Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 45

[p. 267]

De kramat
door Th. B. van Lelyveld

ELKEN morgen, als in de vroegte de zonne-vuurbol nog niet al te schroeiend brandt, trekken talrijke inlanders haastig langs den weg van Laboean naar de pasar's van de stad. Zij gaan zaken doen, zij storen zich niet aan de kramat, de befaamde kramat die, dicht bij Medan, op dit nog niet te warme ochtenduur, bezocht wordt door menig troostzoekende.

Want op dit graf van een onbekende ‘vol wonderlijcke heyligheyt’ openbaart Allah - zijn naam zij gezegend! - ‘zeldzame miraculen’ van liefde en van goedertierenheid. Hij openbaart die door vervulling der ootmoedige gebeden van een vromen hadji, een oud man, niet alleen vertrouwd met de verlangens en met het leed der menschen, maar die ook de juiste middelen kent om den almachtigen Allah te bewegen tot overvloedig gunstbetoon en tot oneindig mededoogen.

Wie was die Heilige wiens gebeente daar rust onder een hooge terp, koel belommerd door breedgetakt geboomte?

Men zegt dat hij een walî was, een vriend van Toehan Allah, een die Allah nabij was, en alzoo werd uitverkoren als een der eerste verkondigers van den Islam in den immensen Archipel.

Toen hij stierf wijdde men hem een grafmonument met opstaande steenen kanten, piëteitvol bebeiteld met sierlijk ornament. Dergelijke ijdele praal was wel contra Mohammed's streng verbiedend voorschrift, maar de gedachte was verzoenend, dat het niet zondig kon zijn, uit devotie, een Heilige te stellen boven de wet.

Op een morgenwandeling bestijg ik nieuwsgierig den veelbesproken grafheuvel. Bij een open houten huisje heb ik het genoegen den hadji te begroeten. Hij is een bejaarde, welgedane Maleier; zijn kop is als antiek brons, glinsterend zijn de leepe, maar toch vriendelijke oogen. Een Turksche fez dekt zijn geschoren schedel die, bij wijze van tulband, bovendien omrold is door een witte doek. Een lang, licht blauw katoenen kleed hangt bijna tot op de hielen van zijn in leeren muilen gestoken bloote voeten.

Als hij mij, Europeaan, ietwat verwonderd, maar amicaal glimlachend tegemoet is gekomen, kruist hij gemoedelijk zijn gezwollen handen op zijn bollen buik; bedaard en wel overwogen komen dan de woorden lispelend langs den éénen nog overgebleven boventand.

Hij vertelt dat de menschen, hunkerend naar genezing, bij hem komen om raad, maar dikwijls ook om vergeving van zonden; dat kinderlooze vrouwen hem komen bidden om vervulling hunner moederlijke wenschen, en dat, na de besnijdenis, vele offeranden worden gebracht. Met een zekeren trots wijst

[p. 268]

hij er op, dat deze kramat alom vermaard is om zijn wondervolle krachten, zóó wondervol, dat het niet uitsluitend Mohammedanen zijn die hier hulp zoeken, maar ook Klingaleezen, Japanners en Chineezen, ja, dat zelfs menschen van overzee uit Malakka komen en uit Singapore.

Dan toont hij mij den ritueelen inventaris.

Daar staat een houten offerbak, heel groot en geheel gevuld met de sterkst geurende bloemen; stervende melati's liggen er en verwelkende tjempaka's, gele en witte, ook bekervormige witte kelken van de kembodja, de kerkhofbloem, en verflensende roode roosjes, bedwelmende sedep malem's en albast blanke katjapiring's.

Midden tusschen de paradijsachtige aromen van dit eigenaardig bloemengraf, smeult doepa, inlandsche wierook, waarvan de blauwige asap-krinkels in de zoele lucht zich mengen met den penetranten bloemenadem.

Ook ter zijde van het offeraltaar walmt, op gloeiend houtskool in een oventje van losse steenen, de ritueele doepa. Daaromheen zitten drie schamele, oude Maleiers op een erg versleten rieten mat. Zij dragen vuilroode fezzen; ze suffen en soezelen in gemakkelijke sila-houding - de beenen gekruist over elkaar -, ze staren roerloos met de levenlooze, matte oogen en mompelen nu en dan met den ingevallen mond.

Terwijl ik met den hadji sta te praten, stopt een nette sado vóór de kramat. Een in wit toetoep-jas gekleede Chinees stapt uit het wagentje; zijn jonge vrouw, met een aureool van lange, gouden haarspelden glanzend in den donkeren haarwrong, neemt de teugels over en blijft zitten.

Als ik den Chinees beleefd passeeren laat, zie ik hem twee gulden schuiven in de begeerig toegestoken hand van den ouden Mekka-ganger, die daarop vol aandacht luistert naar wat hem zacht gefluisterd wordt in het oor.

De oude hadji begrijpt.

De smeulende houtskool onder de doepa-pan van het oventje wordt nu fluks opgepord. In de dan gul opstijgende wierookspiralen maakt de oude, in waardige houding, magistrale heen en weer gaande, ongetwijfeld beteekenisvolle gebaren. Daarop vroom het hoofd heffend, deelt hij Toehan Allah in veel omhaal van woorden mee, dat de Chinees zwaar ziek is geweest, dat Toehan Allah hem in zijn groote goedheid genezen heeft, en dat de dankbare man nu geld offert om Toehan Allah te smeeken hem nimmer, nimmer meer op het ziekbed te werpen.

Zóó snel brabbelt de radde tong, dat de lispelende zinnen nauwlijks te volgen zijn. De drie oude Maleiers op het versleten matje prevelen, het rimpelig gezicht bedekkend met beide handen, goedig mee; als het gebed geëindigd is, strijken zij de kromme vingers over neus en kaken.

Hiermee is de ceremonie afgeloopen.

Volmaakt tevreden gaat de Chinees weer terug naar zijn karretje, waar zijn wederhelft hem blijmoedig wacht.

[p. 269]

Een Maleier en zijn jonge vrouw, die stonden te wachten, komen nu het heuveltje op. In een kleurige slèndang draagt zij een kindje aan de volle borst; beiden hebben zich in de beste kleeren gestoken.

Als de man den hadji gulweg twee rijksdaalders toestopt, vertelt hij hem met zachte stem de reden van zijn komst.

De jonge menschen volgen daarop den zoo eerwaardigen man naar de offerplaats, waar de echtgenoot, leunend tegen een houten stijl, toeziet naar wat gebeuren gaat. Zijn vrouwtje zet zich makkelijk op den grond, liefdevol haar kindje lavend. Beiden, heel aandachtig, luisteren naar het snelle brabbelen van Allah's dienaar, terwijl hij almaar de geuren der bloemenoffers opsnuift met den wierook die er tusschen cirkelt. De blauwe doepa-dampen zweven langs zijn getulbanden, ouden kop. Zij doen hem af en toe kuchen als hij op eerbiedige, zangerige wijze Toehan Allah laat weten, dat dit jonge paar hun eersteling op de heilige offerplaats heeft gebracht, dat zij beiden veel geld hebben geschonken, dat zij den goedertierenden Allah ootmoedig smeeken het leven van het jongske te bestieren in geluk, en het alzoo te behoeden voor kwellingen van ziekte en van tegenspoed.

Dankbaar omdat er zóóveel geld geofferd is, neemt de hadji een rood koperen ketel die gevuld is met geheiligd bloemenwater. Onder het mummelen van een tweede gebed, laat hij uit de lange tuit, als een fontein van geluk, het wonderkrachtige water klateren in de rechter hand van de jonge moeder, die er, vol liefderijke toewijding, het bollige hoofdje van haar kindeke mee besprenkelt. Door het innig geloof in de magische krachten van dit water, krijgt haar gelaat een uitdrukking van verrukte zaligheid en van angelieke zachtheid; haar oogen blikken met bovennatuurlijke klaarte.

Hoe roerend is het tafereel van deze Maleische Madonna!

De vader kijkt stil en met voldoening naar de zegening van zijn eersteling, dankbaar drukt hij beî de handen van den eerbiedwaardigen hadji, hij maakt hurkend een plechtig, hooggeheven sembah en volgt zijn jonge vrouw die, terwijl zij heengaat, in extase aldoor haar kostbaar kleinood kust; heel het zoo dierbare lichaampje kust zij af, omdat het nu gezegend is en voor immer bevrijd zal zijn van alle levensplagen.

Daar komt, zij is alleen, een jong inlandsch vrouwtje aangewandeld. Zij is mooi als de ochtendzon, zij is rank als een bamboehalm. Een blanke gambirbloem straalt in de zware haarwrong, die donker is als een maanlooze nacht. Vlekkeloos wit is de lange klambi die de weelderige vormen dekt van haar jeugdig vrouwelijf. In een bonte slèndang, over den schouder vastgeknoopt, is een vette, witte kip geborgen; zorgvol omvat zij met de fijne vingertjes het angstige offerdier; onrustig tuurt de domme kippekop uit den doek; zijn roode kam plekt als versch bloed op het reine klambiwit.

Met licht veerende, rythmische pasjes nadert het vrouwtje beschroomd den ouden man, reikt hem gracelijk met beide handen het kippeoffer, en

[p. 270]

stamelt dan bedeesd haar biecht, bevende de lippen. Dan gaat zij schuchter zitten en wacht, wacht stil en onbewegelijk af; maar de warmkleurige wangen blozen roserood als rijpe djamboe, de lange wimpers schaduwen over den zachten weemoed van de gitzwarte oogen.

Roerloos luistert zij naar het plechtstatig gebed van den vromen man; zij ziet hoe hij de offerkip, als een heiliging, heen en weer wiegt in den bedwelmenden doepageur. Zij hoort hoe hij den Almachtige vertelt dat zij, arm vrouwtje, zich, kassian, zoo diep ongelukkig voelt, omdat zij verlaten is door hèm met wien zij woonde, voor wien zij werkte, en wien zij, met innige overgave, hart en lichaam geschonken had. Zij wil hem niet aanklagen, want haar hart hangt nog te veel aan hem. Een witte hen heeft zij gebracht als heilig offer, om den goeden, souvereinen Allah te bidden, hèm die haar verliet, na vergeving, weer aan haar terug te geven, en hen samen weer te doen leven in eendracht en in trouw.

Als, na het lang gebed, de drie oude trawanten met hun dorre handen de sembah hebben gemaakt, staat het bedroefde vrouwtje op; deemoedig gebogen strekt zij de saamgekomde handen, waarin de zoo goedwillende hadji het heiligende bloemenwater schenkt; zij vangt dit op als vloeiende balsem die alle leed weet weg te spoelen. Dan wascht zij met dit wonderdoende vocht het gelaat, zij besprenkelt er haar nachtzwarte haar mee, zij slurpt het tenslotte uit de voorzichtig saamgevouwen handen, opdat het haar weer schenken moge dagen van bloemende blijdschap en van geluk dat onverstoorbaar is.

Nu heft zij, de liefde-lijdende, met verklaarde oogen het hoofd fier weer op. Zij voelt zich een gansch ander wezen, voor goed bevrijd van leed en van angsten, van droeve, eenzame dagen en van o! zoo grauwe nachten van weening en van smart.

Vol vreugd is zij om het naderend zonnig verschiet, zóó volkomen gezaligd is zij, dat zij den braven hadji een extra gulden in de hand schuift, en kijk, een gulden geeft zij bovendien aan ieder der stakkerige grijsaards die zoo ernstig hebben meegebeden voor het berouwvol terugkeeren van haren trouweloozen Abdoel.

In elastischen gang en blij als een zingende vogel, zie ik haar gaan den zonbesprenkelden weg op, de lange klambi tintelwit in het sprankelende morgenlicht.

En de oude hadji, moe van zooveel arbeid, zet zich neer voor een mooi gesneden houten bankje met koran en rozenkrans. Hardop leest hij de heilige woorden uit het Heilige Boek, dat, fraai gevat in bruinrood Perzisch leer, als een levenstrooster werd meegebracht uit de heilige stad, lang, lang geleden.