Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 41

Stefan Mrocewski, naar aanleiding eener tentoonstelling bij d' Audretsch in Den Haag

De kennismaking met het werk van den Poolschen graficus leidt tot de ontdekking, dat wij veelal te orthodox zijn in onze opvattingen omtrent het wezen van de houtsnede en de grenzen van deze techniek. Er heeft zich in Noord- en in Zuid-Nederland een zekere traditie gevormd, waaraan meerdere of mindere moderniteit niet afdoet, aangaande de eischen, welke aan een houtsnede moeten worden gesteld en wij lieden der lage landen hebben ook daarin iets onverzettelijks, iets even koppigs als het kopsche hout, waaruit men de felste contrasten te voorschijn kan roepen. De Nederlandsche houtsnede - als ik dat verzamelwoord een oogenblik mag gebruiken - heeft over het algemeen de deugd van een ambacht vol zuivere bedoeling; zij heeft bovendien de duidelijkheid van een techniek, welke zwart en wit kent, maar geen tusschentinten duldt. De Nederlandsche houtsnijder tracht over het algemeen zijn voorstelling te beelden in duidelijke lijnen; hij wendt geen technieken aan, die aan de gravure (hout- of staalgravure) zijn ontleend. Ontegenzeggelijk zijn in dit strenge Nederlandsche ambacht zeer schoone werken ontstaan, maar niet is hiermede aangetoond, dat nu de mogelijkheden van de houtsnede waren uitgeput. Het levenskrachtige en zoowel artistiek als technisch verrassende werk van Stefan Mrocewski vormt het overtuigend bewijs van het tegendeel.

Mrocewski, in 1894 geboren, vond zijn opleiding aan de Academie te Krakau, waar hij schilderde en verder aan de Academie te Warschau, waar hij drie jaren lang zich in de grafische vakken bekwaamde. Daarna trok hij naar Parijs, waar hij sindsdien is blijven wonen. Mrocewski is iemand die niet alleen een buitengewoon harde werker is, maar die ook in hooge mate productief is en begaafd met een immer geïnspireerden geest vol fantasie. Dit verklaart het feit, waarom hij vooral groot is in zijn illustraties.

Het bijzondere van zijn techniek bestaat hierin, dat hij gebroken heeft met het alleenlijk snijden van lijnen en dus met een contrastrijk zwart en wit. Wie voor het eerst zijn houtsneden ziet, gaat twijfelen of hij niet een houtgravure voor zich ziet, maar bij nader toezien ontdekt hij, dat Mrocewski

[p. 446]

gebruik maakt, behalve van een burijn, van een zeer fijn schrap-werktuigje, waarmee hij schrapjes en veegjes maakt van telkens eenige zeer fijne lijnen naast elkaar, en verder van een priem met fijne punt, waarmee hij, waar het noodig is, een pointillé kan maken. Met die schrapjes nu modelleert hij grootendeels zijn figuren en dit is het bijzonder en afwijkende van zijn werk. Een modelleeren dus met vlekken en glansen, samengesteld uit combinaties en oversnijdingen van zeer fijne witte lijn-complexen. De omgrenzingen van zijn figuren geeft hij door een dunne, met het mes gesneden lijn; het modellé, de plastiek der figuren wordt gevormd door de schraplijntjes, en zoo noodig, door pointillé. En verder onderscheiden zich zijn houtsneden bijna alle door het feit, dat het voorstellingen zijn van witte lijnen op een zwarten grond en niet - als gewoonlijk - van zwarte lijnen op een witten grond. Hier ontstaat onder de meesterhand van Mrocewski vaak een prachtig effect: de zwarte grond glanst als diep-zwart fluweel en uit dat mysterieuse nimmer doodsche duister maakt zich de voorstelling los. Dit wat de techniek betreft.

Maar wat laat Mrocewski ons verder beleven! Met een schier onuitputtelijke fantasie toovert hij ons zijn beelden te voorschijn in altijd fraaie weloverwogen, maar toch spontane en zeer suggestieve composities. Dit zijn illustraties in den besten zin des woords: herscheppingen van den litterairen tekst. Slechts een kunstenaar, die volkomen in den geest van het boek is doorgedrongen, kan zoo dwingende suggesties oproepen uit zijn houtblokken. Daar zijn allereerst de illustraties voor de Don Quichot, welke men met enkele andere, bij d'Audretsch in den Haag kon zien. Velen hebben Cervantes' werk verlucht; Mrocewski weet er toch nog weer iets aparts van te maken. Een serie van 8 houtsneden maakte Mrocewski voor de uitgave van een novelle van Marcel Schwob ‘Le Roi au Masque d'Or’. Ook illustreerde hij verzen van den grooten Poolschen dichter Adam Mickiewiez, novellen van Henryk Sienkiewicz, Rilke's Laurids Malte Brigge en de Gebroeders Karamazow (dit laatste werk in een Roemeensche editie). Maar zijn grootste en mooiste werk is, naar mijn inzicht, zijn serie verbeeldingen, ontleend aan ‘Le petit Testament’ en ‘Le Grand Testament’ van François Villon. In deze evocaties van het duistere vijftiende-eeuwsche schelmenleven in de verborgen holen en sinistere kelders van ondergrondsch Parijs heeft Mrocewski een kracht en een grootheid bereikt, als men zelden in de hedendaagsche grafische kunst ziet. Zóó moeten ze wel zijn geweest, de menschen van Villon, die met hem leefden op de randen van het menschelijk bestaan, ontzaglijk in de misdaad, subliem soms in hun menschelijkheid, aangevreten door ziekte en ontbering, koninklijk in hun souvereine verachting voor den burger. Zoo zag Mrocewski hen, als de mannen en vrouwen, wier straks aan de galg bengelende geraamten den burger de verzen van Villon zullen toeroepen:

[p. 447]

 

‘La pluye nous a buez et lavez

 

Et le soleil dessechez et noircis,

 

Pies, corbeaulx nous ont les yeux cavez

 

Et arraché la barbe et les sourcilz.’

Men mag op grond van zijn omvangrijken arbeid, Stefan Mrocewski rekenen tot de belangrijke grafici van heden en men mag voor de toekomst nog veel van hem verwachten, als hij zich zelf gelijk blijft en niet de slaaf wordt van een bepaalde techniek. Voor dit laatste behoeft niet veel vrees te bestaan, daar hij zich zelf hooge eischen stelt.

Ten slotte nog dit: al de houtsneden van Mrocewski doen, wat men noemt zeer ‘direct’ aan; zij nemen den beschouwer onmiddellijk op in het beeld en eerst, wanneer deze zich uit den greep der suggestie losmaakt, ontdekt hij de fraaie compositie en de bekoringen der techniek. Dit is hierdoor te verklaren, dat Mrocewski niet vooraf teekeningen maakt voor de compositie. Zooals hij dat uitdrukt: het blok inspireert mij! Hij gaat er vóór zitten en het beeld, zooals hij zich dat, nog schier onbewust, heeft gevormd, komt vanzelf in de eerste groote lijnen in het hout te staan; de rest volgt onder de stuwing van zijn fantasie.

Voor ons land, waar de grafische kunsten veel en ook goed worden beoefend, is de kennismaking met dezen Poolschen kunstenaar in hooge mate interessant.

J. Slagter