren, Daerom so stelle ic ende make v nv voort aen opperste regent van allen minen landen ende geue v volcomen macht, ouer al mijn rijck, want ghi mi getrouwe geweest hebt Ende wat ghi wilt ende gebiet, dat moet geschieden, want ic ben een oudt man, niet wel machtich mijns selfs, daer om is mi van noode te hebben eenen getrouwen ende vroomen capiteyn ouer mijn lant Aldus moet ghi na mi die meeste zijn, ende meest sorge dragen voor mijn rijck, Ende heer Frederijc aenverde den laste, ende hi regeerde dat lant, alsoo dat hi bemint was van alle den he

[p. 43]

ren, ridderen ende knechten, enden ingheseten des lants, ende was in dat reghiment wel twaelf iaren lanck in grooter eeren ende moghentheyt.

¶Hoe Ian van florens met costeliker comenschap tot Alkaren quam als van goude ende siluer paerlen, ende ander costelike gesteenten ende iuwelen.

Ian van Florens daer voren af geseyt is die reysde al omme met zijnder comenschap, want hi veel spraken conste, ende zijn comenschap licht van gewichte was, So voer hi op een tijt ouer zee om auonture te soecken, ende hi quam ten laetsten in dye groote stadt van Alkaren in Turckien, om daer zijn goet te vertieren ende te vercoopen, so hadde hi daer voort gedaen in sconines pallays veel costelicheden van gout, van siluer, van costelike gesteenten, van paerlen, ende ander costelike iuwelen. Ende so quam heer frederic spaceren daer omtrent, ende sprac tot sinen heren, laet ons besien wat auontueren dat ons dese coopman ghebracht heeft. Doen quam heere frederijc staende voor den craem,

[p. 44]

ende hi vraechde den coopman, oft hi niet vreems ouer gebracht en hadde van auontueren. Ia ic seyde die coopman, wat begeert v princelike genade, isser yet dat v aenstaet. Ende heer Frederijc sach al omme hoe dat hi daer verspiede die drie iuwelen, die hi wel kende, als die borse, dat gordel, ende den rinck, waer af hi hem seer verwonderde, hoe die coopman daer aen gecomen mocht zijn. Doen seyde heer Frederijc coopman vrient dat zijn schoone stucken die drie die daer ligghen, waer hebdi die gecregen, ende van waer coemdi daer met. Doen seyde Ian van florens, wistet uwe ghenade hoe auentuerlijc dat ic daer aen comen bin, ende die gewonnen hebbe, ghi soudet mi te lieuer hebben. Doen seyde heer Frederijc, ghi moet ons die auontuere vertellen. Doen so stont ian voorscreuen ende seyde alle die geschiedenisse, hoe datter tot Parijs vier coopluyden versaemt waren daer ic een af was, Ende ic wedde metten eenen om vijf duisent gulden dat ic zijn wijf tot minen wille soude gecrigen. Ende als ic die vrouwe aensach datse so goet ende so eerbaer was, so en dorste ic haer niet aenspreken, soo liet ic een kiste maken, daer ic mi in besloot, ende dede die bestellen in haer huys, ende daer door gewan ic die iuwelen buyten haer weten, ende bracht die haeren man voor een waer teeken, Ende hi seyde voort alle die maniere die hi ghedaen hadde, maer die coopman dede daer om dooden zijn eygen wijf dat mi meest deert die des ontschuldich was, ende daer niet af en wiste, Doen seyde heer Frederic, dat en is niet goet, maer dat ghelt hebdi auontuerlic gewonnen met wonderliken practiken,maer heer Frederick peynsde anders in sinen sin, ende hi seyde. Coopman vrient wilt hier bi ons bliuen, ende vertoeuen, ghi sult eten ende drincken hebben wten houe, want ic heb nv sonderlinge saken te doen, dat ic nv gheenen tijt om coope en hebbe, Maer ghi sult mi bewaren die drie iuweelen, want si mi seer wel aen staen, ende ic sal v wel betalen. Si zijn schoon ende rijckelijc om minen boele die te schencken. Doen seyde die coopman. Edel heere daer

[p. 45]

warent goede iuweelen toe, ende dat most ooc wel een weerdich ende bemint lief zijn, diemen sulcke ghiften schencken soude. Ende ian dancte den prince zeere, ende was verblijt dat hem die edel heere so goederteren ende vriendelijc was. Ende heer Frederic bestelde ian voorscreuen alle dage zijn spijse ende sinen wijn so dat ian van florencen niet verteren en dorste. Ende heer Frederijc riep heymeliken tot hem eenen bode, hem vragende, oft hi niet en kende die stadtvaniueuen, die hem doen antwoorde. Ia ic heere, seer wel. Doen seyde heer Frederic So moet metter haest derwaerts reysen, ic sal v gelts ende goets genoech besorgen. Ende als ghi daer binnen comen zijt, so suldi vragen na eenen coopman, die Ambrosius genaemt is, ende hi en heeft gheen wijf ende als ghi hem vonden hebt, so sult ghi hem gheuen desen brief, ende brenct hem met v ter stont wattet ooc costet, ende inden brief stont gescreuen des conincs titel, ende met sinen segel daer aen gehangen recht oft hem die coninc selue persoonlijc hadde gescreuen, ende tot hem gesonden hadde.

[p. 46]

¶Hoe die bode den brief bestelde aen Ambrosium in die stadt van Ienuen.

Dvs is die bode wt gereyst door dat beuel des heeren, ende is te schepe gegaen, daer mede hy cortelinge ouer quam met goeder auontueren, ende hi is in die stad so lange gaen soecken, ende vragen, dat hi ten laetsten Ambrosium vant, dien hi den brief gaf met des conincs segel ende titel dien Ambrosius las.

¶Dinhout des briefs.

 

Wi coninc van Alkaren des lants besworen.

 

Begheer aen v hertelijc vrient vercoren

 

Ambrosi door nootlike saken

 

Wi hebben uwes van doen ons wilt verhooren

 

T is duecht en vruecht al sonder toren

 

V sal profijt naken

 

Door die oorboren sal ic v ooc rijck maken.

 

Dus wilt u spoen ic sal na den tijt haken

 

Na v toecoemst in ons berijt

 

Want ons daer grootelijc aen belanc is

 

Ic sal v lonen met ghelt goet ende danc prijs.

 

Dus coemt metten bode haest sonder respijt

 

Ten is archeyt noch nijdt want ghi zijt beurijt

 

Door onse brieuen van allen dangieren.

 

Want zeghel en woorden moetmen so bestieren

 

Van eenen coninc dat si vast zijn

 

Dus ghaet en coemt ghi sult vri sonder last zijn

¶Als Ambrosius desen brief gelesen hadde, soo was hi zeer verwondert vander haestigher bootcap des conincs, Nyet te min hi besloot alle zijn dingen, ende bestelde in zijn huis eenen bewaerder Ende hi reysde metten bode ouer zee, so dat si ten laetsten quamen in die stadt van Alkaren bi heer Frederijc diese seer feestelijc willecome hiet, ende dede hem lieden bestellen spijse ende dranck vanden besten wijn, om te vertoeuen tot des anderen daechs. Ende heer Frederic ginc totten coninc

[p. 47]

ende seyde. Genadighe heer coninc hier zijn twee mannen van minen lande, ic soude begeren dat ghise tot uwer tefelen wilt nooden, Doen seyde die coninc. Ghi hebt van allen volcomen machte, soo verre als mijn conincrijc gaet, daerom noodet ten eten, dien ghi nooden wilt, want si zijn my alle willecome, ende doen quamen des anderen daechs ambrosius ende die schippere, daer ten eten bi den coninc, ende heer frederic hadde seer costelike spijse laten bereyden, ende als Ambrosius ende die schipper daer quamen, worden si seer vriendeliken ontfangen van heer frederijc die selue namse metter hant, ende settese aen des conincs tafel, ende bisonder Ambrosium sette hy neuens zijn side, dien hy dicwils aensprac met schimpighe woorden, dat hi soude eten ende drincken, ende hem vrolic maken, als nv die maeltijt leden was, seyde heer Frederijc totten coninc. Genadighe heer hier binnen v stadt is comen een coopman die met hem ghebracht heeft vele schoone ende costelike iuwelen, die wilde ic ooc wel dat uwe genade eens sien mochte, hierom sal ic hem ontbieden, om te comen hier metten iuweelen die hi gebracht heeft.

¶Hoe heer Frederijc ontboot den coopman ian van Florencen, dat hi brengen soude voor den coninc zijn comenschap, ende die costelike iuweelen.

Hier na ontboot heer Frederijc Ian van Florencen, die seer verblijt was, meynende groot ghelt te ontfangen, ende hi quam in des conincs zale, Ende heer Frederijc seyde. Laet onsen coninc al v auontueren sien, ende die iuweelen ooc, ende vertrect hem die geleghentheyt hoe ghi die drie costelike iuweelen ende stucken gewonnen hebt, dwelc Ian daer also dede. Ende Ambrosius dit hoorende, ende siende zijn iuweelen, wert zeere verscrict, ende meynde dat hem dye coninc daerom ooc ontboden hadde, dat hi hem dooden soude, ende wert so seer verscrict dat hi bi na in onmacht was geuallen, Dit aenmercte heer Frederijc, ende quam hem vertroosten

[p. 48]

ende cloppen op zijn schouderen, segghende, weest vrolijc, ende zijt te vreden, v en sal gheen quaet geschieden, maer duecht ende eere. Doen ghinc heer Frederic buyten metten coninc opt palleys, ende seyde, Hoe staet v dese coopman aen, ende wat heeft hi wel verdient, die een eerbaer vrouw onteert, ende haer iuwelen gestolen heeft, ende haer also belogen, datser haer leuen om verliest, Doen antwoorde die coninc, hi heeft verdient dat rat, ende die galge, om dat hi ghestolen heeft, ende moort bi bracht, ende frederic seyde, dat dunct mi ooc sinen rechten loon zijn. Hier om gaet wederom ter tafelen, uwe genade sal sien een wonderlic dinc vanden valschen coopman, die sulcken quaden feyt ghedaen heeft aen een eerbaer vrouwe.

¶Hoe heer Frederic naect voor den coninc quam.

Overmits dese woorden keerde die coninc weder om ter zalen, daer hi metten gasten bestont te spreken, ende heer Frederic was heymelic wech gegaen in een camer daer hy hem ontcleede, ende quam doen in die zale voor den coninc ende zijn heeren ende ander volc al naect, so hem god ende die natuere gesca-

[p. 49]

pen hadde, sonder dat hi eenen siden doec voor dye schamelheyt hadde. Ende si gruete den coninck met grooter eeren, ende alle die daer bi waren, werden seer verscrict, ende en conden niet genoech verwonderen, van dat schoone wijf ende beelde dat also naect ende seer schoon voor hem lieden quam gegaen. Doen seyde die coninc, die persoon heb ic wel meer ghesien, maer in een ander gestaltenisse. Ende als ic segghen dorste, so en is dese niemant so ghelijc als minen ruwaert Frederijc, daer om sidi Frederijc, gheeft ons antwoorde, waerom dat ghy dus naect voor ons comen zijt. Doen seyde die vrouwe. Ic ben die selue man geweest ende bin noch uwe onderdanige dienst wijf. Ende ic clage uwer coninclike rechtueerdicheyt ouer desen valschen bedrieger Ian van Florencen, die hier is metter dieuerien als gordel buydel ende ringe, dat hi openbaerlijc onbedwongen bekent heeft in wat manieren hi die gewonnen heeft. So claghe ic uwer genaden, dat die selue iuwelen mijn zijn, ende mijns mans Ambrosius dye hier ooc is in uwer teghenwoordicheyt. Ende ic ben die arme ellendige vrouwe die alsoo ontschuldelijc inder doot gegeuen wert. Ende ic ben aldus langhe bewaert door die ghenade gods almachtich ende zijnder gebenedider moeder Maria Ende mi en heeft ooc niemant gekent tot desen dage toe. Daer om bidt ic uwer conincliker genaden dat ghi desen valschen dief wilt recht doen nae zijnder verdiensten. Doen seyde die coninc. Hi sal eenen schandeliken doot steruen, men sal hem hangen ende op een radt setten, om dat hi gestolen heeft, ende moort toe gebracht met sinen wille, Doen wert Ian van Florens geuangen, ende al zijn goet wert gegeuen Ambrosio ende zijnder vrouwen. Doen seyde seyde Ambrosius tot Ian van Florencen aldus.

 

¶Ambrosius.

 

O valsche kaijf wat baet dijn valsheyt nv.

 

Als verrader wordi gheloont metter boosheyt grou

 

Al moechti wat toeuen ende den tijt vertrecken

 

V quaetheyt te verberghen god sou yemant wrecken

[p. 50]

 

Diet sou ontdecken al soudijt selfs doen.

 

Quaet werc coemt ten eynde tot quet loon

 

¶Ian van Florens.

 

Ic kenne mi schuldich der doot wel waerdich.

 

Sijt doch gehuldich mijnder sielen weerdich

 

Ic wil desen schandeliken doot gheern steruen.

 

O god wilt mijn siele in glorien eruen.

 

¶Die vrouwe

 

Al mochti.xx.dooden hier lijden

 

Ghi hebtet verdient men salt nv wreken.

 

Men soude met recht wt uwen velle snijden

 

Alle dage eenen riem ende sout in die wonde steken

 

Van meerder verraetschap hoorde ic noyt spreken

 

Dus hebdi veel dooden verdient tis groot iamer

 

Maer ghi sult steruen na tvonnisse bequamer.

 

Men sal v slepen door wijken ende straten

 

Als een moorder een dief een verrader verwaten

 

Men sal v radebraken ende op een radt daer vellen

 

Aen een galge uwen hals daer bouen stellen.

 

Want ghi hebt berooft gestoelen ons goet

 

Ende mi onteert veriaecht in drucs ontmoet.

 

Als ballics mijns landts door uwe persecucie

 

Dies sal v die hangtman gheuen absolucie.

 

¶Die hangtman.

 

Comt voort ten baet suchten noch kermen

 

Bidt god dat hi uwer wil ontfermen.

 

Ende zijn rijck verleenen daert al verblijt is

 

Ende eewich paeys sonder nijdt en strijdt is

 

Hadt dit bedacht te voren ten waer gheen noot

 

V te steruen dus schandelijcken doot

 

¶Ian van florens

 

O Iesu wilt mijns ontfermen.

 

Die aent cruyce sterf met wt gherecten armen

 

V passie v bloet v bitter doot.

 

Moet bi nv bistaen in mijnder noot

[p. 51]

 

Want ic gae ter doot vol van dangieren

 

Sulck werc sulc loon zijn doude manieren.

Doen nam die hangedief Ian van Florens ende sette hem op een horde, ende sleypten buyten ter galgen waert, daer hi hem iusticeerde na dat wt gesproken vonnisse des conincs. Aldus ontfinc hi loon na zijn verdienste, want selden bliuen ongepinicht ende onbeschaemt die moort bi brengen, die eerbaer vrouwen ende maechden onteeren ende schoffieren.

¶Hoe Ambrosius huysvrouwe oorlof nam aen den coninc, ende reysde weder met haeren man tharen lande.

Maer als Ambrosius dit wonder ghesien hadde dat dese Frederijc zijn wijf was die hi meende doot te zijn, wert seer verblijdt datse noch leefde, maer hy was seer bedruct nochtans door dat groote ongelijc dat hi haer gedaen hadde, ende hi ontfincse seer lieflic in sinen armen, ende custe dese in een teeken van liefden, ende viel op zijn knien voor haer, hertelic biddende om vergiffenis segghende

 

¶Ambrosius

 

O lieflijc lief mijnder herten confoort

[p. 52]

 

Werpt ouer broot druc ende discoort

 

Ende willet mi vergeuen

 

Alle die misdaden ende quade moort

 

Dus lief ghenade, mijn bidden verhoort

 

Nv in mijn leuen.

 

Want mi seer rouwet v druckich sweuen

 

Al bouen screuen met suchten ende beuen

 

Al wast mijn schult ten was bi minen weten niet.

 

Dus latet vergheuen zijn ende al vergheten siet

 

¶Dye vrouwe

 

O manlijc greyn die ic bouen al moet minnen.

 

Bouen schat oft goet oft ander ghewinnen

 

Die mijn toeuerlaet was.

 

Tis minlijc vergeuen laet droefheit dinnen

 

Door valscheit beseuen wilt dit versinnen.

 

Quam ic lazen in druc dat quaet was

 

Die quade dief van wien dit verraet was

 

Heeft gecrehen zijn loon met quader daet ras

 

Dus rijst op vander aerden tis al vergheuen lief

 

Ghi zijt die mi in eeren altoos verheuen hief

¶Daer na bleuen Ambrosius ende zijn huysurouwe eenen corten tijt biden coninc diese waerdelic onder hielt ende dede hen lieden groote chiere. Ende i gaf hen lieden ooc groote gauen van gout iuweelen, ende ander costelike dingen, om die groote getrouwicheyt die die vrouwe in manlijcken schijne biden coninc ghedaen hadde. Ende ten laetsten baden si den coninc om sinen orlof, ende die vrouwe side.

 

¶Dye vrouwe

 

Orlof heer coninc wi moeten scheyden.

 

Wildet uwer belieften bequamelijc zijn.

 

Ic hope tsoude ons vramelijc zijn

 

Dus latet gescieden edel coninc vermaert.

 

Ten rechten wint na onser vaert

 

ende tschip is ree om varen ter zee

 

¶Die coninck

[p. 53]

 

Hi brenghe v ouer sonder hinder oft wee.

 

Die groote propheet die sterf ter rechter noene.

 

Die verleen v zijn gracie voort tbeste te doene.

 

¶Ambrosius

 

Adieu met mijnen oorlof.

 

Danck hebt heer coninc van uwer gracien

 

In allen voorspoet moet v God stercken

 

Om der goeder duecht die ghi tallen spacien

 

Ons bewesen hebt met woorden ende wercken

 

¶Die vrouwe.

 

Adieu mijn lieue heere god laet v gesont zijn.

 

ende met ghelucke leuende tot alder stont zijn

 

¶die coninc

 

Nv reyst met spoede.

 

Gheluc ende heyl moet v oorkont zijn

 

¶Ambrosius

 

Wi willen tschepe ic sie den stierman.

 

hi bereet hem om varen

 

¶die vrouwe.

 

Soo waecht hem schier dan

 

Oft hi ons wil verurachten

 

¶Ambrosius

 

Hoort schipper hoort wilt ons berechten

 

Vvaer dat ghi vaert ons dat verclaert

 

¶die schipper.

 

Ic waer gheerne tot italien waer.

 

¶Ambrosius

 

Vvilt ons dan vueren wi bidden daeromme

 

Vvi sullen v geuen van ghelt een somme.

 

Ghi wordes te beter wel seuen iaren

 

¶die schipper.

 

Vvel aen sonder sparen

 

Treet in laet ons gaen varen.

 

het wayt wayt van storme een groote vlage.

 

Laet driuen tschip voor wint voor waghe

 

Binnen eenen daghe.

[p. 54]

 

Seyl ic dus wel drie hondert milen.

 

Wi sullen landen in corter wilen

 

Lof heb god van sueten lauene

 

ic sie hier van ienuen een hauene

 

Van italien isse een schoone stadt.

 

¶Ambrosius.

 

Wi willen te lande hout schipper dat.

 

Ende ist te luttel twert noch verschoont.

 

¶Die schipper

 

Ic segghe duysentfout god loont.

 

Noyt reyse en moecht mi badt betaelt zijn

 

¶Ambrosius

 

Lief laet besien hoe sullen wi onthaelt zijn

 

Van vrienden van magen want niemant van v sal weten.

 

Men seyt v lange door verrot vergheten

 

Men sal wonderlic toe sien

Nv is Ambrosius met zijnder huysurouwen te ienuen binnen gecomen, daer si met grooter blischappen ontfangen waren van haeren vrienden ende hooge magen, ende bisonder om dat dye duechdelike bloeme zijn huysurouwe (die so lange doot geseyt was) weder quam met haeren man, des alle dat volc vander stadt groot verwonderen hadde, Ende si leefden daer na noch langen tijt met goeden vrede in eeren ende in duechden, dienende god den heere, deuotelijc god danckende van zijnder gracien, ende hadden altijt gods vreese in haer herten, Ende hier na cregen si noch bi malcanderen vier kinderen, te weten, drie sonen, ende een dochtere, Ende den eersten soon deden si heeten na den tweeden naem van zijnder moeder. Ende als hi groot was, wert hi ouer zee tot Alkaren gesonden daer hi quam biden coninc die sone was van sinen vader den coninc daer zijn moeder bi gedient hadde, Ende hi ghecreech alle die eere ende waerdicheyt die die moeder gehadt hadde, ende hi wert ghemaect een machtich heere ende seer groot verheuen voor die verdiente van zijnder waerdiger moedere,

[p. 55]

so dat al dat geslachte quam tot grooter eeren ende rijcdommen Als Ambrosius ende zijn huysurouwe weder quamen in der stadt van ienuen, dat was op eenen sonnendach na der heyligen drie coningen dach na Cristus geboort.M.CCCC.xxiiij

Aldus heeft dye goede coopman Ambrosius ende zijn huysurouwe noch cortelinge gheleeft dien alle dese verscreuen wonderlike auentueren gebuert zijn, ende noch mogen wel leuen van sinen kinderen, ende die goede eerbaer vrouwe starf een iaer voor haeren man Ambrosium, haer ziel beuelende den almachtigen god, hem biddende deuotelick om zijn eewich leuen. Dat ons ooc moet worden gegeuen door hem, die een is int wesen ende drie in persoonen. Amen.

 

Denct mensche dat ghi ghemaect zijt vander aerden

 

Ooc moetti worden hoe groot van waerden

 

Slijck na v doot.

 

Denct dit ghi menschen vol van houaerden.

 

Al hebdi gout siluer en schoon paerden

 

Een vre doet v die doot.

 

reynicht v van sonden in iesus wonden root.

 

Sijt ootmoedich met tranen deuoot

 

Merct deen ghy moet doch na.

 

Bemint v siel slaet des wel gha.

 

Anders is meest al onsen arbeyt verloren.

 

ende moeten versmoren bi die helsche moren

¶Gheprint Tantwerpen buyten die Camerpoorte, inden gulden eenhoren, bi mi Willem Vorsterman. Int iaer ons Heeren.M.CCCCC.ende.XXXI.den.viij.dach van Frebruarius

[p. 56]