Forum der Letteren. Jaargang 1975

[p. VII]

Geesteswetenschappelijk onderzoekbeleid; vormgeving van het thema
W.A.M. de Vroomen

De bedoeling van deze uitgave is om in de zondvloed van de laatste jaren van stukken die het wetenschaps- en onderzoekbeleid betreffen, en alles wat daarmee samenhangt, een klein kunstmatig eiland op te werpen waar men even kan vertoeven bij de geesteswetenschappen.

De auteurs hebben ingestemd met een werkdefinitie, waarbij het begrip geesteswetenschappen in enge zin zou worden opgevat: het zou, hoewel zo'n beperking zijn bezwaren heeft, vooral gaan om de filosofie, de theologie, de geschiedenis en de taal- en letterkunde. Uit de uitwerking blijkt dat deze beperking tot een betrekkelijk goede coherentie heeft mogen leiden, doch anderzijds dat uitlopers naar een breder gebied dat van oudsher met de verzamelterm ‘geestes- en sociale wetenschappen’ wordt aangeduid, onvermijdelijk waren.

Voorts is aan de auteurs voorgesteld, en zij hebben daarmee ingestemd, het thema ‘Geesteswetenschappelijk onderzoekbeleid’ niet vanuit de verschillende vakgebieden (bijv. Thomistische wijsbegeerte, muziekgeschiedenis, Japans) te belichten, doch vanuit de optiek van de organen en instanties die in Nederland in het onderzoek en bij het wetenschapsbeleid een grote rol spelen.

Het kan van belang zijn dit punt aan de hand van de verschillende bijdragen nader toe te lichten.

In budgettaire zin wordt het meeste geesteswetenschappelijke onderzoek bekostigd vanuit de begroting van het ministerie van Onderwijs en Wetenschappen. Dit zal duidelijk zijn als men denkt aan de universiteiten en aan de financiering van afzonderlijke instituten zoals de stichting Instituut voor Nederlandse Lexicologie (samen met België), de Akademie-instituten e.d. De meeste opstellen van de onderhavige uitgave worden dan ook in deze sector gevonden. Wat het ministerie van Onderwijs en Wetenschappen zelf betreft vindt men in de bijdrage van Dr. E. Haas een uiteenzetting waaruit blijkt dat de sociale en geesteswetenschappen zich reeds langer in de sympathie van achtereenvolgende bewindslieden mogen verheugen.

De Raad van Advies voor het Wetenschapsbeleid adviseert de

[p. VIII]

regering, in het bijzonder wellicht de sinds kort bestaande coördinerend minister voor Wetenschapsbeleid, ten aanzien van alle vraagstukken die het wetenschapsbeleid betreffen van alle departementen en daarbuiten. Ook voor de geesteswetenschappen is dit van belang, wanneer men denkt aan bepaalde vormen van linguïstisch onderzoek die bij Defensie of in het bedrijfsleven plaatsvinden, of aan het archiefwezen dat onder de minister van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk ressorteert. In de bijdrage van Prof. Dr. E.M. Uhlenbeck wordt aan de centrale aspecten van wetenschapsbeleid in het bijzonder met betrekking tot de geesteswetenschappen volop aandacht besteed.

De rol van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen vindt men terug in de bijdrage van Prof. Dr. S. Dresden, die zoals men weet sedert 1968 daar voorzitter is van de afdeling Letterkunde (‘letterkunde’ in de oude betekenis!). Het beleid ten aanzien van de Akademie-instituten, de Commissies en de Raden, kortom een belangrijk bestanddeel van de ‘werkwijze’ van de Akademie, wordt in deze bijdrage belicht. Voorts vindt men hier een oirbaar scepticisme ten aanzien van de vraag of bij de geesteswetenschappen ‘organisatie’ nu wel zo gemakkelijk is.

Wat de Nederlandse Organisatie voor Zuiver-Wetenschappelijk Onderzoek (ZWO) betreft, moet met enige nadruk gewezen worden op het feit dat de geesteswetenschappen er aldaar momenteel in relatieve én absolute zin steeds beter afkomen. Naast het ‘verzamelen geblazen’ bevat de bijdrage van Prof. Dr. W.C. van Unnik ook overigens veel behartenswaardigs, dat tal van geesteswetenschappers ongetwijfeld een hart onder de riem zal steken.

Door de Academische Raad, het overkoepelend orgaan van de universiteiten en hogescholen, wordt al sedert lange tijd afzonderlijk aandacht besteed aan de geesteswetenschappen. Door de invloed van de Wet Universitaire Bestuurshervorming wordt deze aandacht geenszins teniet gedaan. Prof. Dr. A.E. Cohen, die lid is van de Werkgroep ad hoc Universitair Onderzoek, werd aangezocht om in de vorm van een persoonlijke stellingname de activiteiten van de Academische Raad ten aanzien van de geesteswetenschappen onder woorden te brengen.

Te midden van de universiteiten en hogescholen vervult het Netherlands Institute for Advanced Study (NIAS) te Wassenaar nu sedert enige jaren een pioniersrol. Een uiteenzetting hierover vindt men in de bijdrage van Prof. Dr. H.A.J.F. Misset. Met name op het gebied van de geesteswetenschappen lijkt een instituut van het recluse-type, waar

[p. IX]

beproefde wetenschappers korte tijd in rust aan een project kunnen werken, zekere toekomstmogelijkheden te bevatten. De betrekkelijk slechte ‘meetbaarheid’ van de feitelijke resultaten lijkt men op de koop toe te moeten nemen.

Landelijk bezien is de rol van het wetenschappelijk bibliotheekwezen niet weg te denken, als men het onderwerp ‘Geesteswetenschappelijk onderzoekbeleid, aan de orde stelt. De bibliothecaris van de Koninklijke Bibliotheek, Dr. C. Reedijk, tevens ambtshalve ondervoorzitter van de Bibliotheekraad, werd bereid gevonden de rol van het Nederlands bibliotheekwezen (in zijn onvermijdelijke internationale samenhang) gestalte te geven. Juist op geesteswetenschappelijk gebied is er in deze sector nogal wat op gang gebracht gedurende de laatste jaren.

De internationale component is evenmin weg te denken als het gaat om uitdrukking te geven aan de ontwikkeling van statistieken op geesteswetenschappelijk terrein. Hoewel een en ander zich nog in de kinderschoenen bevindt, vooral ook omdat naar het schijnt de grote wereldmachten zich op dit punt weinig aan de geesteswetenschappen gelegen laten liggen, bewijst de bijdrage van Dr. F. Snapper dat een paar (interessante) conclusies wel degelijk mogelijk zijn. Hij schenkt ruime aandacht aan de landen om ons heen en zet vervolgens een aantal Nederlandse gegevens uit heden en verleden op een rij.

Wat de afzonderlijke universiteiten en hogescholen betreft, wordt in deze opstellenbundel aandacht geschonken aan ‘een’ College van Bestuur en aan ‘een’ wetenschapscommissie op het niveau van een faculteit der letteren.

Drs. H.J. Brinkman, lid van het College van Bestuur aan de Vrije Universiteit, werd bereid gevonden om op persoonlijke basis een aantal typisch universitaire bestuursproblemen te verwoorden. Wellicht omdat hij van huis uit een echte alfa-man is, bevat zijn bijdrage erg veel bij uitstek praktische opmerkingen. Op faculteitsniveau geeft Prof. Dr. A. Cohen van de rijksuniversiteit te Utrecht uitdrukking aan de bijna directe moeilijkheden waarmee men te maken heeft als het op het dagelijkse werken met nagenoeg individuele wetenschappers aankomt.

In het thematische kader van deze uitgave is op één punt aandacht geschonken aan één specifiek wetenschapsgebied, nl. de Neerlandistiek. De voorliggende gedachte hierbij is geweest, dat het Nederlands en zijn toepassingen, alsmede de bestudering van zijn taal- en letterkunde binnen de eigen landsgrenzen toch altijd zal moeten mogen rekenen op onze bijzondere aandacht. Hierbij werd het accent niet gelegd op de

[p. X]

tweede geldstroom-problematiek, doch op die van de eerste geldstroom. Vanuit de optiek van de sectie Nederlands van de Academische Raad wordt door Dr. E.K. Grootes beschreven hoe in samenwerking met ZWO gepoogd wordt orde op zaken te stellen teneinde op basis van overleg te komen tot een neerlandistisch onderzoekbeleid.

Wetenschapsbeoefening tenslotte is ondenkbaar zonder dat ook aandacht geschonken wordt aan de kaders waarin de wetenschapsbeoefenaren zich bundelen om maatschappelijke, persoonlijke en andere belangen te verdedigen of zeker te stellen. In verband hiermee moet betreurd worden dat het Verbond van Wetenschappelijke Onderzoekers (VWO), de Bond van Wetenschappelijke Arbeiders (BWA) en de Vereniging van Academici bij het Wetenschappelijk Onderwijs (VAWO) uiteindelijk niet in deze uitgave gerepresenteerd konden worden: op herhaalde verzoeken tot medewerking werd niet of nauwelijks gereageerd. Alleen de Federatie van Nederlandse Onderzoekers (FENO) laat tenslotte zijn geluid horen in de bijdrage van Dr. J.G.P. Best, die het belang van participatie van de onderzoekers zelf in de landelijke beleidsvorming nadrukkelijk onderstreept.

Wat de onderhavige uitgave betreft moge worden opgemerkt dat deze zowel verschijnt als septembernummer 1975 van Forum der Letteren, tijdschrift voor taal- en letterkunde, als als afzonderlijk in de boekhandel gebrachte uitgave. Voorts zal binnen afzienbare tijd een Engelstalige editie door de Voorlichtingsdienst van het ministerie van Onderwijs en Wetenschappen vooral in het buitenland worden verspreid.

Leiden, september 1974 - mei 1975.