Filmliga

[p. 77]

Derde voorstelling
Programma

PAUZE

1.	INLEIDING WALTER RUTTMANN
2.	OPUS 2, 3 EN 4 (ABSOLUTE FILMS)
3.	JAMES CRUZE: JAZZ N.B. DE INLEIDING VAN RUTTMANN WORDT OP DE AMSTERDAMSCHE VOORSTELLING GEHOUDEN

Walter Ruttmann's absolute films

Walter Ruttmann was een der eersten, die zich op het vervaardigen van z.g. absolute films (‘cinema pur’) toelegde en op verbluffende wijze ornamenten en arabesken met een logisch rhythme en zelfs dramatische gevoelskracht componeerde. Zijn opus 2, 3 en 4, die om de kleurendruk hoogst zeldzaam zijn en waarvan de copieën dan ook extra voor de Liga vervaardigd zijn om onder de persoonlijke leiding van den samensteller te worden opgevoerd, zijn de eerste absolute

ruttmann bij de opname der berlijn-film

films, die men in Nederland te zien krijgt. De filmbezoeker heeft echter een voorproefje van deze extreme pogingen kunnen genieten in ornamenteele vogels uit den droom van Kriemhilde uit de ‘Nibelungen’, welke inlasch door Ruttmann vervaardigd werd.

Dat deze pogingen niet slechts academische waarde hebben, moge blijken uit de groote Berlijn-film, welke later door Ruttmann op het rhythme van de absolute film werd vervaardigd. Dit eerste groote werk is door het Theater Tuschinski aangekocht, hetgeen de Liga als een verblijdend streven naar verhooging van het gewone bioskooppeil beschouwt. Wij hopen alleen, dat het publiek deze film spoedig te zien krijgt en meenen op grond van het helaas ongeschreven film-auteursrecht te mogen verwachten, dat het Theater Tuschinski deze film onverkort en in zijn volledige compositie brengt. Moge daaruit de eerste parallelwerking van bioskoop en Liga geboren worden, waarnaar wij streven.

James Cruze: jazz

James Cruze, de man die o.m. de ‘Huifkar’ maakte, heeft met de film ‘Jazz’ (in Amerika: ‘Beggar on Horseback’) een eersterangs-plaats onder de moderne regisseurs verkregen.

Deze film is een grandioze parodie op zichzelf. Van een eindeloos vervelende, amerikaanschsentimenteele magazine-story verandert deze film in de vierde acte in eens totaal. In een wonderbaarlijk-bezeten droom keeren alle elementen der eerste bedrijven: menschen zoowel als gebruiksvoorwerpen vergrilligd terug. De onmogelijke film van vroeger krijgt thans een prachtig, grotesk rhythme.

Elke Amerikaan, die eenig benul van zich zelf heeft, moet zich met deze film verlakt voelen. Maar is het Amsterdamsche publiek zooveel peter, dat deze film, die hier toch een week lang in een bioscooptheater liep, schouderopophalend voorbij ging?

Toch is dit werk niet geheel met die bedoeling vervaardigd, waarmee wij haar thans willen beschouwen. Amerika blijft nu eenmaal voor de Amerikanen. Zoo is de inlasch der pantomime in de 5^e acte, blijkens de inlichtingen die de Press-Sheet der Paramount geeft, als werkelijk ‘mooi’ bedoeld. Zoo zinkt the happy end ook over deze film als een treurwilg over de vroolijke dada-razernij van kort te voren.

[p. 78]

Uit eerbied voor het werk van den regisseur brengen wij echter dit werk onversneden. De Paramount zijn wij dankbaar voor het beschikbaar stellen van deze film.

H.S.

JAZZ:
DE SNELTREIN

Het contrast in ‘jazz’

Ondergeteekende schreef over ‘Jazz’ in de Internationale Revue i 10 van Juli 1927 o.a.:

‘Er is van het meest absurde, plaatjesachtige realisme der eerste filmpogingen naar de droomfilm “Jazz” een logische en in de amerikaansche, naïeve oprechtheid van James Cruze niet eens verloochende overgang. Hij ziet de wereld met een cliché-visie en denkt: zoo is zij niet. De reactie volgt in een cinegraphische bespotting, in een wellustig uitrekken, samenpersen, verdraaien en mangelen van die aanvankelijk cliché-visie. De camera veroorlooft een wraakneming op de gemeenplaats “realiteit”, die den cineast bedwelmt en ophitst; zoo verraadt hij, waar hij bovendien drie acten beruchte “realiteit” doet voorafgaan, den logischen samenhang tusschen de eerste werkelijkheid van de film (het bewegende plaatje) en de eerste mogelijkheid van de film (de droom). De droom als wraakneming op de cliché-realiteit: dit is het merkwaardige en toch zoo uiterst verklaarbare schema, waarnaar James Cruze de schijnbare wanorde van zijn droombeelden heeft georganiseerd.....

Op het eenvoudige schema: een arm componist besluit een dollarprinses te trouwen, hoewel hij van een ander houdt, en wordt voor dezen stap in zijn droom gewaarschuwd, borduurt Cruze een spitse parodie op het amerikanisme, als efficiency, als dansmanie, als individualiteitsverachting. Door gebruik te maken van de modernste middelen der cameramogelijkheden, geleid door een zuiver gevoel voor de filmwaarde van elk droomgegeven, bereikt hij een eigenaardige irrealiteit, die niet ontstaat uit vage, onduidelijke overgangen, maar groeit in een sfeer van nuchtere, bizarre spotternij. “Jazz” is een uiterst concrete, ratelende droom van telefoneerende millionnairs, typistes, een sidderende charleston en spookachtige liften, waartusschen alleen het sentimenteele ideaalmeisje telkens een week intermezzo brengt. De beelden tikken over elkaar, als het noodlotsgeluid van een schrijfmachine: hard en raak. Cruze heeft den droom naar zich toegebogen zonder de droomillusie prijs te geven: hij heeft hem, als parodische wraakneming, op het dagleven betrokken; en hij realiseerde hem met al de spanning, die het photographisch beeld hier aan de kunstenaarsvisie kan verleenen....’

M.t.B.

Persstemmen over ‘jazz’

Toen wij dezen zomer de Liga bij de Pers introduceerden door middel van een bizondere avondvoorstelling, waarop Cruze's ‘Jazz’ de hoofdschotel vormde, ontvingen wij o.m. de volgende oordeelen over deze film der Amerikaansche ‘avant-garde’:

‘Jazz’, een film, waarmee nu ook de Amerikanen een plaats in de belangrijkste filmkunst kunnen gaan opeischen.

Een door en door geestige en knappe verrassing door 't verfilmen van een droom.

Er zijn prachtige fragmenten, die een gedétailleerde bespreking waard zouden zijn, er zijn spannende en uiterst suggestieve momenten, effectrijke vondsten; een allergeestigste fantasie kleurt de heele film; ook uit plastisch oogpunt, in décor en vlakverdeeling, zijn de beelden soms zeer sterk. Rhythme en spel zijn grotesk zonder volkomen onwezenlijk te zijn. In tegenstelling met sommige Duitsche films zijn het hier meer het rythme en de plastiek, dan sfeer of gestyleerde décors, die het doen.

N.R.C., 25-6-'27

Een droom, die uitstekend is, zoowel in opname als uitwerking van een onderbewuste rangschikking der feiten uit het waakleven. Zoo wordt die droom een bijna obsedeerende carricatuur van Amerikaansche danswoede, vormelijkheid, snobisme.

Maasbode, 27-6-'27

Het oordeel der New York World

Een der weinige Amerikaansche critici, die de bedoeling van ‘Jazz’ erkenden, schreef in bovengenoemde krant o.m.:

‘Cruze's Jazz is the best blow yet struck to debunk America. Singularly effective satire because it catches stuff and nonsense upon the flank. An important event in the history of the American theatre’.