Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 38

[p. 241]

Eene merkwaardige muurschildering,
door B. Ferwerda

IN een buitenwijk van Nijmegen, niet ver van den grooten weg, dien de volksmond de ‘Mooksche baan’ noemt, heb ik dezer dagen in een klein kerkgebouwtje een merkwaardige muurschildering bezichtigd. Bij deze mededeeling verbindt men onwillekeurig aan de begrippen ‘Nijmegen’ en ‘muurschildering’ de gedachte aan eene vondst op oudheidkundig gebied, daar immers de stad Nijmegen en hare omgeving zoo rijk zijn aan herinneringen uit vroegere eeuwen. De muurschildering echter, waarover ik thans schrijven wil, is geen oudheidkundige vondst, integendeel, zij is eerst kort geleden gemaakt en reeds door velen vóór mij bezichtigd en mogelijk beschreven. Doch juist het feit, dat hier een schilder, die zich tot heden niet met het maken van muurschilderingen had beziggehouden, de taak had aangedurfd een Protestantsche kerk daarmede te versieren, en de belangstelling in de vraag, hoe hij deze opdracht zou hebben uitgevoerd, deed mij den tocht naar Nijmegen ondernemen; en ik heb mij mijn reis niet beklaagd. Het komt mij voor, dat de uitdrukking ‘merkwaardig’, die ik voor dit werkstuk bezigde, niet ongerechtvaardigd is en ik wil trachten mijn indrukken daarover in deze regelen neer te leggen, om daarmede voor het werk van dezen kunstenaar meer belangstelling te wekken, dan deze tot heden daarvoor heeft ondervonden.

De schilder Jan van Vucht Tyssen, die mij zijn werk in het wijkgebouw der Ned. Hervormde Gemeente aan den Hazekampschen weg te Nijmegen liet zien, vertelde het volgende over de totstandkoming ervan. De Protestantsche gemeente in de buitenwijken van Nijmegen en hare onmiddellijke omgeving had zich in de laatste jaren sterk uitgebreid, zoodat tot de stichting van een wijkgebouw daar ter plaatse besloten was. Hij zelf had aan de totstandkoming ijverig deelgenomen en toen, tijdens de bespreking der bouwplannen, het denkbeeld was opgekomen, het inwendige van het kerkgebouwtje met schilderingen te versieren, zich in principe bereid verklaard, deze uit te voeren. Zooals het meer gaat met dergelijke plannen, was over de uitvoering daarvan niet meer gerept, tot op zekeren dag, toen het muurwerk bijna gereed was, de architect tot hem zeide ‘wel, mijnheer Van Vucht Tyssen, wanneer begint U nu te schilderen?’ Daar zag zich onze kunstenaar plotseling voor een aantal vragen gesteld: ‘Hoe zal ik deze muren versieren?’ ‘Welke voorstellingen mag ik in deze omgeving aanbrengen?’ ‘Welke techniek beoefenen?’

De taak was moeilijk, doch tevens aanlokkelijk; daar waren vraagstukken van artistieken, technischen, en godsdienstigen aard op te

[p. 242]

lossen. Terwijl in zijn geest het plan voor de voorstelling, die hij op het muurvlak wilde uitbeelden, tot rijpheid kwam, hield hij zich bezig met de wijze van uitvoering daarvan en was al spoedig tot het besluit gekomen, de zuivere techniek van het ‘al fresco’ schilderen toe te passen, zooals de oude Italiaansche kerkschilders dit vroeger gedaan hadden. Hiermede had v. Vucht Tyssen zich zijn taak niet gemakkelijker gemaakt, daar deze techniek heden ten dage weinig meer beoefend wordt, en de litteratuur, die hem daarover ten dienste stond, teneinde zich van de werkwijze en materialenkennis op de hoogte te stellen, uitermate gering was.

In den tegenwoordigen tijd worden de meeste muurschilderingen vervaardigd door eerst de muurvlakte geheel af te pleisteren en te laten opdrogen, waarna men met eenig bindmiddel de teekening en de kleuren opbrengt, zooals een schilder dat ook op linnen of paneel doet. Men maakt dus als het ware een schilderij op den wand.

De alfresco techniek echter berust hierop, dat men in de natte specie de verfstof aanbrengt, die door het proces, dat men ‘verkiezeling’ noemt, dan innig met de specie, tijdens het opdrogen, verbonden wordt. Hierdoor verkrijgt men een schildering, die niet op de muurvlakte zit, doch een geheel vormt met den muur zelve en veel beter bestand is tegen de inwerking van vocht en temperatuursverschil, zoowel als van het licht, terwijl de eerstgenoemde wijze van doen hierin geenszins zekerheid biedt. De moeilijkheden van het alfresco schilderen zijn echter ook veel grooter: men is genoodzaakt dat deel van den muur, dat ter beschildering gereed gemaakt is, onmiddellijk en achtereen af te maken, terwijl iedere verfstreek door de natte specie wordt opgenomen, zoodat overschilderen of retoucheeren bijkans is uitgesloten. Een gemaakte fout, een mislukt onderdeel kunnen alleen hersteld worden, door dit deel der schildering weder af te bikken en de geheele behandeling opnieuw te beginnen. De samenstelling der specie is ten slotte een onderdeel van groot gewicht en vereischt nauwlettend toezicht en bekwaam werkmanschap. De schilder vertelde mij dan ook, dat hij, ten einde hiervan op de hoogte te komen, het vak van stucadoor was gaan leeren en hierin goede vorderingen gemaakt had.

Terwijl nu deze zuiver technische vraagstukken door hem tot oplossing gebracht werden, hield de geest van den kunstenaar zich bezig met de artistieke voorbereiding van zijn arbeid en rijpte het plan van de voorstelling, die hij zou aanbrengen, in zijn geest. Merkwaardig is, dat v. Vucht Tyssen voor zijn muurschildering geen voorstudies maakte, doch het geheele werk als het ware improviseerend tot stand bracht en de details uitvoerde naar de ingeving van het oogenblik.

Het voor beschildering aangewezen vlak was de achterwand van het kerkgebouw, waarin zich een nis bevindt, die ruimte biedt aan den voor-

[p. 243]

ganger met zijn katheder. De muur rijst recht omhoog, zonder onderbreking, tot aan de kap, die de hoeken afsnijdt.

De schilder koos als onderwerp Mattheus 13, vers 3: ‘Ziet, een zaaier ging uit om te zaaien’, welke tekst hij in een halve cirkelboog boven de schildering aanbracht. De ruimte tusschen nis en cirkelboog verdeelde hij door een flauw gebogen lijn, de aardlijn, in twee deelen; daarboven is een heldere, lichtende hemel, daaronder de aarde. De zaaier, een forsche mannefiguur, steekt bijna ten voeten uit donker tegen den lichtenden hemel af en strooit het zaad uit met volle handen. Op de aarde is in mensch-figuren afgebeeld, hoe het zaad wordt opgenomen.

Links ziet men het zaad, dat op de rotsen neerviel: een man, die moedeloos neerzit, bezield misschien met goede voornemens, maar wien de innerlijke kracht ontbreekt; het zaad is slechts even ontkiemd, doch kan geen wortel schieten.

Daaronder de zoeker naar wijsheid, door ouderdom gebogen; de staf, waarop hij steunde, begeeft hem, wanneer hij den rand van het graf nadert. Met zich mede sleept hij een vrouwefiguur, een volgelinge van valsche leerstellingen, tegen haar zin meegevoerd in het duister. Op den grond uitgestrekt een man, in de kracht van zijn leven gebroken door zelfoverschatting.

Meer naar het midden beeldt een tweede groep het zaad uit, dat langs den weg gezaaid is. De oppervlakkigheid, de ijdelheid, de behaagzucht, voorgesteld door een dansende mannefiguur, met een herdersfluit in de hand, en door een meisje, dat zich in een spiegel beziet. De pauw, vogels en vlinders zijn de zinnebeelden, die de bedoeling van deze figuren moeten versterken.

Rechts ziet men de voorstelling van het zaad, dat in de doornen viel. Te midden van doornig struikgewas zit de dronkaard terneder, de man die slechts van het goede der aarde wil genieten. Een vrouw, die het spinrokken niet uit de hand kan leggen en op de vingers natelt, wat er nog allemaal voor beslommeringen voor haar te doen vallen; zij tobt over deze dingen en heeft geen tijd voor hoogere belangen. Voorts de rijkaard, die alleen denkt aan aardsch bezit, zijn geld tellend bij een zwaar bepakte kameel.

In het midden eindelijk is de uitwerking afgebeeld van het zaad, dat in vruchtbaren bodem viel. Een oude man, aan het einde van zijn leven gekomen, knielt dankend neer, terwijl zijn vrouw de laatste schoof nog samenbindt van de oogst, die zij hebben ingehaald. Een jonge moeder met haar kind in de armen vormt met den arbeidenden man, die de ploeg bestuurt en den akker voor nieuwe vrucht bereidt, de zinnebeelden voor huiselijk geluk en arbeidzaamheid. Het jongere geslacht, dat den arbeid der ouderen eenmaal zal overnemen, wordt verpersoonlijkt door den zoon,

[p. 244]

die zijn vader bij het ploegen behulpzaam is en het kinderfiguurtje, dat spelend de bloemen bijeenraapt, die tusschen het koren zijn gegroeid.

De geheele voorstelling is gehouden in warme, heldere kleuren en in eenvoudige, voor ieder begrijpelijke vormen.

Beoordeelt men nu den stijl, waarin de schilder zijn werk heeft uitgevoerd, en ziet men nauwkeurig toe op de teekening van iedere figuur afzonderlijk, dan zijn daarin gemakkelijk eenige fouten aan te wijzen. Sommige figuren zijn academisch niet geheel juist, een enkel detail niet geheel gelukt. Velen zullen misschien aanvoeren, dat de stijl van het geheel - de compositie - niet ‘modern’ is en dit den kunstenaar als een fout aanrekenen. Hij wijkt hierin inderdaad af van de opvatting van vele zijner tijdgenooten. Doch voor de verdediging, die hij zelf van zijn zienswijze geeft, is veel te zeggen. Hij wilde hier spreken tot zijn geloofsgenooten, waaronder vele zeer eenvoudige menschen zijn, in voor hen begrijpelijke taal. Zij moesten, wanneer zij tijdens de kerkdienst naar zijn schildering keken, niet gesteld worden voor problemen van ingewikkelde en voor hen ongewone artistieke uitingen, doch beelden voor zich zien, die zij bevatten konden. Ook moest alles vermeden worden, wat ‘wereldsch’ kon aandoen, of de gedachte aan katholieke opvattingen kon opwekken.

Is de kunstenaar nu in deze opgave geslaagd? Ik geloof van wel, en meen dat men hem daarom enkele technische tekortkomingen kan vergeven. De geheele schildering doet prettig en eenvoudig aan, men voelt er den kunstenaar in, die met geheel zijn hart zijn geloofsleven voor de eenvoudigen van geest heeft willen uitspreken. En wanneer men hem dan hoort spreken van de vele opofferingen, die hij zich heeft moeten getroosten om zijn werk tot uitvoering te kunnen brengen, wanneer men aanvoelt, hoe bij hem geen persoonlijk voordeel of reclamezucht de drijfveer is geweest tot het aanpakken van dit werk, doch slechts de artistieke lust, iets bijzonders te maken en de geloofsovertuiging, iets goeds tot den bloei van zijn gemeente bij te dragen, dan, waarlijk, meen ik te mogen spreken van een merkwaardige muurschildering, die daar in het wijkgebouw der Ned. Hervormde kerk is tot stand gekomen.

De Protestantsche gemeente te Nijmegen mag trotsch zijn op haar wijkgebouw, trotsch ook op het bezit van een kunstenaar onder hare gemeenteleden, die zoo in allen eenvoud, niet tellende de zwarigheden, een kunstwerk schiep, waarin hij zijn geloof en zijn kunst beide met eere diende.

[p. LIII]

j. van vucht tyssen.
‘een zaaier.’

j. van vucht tyssen aan het werk.

j. van vucht tyssen.
muurschildering: ‘ziet een zaaier ging uit om te zaaien.’

[p. LIV]

j. van vucht tyssen.
‘het zaad dat op de rotsen viel.’

j. van vucht tyssen.
‘het zaad dat in de doornen viel.’