Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 37

[p. 254]

Het afscheid,
door Jo Smits

HET was nu beslist. Ze ging weg. Negen jaar had ze met hen samen gewoond. En in 't begin was alles heel prettig geweest, maar langzamerhand werd het moeilijker, werd er van beide kanten niet meer zoo geschikt als vroeger, en vandaag had ze tegen haar dochter gezegd: ‘Leen, geloof je ook niet, dat het maar beter is dat ik wegga?’

En Leen had zacht gezegd: ‘Ik geloof 't ook, moeder.’

En toen hadden ze kalm gesproken over waar ze zou gaan wonen. Maar in haar, oude vrouw, leek wel haar hart in elkaar te krimpen van weemoed. Negen jaren had ze hier al gewoond. En ze was nu niet zoo goed meer ter been. Ze had zorg noodig. Maar ze moest hier weg. Ze voelde het. Er hing een dreiging in het kleine huis. En ze ging maar liever zonder onaangenaamheden.

's Avonds deelden ze 't Willem, die van kantoor was thuis gekomen, mee. Ze zaten elk met een kop thee voor zich. En Willem las de krant. Over zijn brilleglazen heen keek hij de oude moeder aan.

‘Zoo’, zei hij, ‘en waar denk je te gaan wonen?’

Ze vertelde het zacht. Haar handen beefden. En haar oogen tuurden naar het glimmende theelichtje.

Het ging zonder moeilijkheden. En toch.... waarom vroeg Willem niet: Waarom? Dan had ze kunnen zeggen, dat ze wel gevoeld had dat het anders was geworden de laatste jaren, dat hij veel geprikkelder was dan vroeger. Ze had dan haar hart kunnen uitstorten, en wie weet.... wie weet....

Maar Willem las zijn krant. Hij keek niet meer op voor hij zijn tweede kop thee kreeg en toen sprak hij over het krantennieuws. Leen keek moeder even tersluiks aan. Ze zag er toch oud uit den laatsten tijd. Maar Willem kon moeder niet meer zetten, 't Was misschien beter dat ze ging. Willem was geïrriteerd tegenwoordig. En ja, 't was zijn huis. Met haar, Leen, was hij getrouwd, maar met moeder niet. Moeder hadden ze in huis genomen uit vriendelijkheid. En nu 't niet meer ging, was 't beter dat ze vertrok.

Ze keek naar moeder, zooals ze daar zat in dien grooten, rooden stoel.

Toen schonk ze een kop thee in voor Lies, die boven zat te studeeren en werkte voor haar candidaats.

Ze ging de trap op. De treden kraakten. Ze zette den kop thee bij Lies neer. ‘Alsjeblieft, kind,’ zei ze en ze streek over het blonde hoofdje. ‘Schiet je op?’

[p. 255]

‘O, ja wel.’ zei Lies. En even keek de moeder in de boeken der geleerdheid. Wat of je er allemaal aan had? 't Was haar een raadsel. Maar enfin, later kreeg Lies een betrekking, en waarschijnlijk zelfs een heel goede. Ze keek met een glimlach naar haar kind; het licht van de lamp scheen op heur haar en deed het goud glanzen.

Zoo jong was Lies nog. En Lies haar oogen waren zoo helder, zoo vol verwachting nog.

Langzaam ging de moeder naar beneden.

Zwijgend zaten de oude moeder en Willem bij elkaar. En plotseling zag de jongere moeder zichzelf weer in haar vroeger thuis, waar moeder voor haar had gezorgd. Ze zou er nooit over hebben gedacht toen, dat moeder eens te veel zou zijn.

Een prop schoot haar in de keel.

Ze wachtte even. Toen zei ze: ‘Hoor het eens regenen.’ ‘Ja’, zei Willem en klopte de asch van zijn sigaar. ‘Ja, en de barometer gaat nog achteruit ook.’

Ze waren alle drie blij, dat ze spraken.

En in de rustige kamer zaten ze, elk met eigen gedachten. En boven werkte Lies. Ze zou gauw haar candidaats doen. Dat was wel heel mooi, want ze was nog zoo jong.

's Avonds in bed lag de oude moeder er over te denken, dat ze nu werkelijk wegging. En wat ze 't ergste vond was, dat ze wegging van Lies. Niet dat ze Lies nu zoo vaak zag. Maar als Lies er was, was er ook vroolijkheid en leven. Lies was haar kleinkind en ze zag het kind zoo graag.

De oude moeder tuurde het donker in. Lies bemoeide zich nooit zoo veel met haar, dat kon ook niet door het drukke studentenleven. Maar ze had toch het gevoel, dat ze met de familie leefde, als ze Lies hoorde thuiskomen en als ze luisterde naar haar verhalen over de colleges, de professoren, de studenten.

Maar nu ging ze weg. Daar was niets meer aan te doen. Ze keerde zich om in bed. En de kamer was stil. Maar in het hoofd van de oude vrouw woelden onrustige gedachten.

Den volgenden dag vertelde ze Lies, dat ze wegging. Het was na de koffie en Lies stond haar boeken in te pakken.

‘Maar Oma’, zei ze verschrikt, ‘waarom?’

‘Omdat het beter is, Lies,’ zei oma. ‘Omdat het moeilijk wordt tusschen je vader en mij. Heb je daar niets van gemerkt?’

‘Jawel’, zei Lies, ‘maar dat? nu toch weggaat....’ De oude vrouw knikte, ‘'t Is beter’, zei ze, ‘maar ik zal je wel missen, kind.’

Lies boog zich tot haar over en gaf haar een zoen. ‘Nou, ik moet weg,’ zei ze,.... ‘het is hoog tijd. 't Is toch jammer. Nou, daag!’

[p. 256]

En weg was ze. De voordeur klapte. En het hoofd nog luisterend gebogen, bleef de oude vrouw alleen zitten.

Lies draafde naar de tram. Dat oma nu wegging. Ze wist nog hoe oma kwam. Ze was toen nog een klein kind. Overal had moeder toen bloemen neergezet. En zij zelf had achter haar aan gedraafd en telkens gevraagd: ‘En wanneer komt oma nou, moes?’

En moeder had telkens gezegd: ‘Straks, schat’, Ja, ze herinnerde 't zich nog zoo goed.

Het vertrek was op den eersten van de volgende maand gesteld. Er werd niet veel over gesproken. Iedereen wist hoe het nader en nader kwam. Maar Willem zei er niets van, en de drie vrouwen raakten het daarom niet aan. De oude vrouw was in zichzelf gekeerd.

Lies was wat stug tegen den vader, waarover hij de schouders ophaalde.

Moeder was altijd rijk geweest. En in hun bescheiden huishouden had ze aardig wat noten op haar zang gehad. Dat was de laatste jaren erger geworden en dat ging niet op den duur. Bovendien was het hinderlijk, dat zij altijd in de kamer was en overal in meesprak.

Dat ze nooit bezoek ontvingen of moeder was er bij en had haar deel in het gesprek.

Hij vond het goed, dat ze wegging. Hij was blij dat ze er zelf over begonnen was. Om het haar te zeggen, had hij wel wat hard gevonden.

Nu zouden ze hun eigen huishouden weer hebben, zonder anderen er bij.

In een van de laatste dagen vóór oma's vertrek, kreeg Lies aan 't ontbijt de verlovingskaart van een vriendin.

‘Ik wou,’ zei oma, en haar oogen glansden plotseling, ‘dat jij ook trouwde, Lies, en kinderen kreeg!’

Lies zag op van het kaartje. Ze glimlachte even. En er kwam een ongeduldige trek op haar gezichtje.

‘Och oma’, zei ze, ‘dat is nu het ouderwetsche idee, dat een meisje trouwen moet. En is nu een huwelijk wel zoo mooi als iemand wordt voorgespiegeld? Als er twee gelukkige huwelijken zijn in een straat, is 't mooi, niet waar!’

Ze stak haar laatste stukje brood in den mond en stond op. Op een stoel lag haar tasch met boeken.

‘Maar 't is toch het leven,’ zei de oude vrouw, en met zachte oogen keek ze naar Lies' blonde hoofdje.

‘Het is toch mooi moeder te worden.’

‘Niet altijd,’ zei Lies snel, ‘menig huwelijk is er op gestrand.’

Willem zag op van het morgenblad. Hij deed het ritselen in zijn handen. En kregelig zei hij: ‘Och moeder, dat moet immers ieder voor zich weten! Lies kan nog een heel mooi leven krijgen. En 't is waar, er zijn zoo weinig

[p. 257]

mooie huwelijken. Het is voor een vrouw soms ook niet alles om getrouwd te zijn, dat weet je toch ook wel, hè!’

De oude vrouw zweeg.

En toch.... dacht ze, en toch.... Lies was zoo'n aardig ding. Het zou toch jammer wezen, als ze te vergeefs bloeide.

Ze keek even naar Lies, die haar boeken stond na te kijken. Er lag een harde trek op het jonge gezicht.

De oude vrouw had graag nog iets willen zeggen, maar Willem keek wrevelig over zijn bril de kamer rond en zwijgend at de oude moeder haar boterham op.

De morgen van den dag van haar vertrek was ze in haar kamer, die straks haar kamer niet meer zou zijn. Ze pakte nog wat schilderijtjes in, en terwijl ze zich met moeite door de kamer bewoog - haar beenen waren tegenwoordig pijnlijk - dacht ze na over wat haar te wachten stond.

Ze hoopte er maar het beste van. Waarom zou ze 't ook niet goed hebben bij anderen.

Maar haar gezicht stond moe en vervallen. En haar handen beefden zoo, dat ze de touwtjes om de schilderijen haast niet vast kon binden.

Toen klopte Lies op haar deur en kwam binnen.

‘Kan ik U nog met iets helpen, oma?’ vroeg ze.

Haar stem klonk helder, maar haar oogen keken onderzoekend in oma's oud gezicht.

Oma ging op een koffer zitten.

‘Ik geloof 't niet, kind,’ zei ze, en ze keek nog even de. kamer rond.

Lies kwam naast haar zitten. Ze zeiden even niets.

Toen zei Lies met trillende stem: ‘Zeg oma, 't is echt beroerd dat u weggaat, hoor!’

Oma knikte. Ze kon niet spreken. Er kwam een floers voor haar oogen.

‘Het leven is heel moeilijk,’ zei Lies zacht. En haar gezichtje leek in eens ouder dan de oude vrouw het ooit gezien had.

‘Weet u, oma,’ zei het jonge meisje zacht, ‘u hebt wel gelijk, dat vrouwzijn en moeder-worden het leven is. Maar als het altijd maar mooi ging. Als menschen maar werkelijk de kracht en de wil hadden samen een mooi, zuiver leven te leiden. Ik.... ik verlang er ook wel naar te trouwen, maar als het in godsnaam maar mooi is!’

En tegen oma's borst huilde Lies uit om de verlangens, die ze in haar jonge hart droeg, om de mooie dingen, die door menschen worden bezoedeld en worden verknoeid. Ze huilde het uit, omdat ze hier nu samen zaten en oma straks wegging en ze elkaar dan in lang niets meer van elkander zouden kunnen zeggen.

Oma streek over het blonde hoofdje. ‘Schat’, zei ze ‘mijn kleine schat.’

[p. 258]

En ze zag niet, hoe groot Lies al geworden was, hoe ze al was geworden een volwassen vrouw.

Ze zag enkel Lies' blonde hoofdje tegen haar borst gedrukt en ze streelde het met haar oude, gerimpelde handen.

‘Je moet me schrijven, hoor kind,’ zei ze. ‘Ik zal 't ook doen. Mijn brieven zullen wel niet zoo lang zijn als de jouwe, want mijn handen beven zoo tegenwoordig.’

‘Dan moet u een typemachine hebben, oma,’ zei Lies. En ze glimlachten allebei om het idee, dat oma dan typen zou moeten leeren.

Dien middag, aan de koffie, was het gesprek geforceerd.

Oma at weinig. Lies had weer dien harden, stuggen trek op haar gezichtje. Af en toe keek oma naar haar. Maar Willem keek over zijn bril de kamer rond, en voelde zich geïrriteerd. Nonsens, dat was zoo erg niet, dat moeder wegging. Daar hoefden ze niet zoo'n begrafenisgezicht om te zetten. Negen jaar was ze bij hen geweest. Een mooi tijdje. Het leven bracht nu eenmaal altijd veranderingen.

Maar diep in zijn hart voelde hij zich bezwaard. Uitdagend zag hij soms zijn vrouw aan. Maar Leen keek niet naar hem. Ze schonk voor iedereen koffie in en was bedrijvig.

's Middags nam Lies afscheid vóór ze naar college ging.

‘Dag oma,’ zei ze. En in eens huilde ze weer. De vader haalde de schouders op. Maar weer voelde hij zich bezwaard. Hield Lies zooveel van oma? Dat had hij nooit zoo erg gemerkt.

‘Kom,’ zei hij, ‘oma wilde toch zelf weg. En oma kan toch altijd weer komen logeeren, niet waar?’

De oude vrouw zag hem recht in de oogen. De zorg lag op haar gezicht. Schuw keek hij naar zijn vrouw. Het hinderde hem dat oude hoofd zoo dicht bij het jonge te zien. Het hinderde hem, dat Lies huilde.

Maar ploseling stond Lies in de deur, recht op en zei nog eens: ‘Dag Oma.’ Toen deed ze de deur achter zich dicht.

De drie menschen stonden in de kamer, met zichzelf en met elkaar verlegen.

‘Hoe laat komt de auto voor?’ vroeg oma. Ze wist het precies maar de vraag brak de spanning.

‘Kom,’ zei Willem, ‘ik ga naar kantoor. De auto komt om drie uur. Maar ik kan niet wachten. En ik zeg dus maar goeden dag, moeder.’

Hij voelde zich onhandig en wilde dat hij maar al vast weer op kantoor zat. Vanavond was alles toch voorbij en 't zou allemaal wel wennen.

‘Dag moeder,’ zei hij en hij strekte de hand uit. De oude vrouw nam zijn hand aan. Maar plotseling, voor hij 't wist, trok ze zijn hoofd naar zich toe en gaf hem een zoen.

‘Kom Willem,’ zei ze, ‘toen ik kwam heb je me ook een zoen gegeven.

[p. 259]

Doe het ook maar nu ik wegga. Al ging het den laatsten tijd tusschen ons niet meer, laten we toch als goede vrienden scheiden. Het leven is ook moeilijk, door al die prikkelende kleinigheden.’

Willem zoende haar terug.

‘Dag moeder,’ zei hij nog eens. En zijn stem was wat schor.

Leen keek uit het raam.

Even later was de man weg. Op straat wuifde hij nog even.

En de oude vrouw wuifde terug.

Nog een uur restte voor het vertrek. De minuten kropen om. Maar toen stond de auto eindelijk voor. Leen bracht de oude vrouw naar het station.

Een zonderling gevoel kreeg de oude moeder toen de voordeur achter haar dicht viel. Het was of er een stuk uit haar leven werd gescheurd, een stuk waarop ze recht had gehad.

Ze gingen in de auto zitten. Krampachtig hield de oude vrouw haar taschje in haar handen geklemd. Daar gingen ze nu. Straks was ze op kamers in een groote stad. Ze zou Lies niet meer zien. Ze zou niet meer tot het gezin behooren.

De auto snorde door de straten met haar last. Er reden vele auto's. De oude vrouw zag ze langs gaan. Maar ze voelde zich te moe om zich in ander leven te verdiepen.

Ze herinnerde zich alleen nog, hoe Leen was geweest als klein kind. Ze herinnerde zich nog de geboorte van Leen. En ze staarde voor zich uit in de verte, de verte die nergens lijkt te eindigen.

‘We zijn er moeder,’ zei Leen zacht. En door de drukte van 't station gingen ze naar den trein toe. De chauffeur zorgde voor de koffers.

‘Zullen jullie me dadelijk schrijven als Lies door haar candidaats is?’ vroeg de oude vrouw nog door het portierraampje.

‘Natuurlijk, moeder,’ zei Leen.

De trein reed weg. De oude vrouw leunde achterover en sloot de oogen.

In gedachten zag ze voor zich de huiskamer met Willem en Leen en Lies.

In gedachten bleef haar blik rusten op het jonge, blonde hoofd.

Ze moest haar tranen terughouden, want er waren meer menschen in de coupé.

De trein reed voort, snel, snel de velden, de bosschen langs, de steden door.

En eenzaam zat de oude vrouw tusschen de vreemde menschen in de coupé. Stil zat ze daar en wachtte op wat het leven verder brengen zou.