Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 48

[p. 126]

Het primitieve beeldje
Door L. Ali Cohen

OP de terugreis van Bordeaux, waar hij zijn wijn-firma had bezocht, naar zijn familie in Amsterdam bij wie hij Oud-en-Nieuw zou gaan vieren, was Otto den dertigsten December gestrand. Hij had den laatsten trein naar Holland gemist en moest den nacht in Brussel doorbrengen. Nadat hij bij de Noord-Statie een hotel-kamer had besproken wandelde hij in den regenachtigen avond haastig langs den boulevard Adolphe Max op zoek naar een warm café.

Eerst had het hem wel gespeten dat hij zijn reisplan niet heelemaal had kunnen uitvoeren, maar de onverwachte onderbreking van den tocht naar huis was hem toch niet onaangenaam: het even onderduiken in een betrekkelijk vreemde stad was al van jongs-af een van zijn grootste vreugden geweest. Hoewel de gure regenvlagen drongen om ergens naar binnen te gaan voelde hij er niets voor een schuilplaats te veroveren in het volle banale Café Métropole. In een plotselinge opwelling praaide hij een taxi en gaf het adres op van een bar in de binnenstad, die hem ineens in de gedachten schoot.... Als die nog bestond, dacht hij, tevreden schuddend in den wagen die snel over het gladde asfalt gleed.... nous verrons!

Een onbestemde blijheid kwam over hem; de spanning van een zonder plan ondernomen escapade met ternauwernood een doel pakte hem nog altijd, al was zijn jeugd onherroepelijk voorbij. In een smalle, bochtige straat die hij niet herkende, stopte de taxi voor de discreet-verlichte entrée van de bar, die inderdaad nog in leven bleek. Een verkouden neger hield met veel strijkages de portières open en terstond vond Otto de sfeer weer van het lokaal, waar hij toch maar eens was geweest, ruim een jaar geleden. Ieder huis en elke stad, ieder mensch en elk milieu heeft een eigen leven, een eigen ziel, een merkteeken, een nimbus.... een niet te zeggen apartheid, die afzonderlijk houdt en vervreemdt of juist aantrekt door een bijzonder contact, en dan iets van het geheim der intimiteit prijs geeft.

Er is een intuïtief aanvoelen van de zoogenaamd doode dingen, van armoedige vertrekken zoowel als van oude paleizen, van zilveren horloges en ontverfde wandelstokken, van leer vooral en van fluweel, van een vergeten viool en een kelder-hoek met leege flesschen....

Maar het meest behouden huizen de sfeer der bewoners, en vooral in een café is het fluïdum van de bezoekers één met de warme kleuren van lampen en dranken en met de geuren der sigaretten en consumpties.

Otto was neergevallen op een bank in een hoek en keek tevreden rond. Het kleine langwerpige lokaal gaf toch een illusie van ruimte - misschien omdat een dans-vierkant was uitgespaard. De meubileering was het tegen-

[p. 127]

deel van luxueus, maar ook niet akelig ‘comfortabel’ dus, en door de verstorven roode bekleeding en het vuile plafond deed het geheel warm en gezellig aan. Een versterkte gramofoon gaf nauwkeurig verslag van de deunen die iedereen al weer eenige weken floot of neuriede. Om vreemde redenen wisselen oude Weensche walsen af met fascineerende tango-rhythmen, die dan ineens weer wijken moeten voor een vlugge fox-trot.

Het was vol in de bar, en in tegenstelling met wat Otto in Holland gewend was, merkte hij op dat het publiek niet uit één klasse gerecruteerd scheen, want er waren petjongens en soldaten, maar ook elegante swells en enkele vrouwen met markante profielen.

De wand tegenover hem weerkaatste ten deele de bezoekers met zijn twee groote spiegels, die nauwelijks ruimte lieten voor enkele felle reclameplaten. Op één van de spiegels stond met sierlijke zeep-letters geschreven: Nouvel An ouvert toute la nuit, en op den anderen: Il est strictement interdit de s'en faire. - Maar ineens kreeg Otto het onontkoombare gevoel dat alles hier maar entourage was voor een paar menschen, die schijnbaar toevallig samen in den hoek, het verst van den ingang, zaten - menschen, die een wel zeer zonderling contrast met elkaar vormden en nauwelijks deel aan het hen omringende schenen te hebben.

Zij waren: een vrouw en een man, en de vrouw zou grotesk geweest zijn indien niet haar groote hoed met verregende pleureuses met een zekeren chic op haar oud, groezelig, verdrietig, aldoor-knikkend hoofd had gestaan. Zij droeg een vale donkerbruinen bontmantel met vele kale plekken en een vuile kanten fichu als das om haar mageren hals geknoopt.

Bedachtzaam wreef zij telkens over haar lippen (wellicht het gebaar schetsend en eindeloos herhalend, waarmede zij zich in vroegere parade-dagen maquilleerde?), en dan zag men de ondanks ongetwijfeld veel ellende gaaf en karakteristiek gebleven slanke handen, waaraan nog een paar mooie ringen glorie schonken: een turkoois in antieke zetting en een groote camee in empire-stijl.

De man aan haar tafeltje was veel jonger en leek op een van die Armeniërs, die alle groote steden en stranden afzwerven om hun onwaarschijnlijk rose paarlen en Shiraz-kleeden te slijten. Indien hij slechts een fez in plaats van een smerigen bolhoed had gedragen, en ook niet zoo'n patserig paars pakje... Zij zeiden niets tot elkaar; de oude vrouw knikte maar steeds, wreef met haar handen over haar lippen, de man keek een van de buffetmeisjes aldoor na zonder zich te verroeren dan alleen als hij met een kort gebaar zijn bier dronk. Zij spraken niet samen maar zij behoorden blijkbaar toch bij elkaar, want als zijn biertje op was wenkte de vrouw, hem een nieuw te brengen. Dat werd dan weer stug, met bijna automatische gebaren geledigd - en zoo zaten die twee vreemd-verschillende vogels bij elkaar in den laten avond, zonder deel te hebben aan het levendig bedrijf in de bar.

[p. 128]

Otto's oogen waren al weer een poos afgedwaald van het wonderlijk stel en hij volgde een paar dansers, die ongelijk van ‘stand’ schenen maar in elk geval uitstekende rumba-partners waren, toen deze ál schokkend tot bij den uitersten hoek aanlandden. Op dat oogenblik laveerde daar juist de bedienende garçon handig met een nieuw biertje voor den starenden ‘Armeniër’ en door al die bewegingen keek Otto onwillekeurig weer naar de oude dame. Onmiddellijk merkte hij op dat zij veel geanimeerder was, dat zij geboeid leek door haar eigen handen, maar toen zag hij ook dat zij een klein voorwerp streelde, aldoor streelde.... iets blanks.... en het tenslotte vóór zich op het tafeltje zette.

Wat het precies was kon hij niet goed zien. Het was niet grooter dan een smalle vuist-en-pols en miste het modelé van een beeldje. Zijn aandacht was nu nieuwsgierig gespannen, vooral toen een van de dansers stil stond, diep maar geenszins komisch boog en ‘Bonsoir madame la duchesse’ zei. Daarbij nam hij het blanke voorwerp op en liet er het lamplicht langs spelen, waardoor hij wat nader trad tot Otto's plaats en tegelijkertijd diens belangstelling gewaar werd. De jonge man glimlachte even, knikte verontschuldigend naar de oude dame en boog zich over naar Otto, die nauwelijks bewust hem uitnoodigde plaats te nemen, gefascineerd door den ivoren vorm, dien hij nu voor zich zag.

Hij voelde niet meer de bedenkelijke lokaliteit om zich heen, zelfs de figuur van zijn tafelgenoot leek ver-af, ofschoon hij zich diens rouw-costuum, het bleeke, jonge gezicht met het golvend zwarte haar en de monocle goed had gerealiseerd, en het was hem te moede alsof de nieuwe stem uit de verte kwam.... wel duidelijk, maar toch uit het onbekende, als ergens van voor een microfoon.

Zoo hoorde Otto het eenvoudige verhaal van het primitieve beeldje, dat nu vóór hem stond en dat zijn aandacht vast en gespannen hield bijna buiten zijn wil om: een gebogen blokje ivoor, zonder gesneden vormen, maar alleen met enkele sobere zwarte kerven aan den bovenkant, die een menschelijken kop konden beduiden. En toch had nimmer echte sculptuur hem zoo gefascineerd en gedwongen te tasten langs de oude gladde materie, die een wonderlijk eigen aard had, een geheim leven leidde waaraan ook hij deel moest hebben gehad.... vroeger.... maar hoe lang, lang geleden?

En woord voor woord vernam hij hoe de oude dame het beeldje van haar schoonvader had geërfd, die als jong adjudant van Koning Leopold het in den Congo van een neger-opperhoofd had gekregen als geschenk en talisman, - hoe zij, na in uiterste armoede vervallen te zijn en al haar waardevolle bezittingen verkocht te hebben, tenslotte dit beeldje had moeten afstaan aan een antiquair, die als gunst haar toestond het 's-avonds te zien en te betasten, mits zij dan de consumpties van zijn knecht betaalde....

Otto omklemde het ivoor vaster, dat in zijn hand warm en zacht was gaan

[p. 129]

voelen, en toen de stem van zijn onverwachten tafelgenoot zweeg keek hij op maar vond geen woorden om zijn gewaarwordingen te uiten. Met een raadselachtigen glimlach bezag hem de ander, die scheen te weten wat hem nu moest bezielen....

Het is het Verleden, onbestemd en dwingend, dat uit de aanraking met een voorwerp als dit spreekt. De magie van een oer-leven, dat niet meer aanwezig is, huivert van dezen zoogenaamd dooden vorm over in het bloed en de ziel van den gevoelige, die gezegend is en gevloekt.

Met groote oogen, die het donker zagen worden om zich heen, staarde Otto naar den overkant waar de oude vrouw al weer verrukt haar verloren fetisch streelde, streelde.... wèg in welken droom....?

Een golf van verlangen naar bevrijding, van heimwee kwam in een plotselinge reactie over hem; wankelend rukte hij zich overeind, wierp een biljet op tafel en vluchtte weg uit het lokaal, langs den neger-portier, die hem brutaal iets nariep, dat zich verloor in den kouden natten nacht.