Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 41

[p. 67]

De gast
door Jo Smits

JAREN lang wachtten ze. Maar er kwamen geen kinderen. In het begin hadden ze steeds nog weer gehoopt, en verwacht dat in hun huis eenmaal de vervulling zou komen, kindervoetjes, kinderstemmetjes. Ze verlangden naar dat wat de natuur te voorschijn zou roepen en in den regel ook te voorschijn roept over de geheele aarde. Als ze naar buiten gingen, de stad uit, iedere lente voor een week of veertien dagen, zagen ze 't immers altijd weer, de jonge vogels, de konijntjes 's avonds spelend op de heuvels, jonge boomen, nieuwe looten, de heele natuur zich vernieuwend. Maar in haar schoot werd niets geboren, en hij zag hoe in haar gezicht een trek kwam van nooit bevredigd zijn. En hij werkte harder, en hij wist dat ze 't toch niet zoo kwaad hadden, want het leven was voor velen zwaar, mèt en ook zonder kinderen. Er was veel liefdeloosheid, veel teleurstelling, veel armoede en zorg om de kinderen groot te brengen. Hij wees er haar vaak op.

Maar zij zeide, dat het altijd beter was in zorg kinderen groot te brengen, dan, alleen, in gemak te leven.

‘Je hebt die zorgen nooit gekend,’ zei hij. Maar ze schudde 't hoofd. ‘'t Is leven,’ zei ze, ‘en ik wilde leven hebben.’

Toen stelde hij voor een kind aan te nemen.

En dat werd inderdaad een fiasco. Haar natuur was onbevredigd, en ze was geprikkeld. Het kleine meisje dat kwam was van een ander volk en ook een ander ras, en van het eerste oogenblik af dat de vrouw en het kind elkaar zagen, was er de stille antipathie; maar ze waren beiden goede actrices, en vreemden ontdekten niet spoedig de groote kloof tusschen de vrouw en het kind.

Tusschen die beiden in bewoog de man zich, en werkte den heelen dag. Er was in hem een diep heimwee, dat hij nooit uitsprak. Hij hoorde de kleine verbeten gezegdes tusschen de vrouw en het kind, en hij deed wat hij kon om de harmonie te bewaren. En als het 's avonds ineens wonder goed was in de kamer, was het omdat hij voor zijn bureau zat en er vrede van hem uitging.

Dan kwam zijn vrouw soms naar hem toe, en kuste hem. En zij keken elkaar aan, over het kopje thee dat zij hem bracht, en iets van het oude, liefdevolle bewoog in hen, en ze bleven even dicht bij elkaar, zich bewust van het heel jonge dat zij samen hadden meegemaakt, maar dat zich niet in bloeiend jong leven had ontkiemd.

Soms kwam ook het meisje bij hem staan, en als de vrouw er niet bij was, was ze lief. Wel voelde hij in haar dan het Zuidelijke ras, het vrouwtje al

[p. 68]

in het kind, en hij wist hoe ze met hem coquetteerde. Maar ook in haar was iets van de hooge zuivere liefde, die eenmaal tot ontwikkeling zou kunnen komen, wanneer op de juiste manier aangeraakt. Hij voelde de leegte in dit kinderleven, omdat de echte moeder er in ontbrak en het kind in opstand leefde tegen de vrouw die haar moeder had willen zijn, maar er niet toe in staat was.

Als hij het kind over het donkere hoofdje streelde, zag hij de plotselinge glans in haar oogen, en hij wist dat zij verlangde hem te kussen, en hij wist ook, dat het kind van hem hield, en dat hij voorzichtig moest zijn met dit kleine warme kind van het Zuiden; en mild ging zijn glimlach naar haar uit.

Maar in huis bleef het moeilijk met die twee vrouwelijke naturen, die elkaar niet konden liefhebben.

‘Een kind aannemen, 't is alles “ersatz”,’ zei zijn vrouw. En haar mond vertrok zich bitter. In de kamer er naast hoorden ze de voetstappen van het vreemde kind.

En de vrouw in het bed naast hem snikte plotseling hartstochtelijk.

‘Ik heb het eerlijk geprobeerd,’ zei ze, ‘maar ik kan het niet. Vandaag ook weer, waren we zoo boos op elkaar. We hadden haar nooit moeten aannemen.’

Hij zweeg. De voetstappen waren opgehouden, het kind lag in bed. Het was laat geworden, vanwege een feestje, en het was hoog tijd dat het kind sliep, want ze had een opgewonden natuur, en 's morgens was er die ruzie geweest met zijn vrouw, en vanavond had het ding zich laten bewonderen, en had met schitterende oogen gecoquetteerd, alsof ze al een volwassen vrouw was.

‘Henri,’ zei zijn vrouw weer, ‘je weet toch dat ik het eerlijk heb geprobeerd?’

‘Ja,’ zei hij, ‘ik weet het. Maar tusschen menschen kunnen muren zijn, waar we niet over heen kunnen klimmen, hoe graag we ook willen. Toch mogen we het kind niet laten gaan, geloof ik; ze heeft een vurige natuur, en ik zou willen, dat ze trouwde met een man die goed is. Dan komt ze wel tot een mooi leven. Zooals ze nu is, mogen we haar niet laten gaan.’

De vrouw naast hem zuchtte. ‘Als zij trouwt,’ zei ze met trillende stem, ‘zal ze kinderen hebben. Ze is nu al bijna in bloei. Een kleine vrouw al, met haar poezemaniertjes.’

‘Je kunt daar niets van zeggen,’ zei hij zacht.

Toen zwegen ze.

Hij voelde haar stille jalouzie. En het huis had voor hem ook iets leegs, terwijl hij daar zoo lag naast zijn vrouw in de donkere kamer.

Hij dacht aan zijn vroeger thuis, de spelende kinderen, de lente in het dorp, de geurende akkers. Van dat alles had hij ook iets in zijn huis willen

[p. 69]

dragen. En in het begin was het er geweest. Maar nu kwam er iets van verbittering, soms ook in hem.

Toch was het dwaasheid. Bij zoo velen was er nooit vervulling gekomen, en er was diepe teleurstelling, ook met kinderen. Maar iets van het oneindige verlangen naar lente en bloei bleef de mensch in zich houden.

Hij wilde toch waken voor dit Zuidelijke kind. Hij wilde dat ze gelukkig zou worden met een goed mensch. Want in kern wist hij ook dit kind goed, al liep ze kans bedorven te worden.

Ze leefden voort met elkaar. En hij bracht veel menschen in huis. En met een stille glimlach in zijn oogen, zag hij de bewegingen van het meisje. Hij zag hoe ze opgroeide en steeds meer ontwikkelde tot vrouw. Hij zag, hoe ze zwaarder werd, en hoe ze hunkerde, en hij deed zijn best haar in contact te brengen met goede naturen.

En toen ze, jong nog, zich verloofde, nam hij haar gezichtje tusschen zijn handen en zei: ‘Houd je van hem?’

Toen ze ja antwoordde en hij daarbij in haar oogen keek, wist hij dat het zoo was. En hij was tevreden. Hij had haar voor iets behoed, waarvan ze zelf nog geen begrip had. Zij kreeg een beschaafd man, en ze zou er zelf niet minder door worden.

‘Ik wensch je geluk,’ zei hij en met een glimlach in zijn oogen zag hij haar jonge, bloeiende figuur na.

De trekken in het gezicht van zijn vrouw waren harder geworden de laatste tijd. Ze werd ouder, en ze kon scherpe dingen zeggen. Hij vond het vaak moeilijk de vrede te bewaren.

Toen ze de verloving vierden van hun aangenomen dochter, had hij het gevoel, dat er weer een periode in hun leven was afgehandeld, die in hun bestaan geen bijzonder groote plaats had ingenomen. Als het kind weg zou zijn, zouden ze weinig hebben verloren. En hij wist dat zijn vrouw er naar verlangde, dat het meisje wegging. En het kind zelf verlangde er ook naar.

Een jaar later vierden ze de bruiloft. En toen ze het jonge paar na hadden gewuifd dat in de auto wegreed, trokken ze de deur dicht en sloten daarmee de periode af, waarin ze met een kind hadden geworsteld dat niet van hen was en dat hen ook nooit als hun ouders had beschouwd. Ze sloten iets buiten met het dichttrekken van hun deur, dat hen eenzamer had gemaakt en teleurgesteld.

Maar ze waren dien avond heel zacht voor elkaar, toen ze zich weer alleen in hun kamers vonden, intiemer dan ze in lang waren geweest.

Ze bleven laat op, en spraken over oude lang voorbije dingen. En ze voelden iets van de weemoed in elkanders leven.

Toen ging de tijd weer verder. Ze misten toch even het jonge meisje, al was zij een vreemde voor hen gebleven. Maar vooral de vrouw was blij dat ze weg was, want het meisje was een bron van ergernis voor haar

[p. 70]

geweest, en ze was zich voortdurend bewust geweest van haar onmacht.

Toen kwam, op een donkere winterdag, een nieuw jong wezen in hun huis. Hij had iemand noodig voor vertalingen, en het beste was dat degene die hem zou helpen in huis kwam wonen voor een paar maanden, want hij wilde zelf met haar het werk vertalen.

Het regende toen ze kwam. De boomen langs de gracht zwiepten in den wind. Binnen was het behagelijk.

Toen het meisje op den drempel stond, zagen de man en de vrouw haar verwonderd aan. Zoo hadden ze haar de eerste keer, toen ze kennis kwam maken, niet gezien.

Er was iets zeer jongs in haar, iets dat herinnerde aan wat ze beiden in hun huis hadden willen hebben. Iets van dat zonnige, lichte en stralende.

En toen ze bij hen zat die avond en ze spraken over het werk, dat hij vertaald wilde hebben voor hij op reis ging, was het of ze altijd bij hen had gewoond, zoo vertrouwd waren ze met hun drieën. En er was een ontroering tusschen hen, alsof ze alle drie veel hadden gemist, en nu plotseling in elkander iets van de groote goedheid vonden, waarnaar ze alle drie, vaak zonder het te weten, hadden gesnakt.

Ze zaten bij elkander, alsof ze zoo al jaren hadden gezeten, en hun stemmen waren zonder hardheid.

Ze kenden elkaar zoo goed, dat de dagen spoedig voorbij gingen. En ze waren alle drie méér kind dan ze in heel lang waren geweest. Het was of ze met hun drieën bij elkaar hoorden, en de avonden waren vol van innigheid. Hun oogen waren zonder wantrouwen, en in lang hadden ze deze stille blijheid niet gekend.

Wel ontdekten ze elkanders fouten, maar het hinderde niet. Want de avonden waren steeds weer vervuld van een stille vreugde. En alle drie vroegen ze zich af, hoe dit zoo kon zijn, hoe ze hier met hun drieën samen konden zijn, en liefde voor elkander voelen, terwijl ze elkaar nooit te voren hadden ontmoet.

Veel te snel gingen de dagen voorbij. Het zou nu voorjaar worden. De heesters lieten groen uit hun knoppen zien. In het park bloeiden gele, witte en paarse crocusjes.

Toen werd hij ziek.

In de ziekenkamer stonden veel bloemen. Zijn vrouw verzorgde ze, en hij lag in zijn bed en droomde maar zoo voor zich heen. Hij vroeg of het goed was als Emmy boven kwam en toch met hem vertaalde. Anders kwam zijn werk niet klaar voor de reis. En zijn lezingen moest hij toch geven.

Zijn vrouw glimlachte.

Ze deed hem zijn huisjasje aan in bed, en ze streelde hem over zijn korte haar.

‘Ik zal 't Emmy vragen,’ zei ze.

Met de papieren en twee dictionnaires kwam het meisje boven. Toen

[p. 71]

waren ze beiden alleen, en spraken samen. De zon scheen in de kamer, en zoo goed was het tusschen hen beiden, dat ze naar elkaar keken en voelden dat het leven een diepe schoonheid inhield, waar zóó menschen bij elkaar zaten, in zoo'n ontwijfelbaar vertrouwen. Hij sprak, toen de vertaling klaar was, over zijn jeugd. En terwijl hij sprak zag het meisje hem als jongen tusschen de spelende kinderen. Ze zag de akkers om het dorp heen, en de figuur van een eenzame boer in de late avond. Ze zag de zonsondergangen. En ze hoorde niet het lawaai van de tram langs de gracht en de toeterende auto's. Ze zag het dorp waar hij als jongen had gewoond. En vooral had hij het over de gezinnen daar, en de kleinen die iederen dag naar school gingen.

Toen sprak het meisje over haar studie, en hoe ze hier zoo gekomen was. En hij luisterde, terwijl hij naar haar keek.

Zoo had hij zich een dochter gewenscht.

In deze zonverlichte kamer, zag hij haar als een vervulling van het leven, een antwoord op de liefde tusschen man en vrouw.

Toen zijn vrouw terugkwam in de kamer, zwegen ze even.

De bloemen geurden. De oudere vrouw sprak, en ze glimlachte, en even, haast onmerkbaar, streek ze het meisje over het haar.

Ze zagen elkaar aan, en ze wisten dat ze goed voor elkander konden zijn. Waarom, dat wisten ze niet. Maar beiden keken ze naar de zieke in bed, en het was of de geheele kamer met vrede was gevuld.

Zoo was zijn ziekte als een weldaad voor hun naturen. Iedere dag kwam in de middag het meisje binnen, en samen vertaalden ze zijn werk, en er was altijd de rust tusschen hen in, die ze van de eerste dag af hadden gekend. Waarom, dat wisten ze niet. Het was zoo, en het was heerlijk.

Na een week stond hij weer op. Hij zat weer voor zijn bureau, en het was prettig hem weer beneden te hebben. Toch leefden in hun bewustzijn nog de uren in de zonnige ziekenkamer met de geurende bloemen, het praten samen van mensch tot mensch, het stille, onuitgesproken vertrouwen. Wie waren zij, dat zij met elkander zoo in alle stilte feest konden vieren?

Maar nooit staat de tijd stil.

Op een morgen bij het ontbijt, lag er een brief voor Emmy. Toen ze de brief had gelezen, zei ze: ‘Ik denk dat ik vroeger vertrekken moet, dan het plan was. Moeder is erg ziek.’

Over de ontbijttafel heen zagen ze elkaar aan. Hun harmonie moest ook wel verstoord worden. Het kon niet anders.

Diezelfde dag pakte Emmy haar koffer en nam ze afscheid. Haar klein figuurtje stond op de stoep, en ze keek hen beiden aan.

‘Ik heb hier een mooie tijd gehad,’ zei ze, en 't was of haar oogen in hun huis meer hadden gezien dan haar mond ooit had gesproken. Ze wist van hun leven af, hier te zamen in hun huis. Ze wist van de somberheid van de vrouw soms, en van zijn moeite om de vrede te bewaren.

[p. 72]

Ze wist van hun oud verlangen naar kindervoetjes en kinderstemmetjes.

Ze zei: ‘U gaf veel, en ik heb er van genoten.’

Toen ging zij heen. Ze had een valiesje in de hand, haar koffer had ze al verzonden.

Ze zagen haar door de straat gaan, tenger en klein in de wind, die haar mantel opblies.

Binnen op tafel lagen de vertalingen, nog niet geheel klaar. Ook stond er een bos narcissen, die Emmy voor 't koffiedrinken nog even had gekocht.

Het was of zij nooit een vreemde voor hen was geweest. Zij was niet beter dan vele anderen, zij wisten dat, en toch hadden ze zóó maar van haar gehouden, en ze waren diep verheugd geweest om dat jonge figuurtje in hun huis.

‘Ze komt stellig weer terug,’ zei de vrouw. ‘Geloof je ook niet, Henri?’ Hij knikte.

Toen nam hij de papieren die op de tafel lagen. Hij legde ze op zijn bureau.

Ook het reisplan lag daar, en hij zag het even door.

Toen hij opkeek stond zijn vrouw naast hem.

‘Ik wou, dat je nu toch eens die eeuwige rommel opruimde,’ zei ze. ‘Dat bureau ligt altijd vol, en niemand mag er aankomen, alleen Emmy.’

Even verwonderde hij zich. Toen wist hij, dat ook Emmy op tijd was weggegaan, omdat de menschelijke natuur niet te lang geluk kan dragen, zonder dat er lagere elementen gaan spreken.

Hij keek nog eens naar het gezicht van zijn vrouw. Ze had een kleur. De trek om haar mond was wat hard.

Ze begon te spreken over de reis. Ze nam het reisplan op, en samen zagen ze het nog eens door.

‘Later,’ zei ze, ‘kan Emmy hier nog vaak logeeren, niet waar?’

‘Als jij het wilt,’ zei hij, en zijn oogen keken recht in de hare.

Toen verdween de lijn om haar mond.

‘Ze mag hier komen wonen,’ zei ze, ‘ik houd van haar.’

Ze zwegen, en ze verwonderden zich in stilte dat ze zoo veel van elkaar afwisten, en ze herinnerden zich beiden hun mooie jonge tijd, die zonder de groote vervulling was gebleven.

Maar het was of bij het raam de figuur van Emmy stond, licht en jong, en ook vredig. Alsof ze bij hen hoorde, zoo was het deze maanden geweest.

‘We weten niet, wat het leven brengt, noch voor ons, noch voor haar,’ zei de man. ‘Maar dat het een mooie tijd is geweest, dat is zeker.’

Toen de trein hen eindelijk wegdroeg op hun reis, hadden ze beiden in hun gedachten het figuurtje van Emmy op het perron, zooals ze afscheid van hen had genomen.

Alleen had ze daar gestaan, zooals ze haar ook steeds alleen hadden

[p. 73]

gekend. Ze droeg een blauwe mantel met een blauw hoedje, en haar mondje was wat vertrokken, toen ze goedendag zei.

Haar moeder was beterende, zei ze.

Uit het raam van de coupée kijkende, zagen ze haar nog staan, tenger en jong, een kind waarnaar ze verlangd hadden, heel hun leven.

‘Je kunt niet anders dan van Emmy houden,’ zei de vrouw zacht.

Ze reden de weilanden langs en de heide. Ze gingen de grens over. Steeds verder reden ze met hun beiden in de coupée. Ze zagen van elkaar dat ze oud begonnen te worden. En ze herinnerden zich vele, vele dingen. Hun dagen en hun nachten, hun werk en hun reizen, hun genoegens en hun leegten.

Het was of ze naar elkaar zaten te luisteren hier in de voortsnellende trein, en of Emmy iets in hen had aangeraakt, dat ze nooit meer vergeten konden.