Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 37

[p. 133]

Welsprekendheid,
door Cornelis Veth.

ZONDAGMIDDAG tegen zes, herfst.

Ze stonden bij den ingang van het Bosch. Het werd al donker, de rijzige boomen achter hen, de breede rijweg en de beide lanen ter weerszijden verloren zich in grijsheid. Het was een vredig punt, hoewel aan de andere zijde van de brug de stad met haar licht en haar onveiligheid eensklaps begon. Het waren drie mannen, in alles behalve vredig gesprek. Een had een fiets aan de hand. Om hem heen belangstellenden, ernstig luisterend - het was bijna een klein oploopje. Een was een spitsneuzig, somber man met een slappen hoed, de tweede boerachtig met grove steenroode trekken, een grooten neus, een groote kin, kleine oogen; hij had een donkere sport-pet op. Die met de fiets droeg een bestellersuniform, hij had witblond haar en een roze, vormloos gezicht.

‘Bijbel en kapitalisme,’ zei hij met den hoed ‘zijn onherroepelijk één’.

‘Ja, hè!’ riep de boersche smalend ‘jullie zou den bijbel wel in elkaar willen trappen! Maar het zal jullie niet gelukken, den Christus te verdringen.’

‘Zeg nou alleen maar eens,’ zei de besteller, dwars over zijn fiets hangend en op een ruzie-toon, ‘of we nu nog moeten gelooven wat ze twintig eeuwen geleden de menschen hebben verteld? Wou je ons nu nog wijsmaken dat de poorten van Jericho door bazuingeschal zoomaar opengongen? En wat hebben we dan in den oorlog gezien, toen de Duitsche Keizer voor Antwerpen stong?’

‘Allemaal praatjes om je zoet te houden,’ zei de hoed. ‘Hou je maar koest, zegt het kapitalisme, laat je maar trappen, want er is een leven hiernamaals, en daar zul je het pas goed hebben.’

‘Dat lijkt er nou net precies niks op,’ zei de verdediger van het Christendom.

‘We hebben ons verstand gekregen om het te gebruiken,’ zei de besteller.

‘Wat zegt de Bijbel? Jezus was een mensch van vleesch en bloed, nietwaar? Maar let nou op: zijn moeder, Maria, wier overvleugeld door den Heiligen Geest, en de Heilige Geest was een schaduw. Hoe kan nou een schaduw een mensch van vleesch en bloed verwekken? Legt dat in de rede?’

‘Wij steunen op de openbaring,’ zei de boereman, ‘de Bijbel is ons richtsnoer.’

‘Ja maar, of u nou al hard staat te schreeuwen, daar bewijst u niks mee. Ik vraag u, of een schaduw een mensch van vleesch en bloed kan verwek-

[p. 134]

ken? En of de poorten van Antwerpen opengongen door bazuingeschal? Antwoord me daar eens op.’

‘Dat is allemaal symbolisch op te vatten,’ zei een stem.

Alle drie keken boos om.

Er was een heer bij hen komen staan, met een dame aan den arm. Hij had een air van meerderheid, niet zoozeer als heer, maar als mensch, een blozend gelaat, een blond puntbaardje. Hij droeg hoed noch pet. Zijn lichtbruin, vol haar stond overeind. Hij keek met een zachten glimlach naar zijn vrouw, en zijn vrouw keek zonder glimlach naar hem op en tot hem op.

‘Het is symboliek,’ zei hij nog eens, heel vriendelijk. ‘Dat is juist zoo mooi, zie je. Dat bazuingeschal voor de poorten van Jericho bijvoorbeeld, is de wil, de moedige, opgeruimde wil om te zegevieren. Dat is mooi, zie je.’

Zijn verklaring werd niet goed ontvangen. De rechtzinnige boereman met de sportpet mompelde: ‘Met mooiigheid hebben we hier niks te maken.’ En ging weg. De heele groep ging uit elkaar. De hoed en de besteller gingen ook heen, samen, blijkbaar ontstemd, zij traden weldra in een discussie, die daar zij het gloeiend eens waren, maar langs elkaar heen bleven praten, beloofde lang te zullen duren.

De blootshoofdsche heer en zijn vrouw gingen welgemoed verder. ‘Een beetje gezond verstand,’ zei hij opgewekt, ‘en de menschen zouden elkaar veel beter verdragen. De een houdt maar vol, het is zus, de ander het is zóó, maar probeeren elkaar te begrijpen, dat doen ze niet.’

Maar hij ging er niet onder gebukt! Hij was altijd zoo zonnig.

Zij kwamen thuis. Drie van de kinderen waren gezellig bijeen in de huiskamer, twee meisjes aan werkjes bezig. Frits met een boek. De oudste jongen, de zestienjarige Jan, was den heelen dag uit, met de padvinders, en zou eerst 's avonds thuis komen. Zij hadden proviand mee. Maar waar was Lize, het oudste meisje?

Zij bleek, bij navraag, op haar kamer te zijn.

‘Ze wil niet beneden komen,’ zei Marie, geheimzinnig. ‘Ze zit te huilen,’ vulde Jeanne aan. De ouders wisselden een blik. Iets vreemds! Vader ging er onmiddellijk heen.

Hij klopte aan de deur. ‘Mag ik binnenkomen?’

‘O ja, vader.’ Maar erg gul klonk het niet.

Zij was inderdaad in tranen. Zij was blond, als haar vader, wat hoekig, met een bril, waarachter wat flauwe oogen. Zij was negentien, en reeds, evenals haar vader, bij het onderwijs.

‘Wat is er, mijn kind! Je kunt het mij toch wel zeggen?’

‘Mijn gouden horloge....’

‘Dat je van grootpa gekregen hebt.’

‘Ja. Weg! Het is weg.’

‘Weg? Maar kind, wat is nu weg?’

[p. 135]

‘Verdwenen. Al een paar dagen. Ik heb er eerst niet over gesproken, omdat ik nog eens goed wou zoeken. Maar ik weet nu zeker, dat het weg is.’

De heer Rodenrijs moest er bij gaan zitten. ‘Weet je 't heel zeker?’

‘Ja.... Het moet.... weggenomen zijn!’

‘Kind! Wat een beschuldiging!’

‘Ik beschuldig toch niemand!’

‘Nog niet, maar je zegt dat iemand het moet hebben weggenomen.’

‘Ja,’ zei Lize, de schouders ophalend, half onwillig, half schuw. ‘Ik kan toch niet anders denken.’

‘En je verdenkt iemand. Ja, je schijnt iemand te verdenken.’

‘Och, verdenken.... Ik weet niet, maar....’

‘Maar?’

Weer de beweging met de hoekige schouders.

‘Kun je mij niet zeggen, wie je verdenkt? Ik moet toch onderzoek doen, en je maakt het me zoo maar moeilijker.’

‘Nu ja.... Else.’

Else was het Duitsche dienstmeisje, kort en dik, een onderkruipsel tusschen al die flink opgeschoten Rodenrijs'en. Niettemin tamelijk koket.

Vader stond weer op, en liep heen en weer. ‘Maar dat is verschrikkelijk! Kind, bedenk wat je zegt! Een meisje, ver van haar land en haar familie, verstoken van natuurlijke beschermers, en dan onder den druk van zoo'n verdenking.’ Hij zag altijd dadelijk den pathetischen kant van een geval.

‘Welke reden heb je daarvoor?’

‘Ik kwam eens net binnen toen zij het uit mijn laatje nam, en bekeek. Zij schrok erg, en legde het er gauw weer in. Ik deed, alsof ik niets gezien had, en misschien dacht ze dat ook wel.’

‘Zoo’, zei de heer Rodenrijs streng. ‘En op dat vermoeden alleen....’

‘Ik zeg toch niets. Ik weet alleen dat ze altijd wat nieuws aan heeft en veel naar den bioscoop gaat.’

‘Wacht eens. Heb je niets daarvan aan iemand verteld?’ Hij bleef denkend heen en weer loopen’.

‘Wel neen, vader. Niemand weet nog dat ik het kwijt ben.’

‘O ja, juist. Zwijg er dan voorloopig over. Ik zal alleen met je moeder spreken. Wij zullen heel voorzichtig te werk gaan. En droog je tranen, kom. ‘Alles zal reg kom.’

Vader kwam vroolijk, met zijn dochter aan den arm, beneden.

Else was uit, en zou eerst om elf uur thuis komen. Rodenrijs besprak het geval na den eten met zijn vrouw. Het tenger vrouwtje, óp bij zijn jeugdigheid, was er ontdaan van.

‘Else is wel een zottinnetje, en koket, met haar dunne zijden kousen en hooge hakken - en dan, wat een beenen, man.’

[p. 136]

Hij hief glimlachend de hand op. ‘Lieve, ik heb nooit op Else's beenen gelet.’

‘Dat weet ik wel, man. Ze zijn vreeselijk kort en plomp. Ik wou maar zeggen dat ik haar tot zoo iets niet in staat zou hebben geacht.’

‘Dat moet je ook niet doen; zoolang je niets weet. Zij heeft “the benefit of the doubt” zooals de Engelschen zeggen. Maar wij moeten het weten.’

‘Zou je haar niet eens ondervragen? Je hebt zoo'n takt. Als iemand het uit haar krijgen kan, ben jij het.’

‘Hm, ja.’ Rodenrijs was gevleid. En hij was het zelf zoo eens met wat zij zei. Ondanks den ernst van de situatie - misschien een dief in huis! - was er iets vergenoegds over hem gekomen. De armen op den rug, de borst iets omhoog, dacht hij na. Zij keek bewonderend naar het hooge voorhoofd, onder het nog zoo dikke haar.

‘Ik zal het van avond nog doen,’ zei hij. ‘Als het gebeurd is, zullen we allen des te beter slapen. Het meisje zelf in de eerste plaats.’

‘Als zij schuldig is,’ zei zijn vrouw aarzelend.

‘Ja, natuurlijk, zeker, als zij schuldig is. Zullen wij naar de kinderen gaan? Denk er aan, niemand weet er van.’

Zijn houding was reeds bepaald. Hij zag, toch niet zonder een behagelijke trilling, den pathos van het geval.

Else kwam om even over elf. Mevrouw deed open, en vroeg haar, naar meneers kamer te gaan.

Hij vroeg haar op een stoel plaats te nemen, dien hij in het volle licht zette. Hij zelf bleef staan bij de tafel. Hij was lang, en keek van ver op het propperig, smakeloos gekleede schepseltje neer, dat een handschoen over de dikke roode hand aan en uittrok, aan en uit.

Om haar vertrouwen te wekken sprak hij haar in het Duitsch toe. Hij informeerde naar haar familie, waar die precies woonde, hoe ze het had; hij prees haar werk, vroeg naar de bioscoop, en of die nu al uit was. Lette zij altijd op den tijd? Over te laat komen had men niet te klagen. Had zij een horloge? Neen? Schade! Als zij goed bleef oppassen, kreeg zij met Weihnachten van meneer en mevrouw een horloge. - Dit was een ingeving, volkomen spontaan, maar niet kwaad. En hoewel hij er geen oogenblik te voren over gedacht had, vond hij het nu opeens heel natuurlijk, dat Kerstplan. - Tranen. Enkel aandoening? Of ook berouw?

Of zij juffrouw Lize's horloge wel eens gezien had? Of dat niet mooi was. Of ze wel wist hoeveel dat waard was? O, maar het had nog een andere waarde, het was een aandenken aan haar grootvader. En nu was het weg. Wist Else nog niet dat het weg was? Plotseling op een ander chapiter overgaand bewoog hij haar weer tot tranen met een relaas van de verzoekingen van meisjes die graag mooie kleeren dragen en naar de bioscoop gaan. En kwam weer op haar familie terug. Hoe droevig zou het zijn voor deze, als

[p. 137]

het met Else hier niet goed ging. Was er niets? Had zij niets te vertellen? Het is veel beter er voor uit te komen, als men iets verkeerds heeft gedaan. Dan heeft men rust.

Hij had het er binnen de drie kwartier uit! Else, ineengekromd, overstuur, zich verslikkend aan haar tranen, antwoordde eindelijk met een ja. Zij bekende.

Nog niet alles. De bekentenis was er, maar wat er met het gestolene gebeurd was, kon hij niet te weten komen. Het was echter al veel. De details kwamen later wel. Zijn dag was goed. Doe eiken dag één goede daad, sprak hij glimlachend bij zich zelf, met een gedachte aan zijn zoon den padvinder, die om tien uur was thuis gekomen, en, moe als hij was, naar bed gegaan. Hij gaf Else een hand, haar vriendelijk aankijkend - maar zij sloeg de betraande oogen neer. Hij ging naar zijn vrouw. Hij zei niet veel, maar knikte eens. Het werd bedtijd.

Men zat den volgenden morgen gezamelijk aan het ontbijt, ook Jan, die weer heelemaal frisch was na een nacht gezond slapen. Jan was actief, flink, één en al leven. De ouders bewonderden zijn zelfstandigheid, zijn initiatief, al vonden ze hem soms even te eigenmachtig. Ja, hij moest een klein beetje worden geremd, die Jan. Hij vertelde hoe hij het gehad had, van den marsch, van de dorpen die ze waren doorgetrokken. ‘En om half tien precies, op mijn horloge, waren we weer in de stad,’ besloot hij.

‘O ja, Lize, dat is waar ook, ik heb van de week jouw horloge maar eens naar den horlogemaker gebracht. Je zei dat het zoo achter liep.’

Er was een hoogst pijnlijk stilzwijgen. Moeder en Lize (die nu ook van de bekentenis wist) durfden vader niet aan te kijken. Vader zelf was rood geworden. Hij viel opeens uit tegen Jan.

‘Wat heb je dat te doen?’ riep hij ‘Jij bemoeit je ook met alles! Ik heb nooit zoo iets bijgewoond! Aap!’

‘Wat is er dan toch?’ vroeg de jongen ontsteld.

‘Waarom heb je me niets gezegd?’ zei Lize, bevend.

‘Ja, ik vergat het.’

Er werd geen woord meer gesproken. Rodenrijs was opgestaan. Hij bleef nog even in de kamer ronddraaien, met een in hem ongekende besluiteloosheid. Toen ging hij de deur uit, vroeger dan anders.

Toen de anderen vertrokken waren, zocht mevrouw Else op, die in de keuken nog of weer in tranen was.

‘Maar Else, waarom heb je toch aan meneer gezegd dat je dat horloge hebt weggenomen, terwijl het niet waar is?’

Else keek op, toch verlicht. ‘Weil, - weil mein Herr zoo schön gesproken heeft.’