Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 31

[p. 114]

Lotje,
door Emmy van Lokhorst.
(Slot).

V.

PA schoof met geraas zijn stoel achteruit. Wim en Fred volgden dadelijk zijn voorbeeld.

‘Wil je geen koffie?’ vroeg Ma.

‘Merci.’ Pa haalde zijn sigarenkoker uit zijn zak en hield die Wim voor: ‘Rooken?’

Wim nam achteloos een sigaar en hield zijn vader een lucifer voor. Het blauwgele vlammetje verlichtte in de schemerige kamer de grijze snor en ruige kin van het mannengelaat en glansde daarna over het blanke jongensgezicht.

Ma zette de borden op elkaar: ‘Als jullie rooken, zou je dan niet in je studeerkamer gaan? Die lucht trekt in de gordijnen en is er niet meer uit te krijgen.’

Pa wierp rookend een blik op de gordijnen: ‘Het wil me toe schijnen dat het geen weelde zou zijn als je vrouwelijke voortvarendheid daar eens nieuwe raambekleedselen deed hangen.’

‘Deze zijn nog goed genoeg en in elk geval hoeven ze niet doorgerookt te worden.’

Pa stak zijn handen in zijn zakken, bekeek het plafond en zei: ‘Dan heb ik het alweer mis.’ Met groote stappen liep hij de deur uit.

‘Nieuwe gordijnen!’ Ma liet de messen op de borden kletteren. ‘Alles maar van den hoogen boom. Het kan niet op. De duurste sigaren, pas weer een nieuwe wandelstok! Dat gaat een gangetje. Nou!’

Ma keerde zich om. ‘Jenny! Daar zit ze weer te lezen. Uit jezelf zal je nooit een hand uitsteken, vooruit, ruim de koffietafel eens op. Lotje, ga jij Truitje om warm water vragen.’

‘O, ik zal wel, ik ga toch naar boven.’ Wim sprong op van zijn stoel.

Jenny slenterde naar de leege koffietafel en keek norsch naar de kaasstolp.

‘Wat moet ik doen. Omwasschen? Dat kan Truitje toch wel. Hè, tjakkes.’ Jenny smeet de vingerdoekjes op het buffet en gooide de vorken in de omwaschbak. Fred zat in de vensterbank met zijn voeten onder zich te lezen. De zon gleed langs het kozijn maar kwam niet binnen in de ouderwetsche schemerige kamer.

‘Fred!’ Zijn gladde jongenshaar dat in pieken neerhing, bedekte zijn gebogen gezicht. ‘Fred!’ Lotje schudde hem aan zijn arm. Hij stootte haar

[p. 115]

ongeduldig weg en las door met glazige gretige oogen. Lotje keek in zijn boek. Natuurlijk weer Jules Verne. Dan hoefde ze niets tegen hem te zeggen, hij hoorde het toch niet.

‘Waar blijft dat warme water nu, Lotje ga jij het eens even halen. Hier neem de omwaschbak mee.’ Ma schoof Lotje de deur uit.

Ze liep de lange gang door. Bij de eetkamer was hij donker, verderop werd hij licht, daar was een raam op de binnenplaats. Op haar zachte pantoffeltjes liep Lotje onhoorbaar naar de keuken en deed de deur open.

Verbaasd bleef ze staan. Op een stoel naast het fornuis zat Wim, en Truitje zat op zijn schoot. Ze waren zoo verdiept in een omhelzing, dat ze Lotje niet hoorden.

Lotje deed schuchter een stap achteruit naar de deur en keek strak naar het fornuis. De groote ketel stond te razen, de stoom kwam in een wittige damp uit de tuit gestoven. Lotje deed een stap naar het fornuis en toen weer naar de deur. Ze kreeg het warm. Truitje kwam langzaam overeind en keek met zalig-verdwaasden glimlach naar Wim. Toen bestierf de lach om haar lippen. Ze staarde naar Lotje en bleef van schrik op Wim's knieën zitten.

‘Het water,’ stamelde Lotje. ‘Ma zei...... het water......’

Truitje stond op en greep naar haar haar. Wim met een rood gezicht en vreemd-glanzende oogen stapte op Lotje toe: ‘Waarom kom jij hier binnen sluipen, hè klein nest! Als een poes sluip je rond!’ Lotje keek vreesachtig naar Wim's booze gezicht.

‘Ik kan er niks aan doen, ik moest het warme water halen,’ zei ze bevend.

‘Ik moest het warme water halen!’ bauwde Wim haar na. ‘Dan had je toch zeker kunnen kloppen.’

‘Kloppen?’ zei Lotje. ‘'t Is toch de keuken.’

‘Nou maar, of je 't kan helpen of niet, pas op als je gaat klikken. Heb het hart niet dat je het tegen Ma zegt! Dan zal je eens zien wat er gebeurt!’ dreigde Wim. Truitje schonk het warme water in de omwaschbak. Omzichtig liep Lotje langs Wim naar de tafel en tilde de bak op.

Wim nam zijn sigaar van de aanrecht:

‘Als je je mond houdt, dan krijg je iets moois van me,’ zei hij zachter er achterna. ‘Wat wil je hebben? Denk er maar eens over. Maar je houdt je mond hoor, klein nest.’

Lotje knikte en ging met trillende beenen naar de eetkamer.

‘Kun je nog langer wegblijven,’ zei Ma. ‘Help Jenny afdrogen en trek straks een schoon schort aan, voor Grootma komt.’

Toen Lotje in de salon stof had afgenomen, moest ze Pa gaan roepen voor de thee.

Pa lag in zijn kamer op de canapé te slapen. Lotje keek naar zijn rimpelige oogleden boven zijn dichte oogen, naar zijn groote snor en zijn dunne grijze

[p. 116]

haar dat vlossig over zijn rooden schedel lag. Een dikke ader zwol op zijn voorhoofd telkens als hij ademhaalde.

‘Pa, Paatje,’ zei Lotje en schudde aan zijn schouder. Zijn oogen gingen open en keken Lotje leeg aan. Toen bewoog hij zich en werd wakker.

‘Of u komt theedrinken.’ Lotjes hand streek over Pa's groote voorhoofd, met haar wijsvinger duwde ze de lange opstaande stekelharen van zijn wenkbrauwen neer en streek erover tot ze plat bleven liggen.

Pa kwam overeind en gooide de plaid naast zich op de canapé.

‘Hoe laat is het?’ geeuwde hij.

‘Bijna halfvier. Zeg Paps, speelt u straks een spelletje halma met me?’

‘Waarachtig! Dat zal uitkomen. Waar is je moeder?’

‘In de salon. Grootma zal dadelijk wel komen.’

Pa ging voor den spiegel zijn haar gladkammen.

‘De oude man wordt kaal. Een grijze snor en een glimmende schedel, 't is fraai. Tja kind, mijn goede jaren zijn bijna over. Mij wacht een vroege kindschheid, ik begin al met spelletjes halma!’ Pa trok zijn wenkbrauwen hoog op en keek Lotje aan.

‘Ja Pa,’ zei Lotje glanzend.

‘Jou bevalt dat wel, drommelsche kabouter, wij hooren hier in huis zoowat bij mekaar, hè? Een oude en een jonge idioot. Ja, mijn dochter, een nieuw bewijs voor Pythagoras' stelling hoeft men van jou niet te verwachten. Overigens......’, Pa ging op zijn bureaustoel zitten om zijn sokken op te trekken, - ‘van mij ook niet. Wat ik zeggen wilde, jongste telg van mijn geslacht - je draagt je naam met eere, als ik naar jouw onbewegelijke kabouterfiguur kijk, dan zie ik Sodom en Ghomorra in puin vallen achter je versteende zoutelijkheid. Ga je nog niet naar catechisatie?’ Pa keek over zijn bureau naar Lotje, die op éen been aandachtig stond te luisteren.

‘Nee Pa,’ zei ze, blij dat ze zijn vraag begreep.

‘Sodom was de stad des verderfs, mijn kind. En wat zonde is, weet je nog niet. Dat zal de dominee je leeren.’

‘Ik weet het best,’ zei Lotje geringschattend. ‘'t Is, wat je niet doen mag.’ Tegelijk keek ze Pa met een schok van schrik aan. Zou hij iets weten?

‘Heeft de zonde zelfs jouw kabouterdomein besprongen? Die kan toch niemand met rust laten. En, mijn dochter wat weet jij van de zonde, hè?’

‘Niets Pa,’ fluisterde Lotje, haar handen in haar schort rollend.

‘Dat is niet veel. Daar weet ik nou wel wat meer van. Je vader is een zondig man, Lotje, vraag het maar aan je moeder.’

‘Ja Pa,’ zei Lotje gehoorzaam.

‘Je vader,’ Pa zocht zijn brillenhuisje, ‘is om zoo te zeggen de zonde zelve. Je moet de zonde verafschuwen, mijn kind, maar je ouders liefhebben. Zoek dat nou eens uit. Begrijp jij het?’

‘Nee Pa,’ bekende Lotje.

[p. 117]

‘Vraag het aan je moeder. Je moeder weet alles. Je moeder,’ Pa haalde zijn lorgnet uit het etui en zette die onder op zijn neus, ‘is een phenomeen, zij is een der merkwaardigste figuren van onzen tijd, Lotje.’

‘Ja Pa.’ Lotje keek Pa dringend aan. ‘Pa?’

Pa keek boven zijn lorgnet aanmoedigend naar Lotje.

‘Weet Ma alles?’

‘Alles,’ zei Pa beslist.

‘Maar...... als het nou een geheim is.’

‘Voor je moeder bestaan geen geheimen. Het heelal is voor haar een open boek, dat zij met even groote vaardigheid en scherpzinnig doorzicht ontcijfert als het huishoudboekje. Je moeder is een priesteres der wetenschap, Lotje. En speel nu met je grijzen vader een spelletje halma.’

Lotje keek ongerust om zich heen. ‘Pa’, zei ze en slikte ‘Als ma...... weet Ma dan ook van, van het dubbeltje, en van...... de Nautilus...... en... en alles?’

Pa bleef staan met het groene gordijn van de boekenkast in de eene en het halmabord in de andere hand. ‘Verklaar je nader, mijn kind,’ zei hij.

‘En van...... Jenny...... en van Wim en Truitje en alles?’ Lotje rukte radeloos aan haar schort. ‘Is dat allemaal zonde, Pa?’ Lotje keek wanhopig omhoog naar Pa.

‘Mijn dochter, je spreekt orakeltaal. Mijn oude hersenen kunnen dat niet volgen. Als je mij, onder het genot van een spelletje halma, alles nu eens haarfijn vertelde?’

‘Nee Pa, nee Pa,’ schudde Lotje. ‘Het zijn allemaal geheimen. En Ma mag het heelemaal niet weten. En u zegt, dat Ma alles weet. En ik heb niks gezegd. En Wim zei...... oo’, Lotje's stem stierf weg, ‘en Jenny, heeft gezegd...... ooo...... En Fred zei......’

‘Als ik het goed begrijp, hebben ze allemaal wat gezegd, maar jij hebt niets gezegd. Dat is een bewijs van verstand mijn dochter. Ik begin de toekomst voor je lichter in te zien. Zwijgen is de hoogste wijsheid.’

‘Maar dat hèb ik gedaan, ik heb...... niks...... gezegd,’ snikte Lotje. ‘En u zei dat Ma alles wist......’

‘Vertel mij nu eens waar je het over hebt.’

‘Over alles, over Wim en Truitje en het dubbeltje en......’

‘Wat is er met Wim en Truitje.’

‘Ik kon 't niet helpen, Pa, ik moest het warme water halen en toen zei Wim dat ik moest kloppen.’

‘Waartegen?’

‘Tegen de keuken, omdat Truitje, omdat hij Truitje, omdat Truitje en hij’...

‘Oe-la-la!’ zei Pa en zette zijn lorgnet hooger op zijn neus.

‘Lotje......’ galmde Ma's stem opeens aan de trap. Lotje vloog naar de deur.

[p. 118]

‘Ja Ma?’

‘Waar ben je?’

‘Bij Pa, Ma.’

‘Kom dadelijk beneden.’

‘Ja Ma.’

Lotje liep zenuwachtig naar Pa.

‘Pa, o...... ik mocht niets zeggen, en als Wim het hoort, hij was zoo boos...... ik...... ik...... er is zooveel geheims, aldoor......’ snikte Lotje met haar schort over haar wang vegend.

‘Mijn dochter, zooveel geheimen zijn te zwaar voor een kabouter. Je grijze vader zal je dragen. Eerst geef je hem een kusje - zoo - dan belooft hij dat niemand ooit er iets van zal hooren en dan ga je op zijn schouder zitten, en fluistert hem onderweg naar de salon al die andere geheimen in zijn oor.’

Lotje vloog in de lucht en kwam op Pa's schouder terecht. Ze hield zich vast aan zijn groote warme hoofd en liet zich lachend de trap afdragen.

In de salon klonken stemmen.

Pa deed de deur open en hield Lotje om den hoek.

‘Grootma is er al en Theo ook,’ zei ze, het halmabord onder haar arm vaster klemmend.

Pa zette Lotje op den grond en ging achter haar binnen.

‘Eindelijk!’ zei Ma. ‘Ik had je al een half uur geleden laten vragen om beneden te komen.’

‘Wie moet er naar den trein?’ vroeg Pa.

‘Niemand. Maar de eenige middag van gezellig samenzijn kon je nu wel eens niet verstoren.’

‘Ik heb mij vermeid in een dialoog met mijn jongste telg, hetgeen mij van ongewoon-groot nut voorkomt. Bonjour, Theo, bonjour mijn waarde zoon......’ Pa wilde verder de kamer ingaan.

‘Die dialogen kon je dan wel eens op een anderen dag houden. En als je die eens met Wim hield, zou het van heel wat grooter nut zijn.’

Pa keek tragisch uit het raam, hief zijn armen op, liet ze vallen en zei: ‘Dan heb ik het alweer mis.’

‘Theo, wij rooken straks samen een fijne sigaar. Maar - in de studeerkamer. Hier mogen de raamversieringen niet worden besmeurd door den vulgairen rook van een Henry Clay. Eerst wacht mij nog de aangename en interessante taak je grootmoeder te begroeten.’

Grootma zat in de breede leunstoel die iederen Zondag voor haar bij het raam werd geschoven. Jenny had juist een voetkussen onder haar kleine voeten geschoven, toen Pa aankwam.

‘Dat wordt maar steeds jeugdiger,’ zei Pa, wijzend op de luchtig-witte jabot aan Grootma's bruin rimpelige hals en haar de hand kussend. Grootma keek hem achter haar groote brilleglazen vragend aan.

[p. 119]

‘U ziet er zoo goed uit!’ donderde Pa's zware stem aan haar oor.

Grootma lachte gevleid, strekt afwerend haar kleine handen uit: ‘Dat zeiden ze als jong meisje van me!’ lachte ze en streek haar zwartzijden rok glad over haar knieën. ‘En, ik mag niet klagen,’ ging haar ijle bevende stem voort, ‘voor een oude vrouw in haar vijf en tachtigste jaar...... kijk eens: mijn handen zijn nog recht en het lezen gaat nog......’ Grootma trok verontschuldigend haar smalle schouders op en legde coquet de witkanten lubben over haar pols.

‘En nog zwart haar......’ zei ze, opziend naar haar schoonzoon, verlegen en schalksch.

‘Daar leg ik het bij af,’ schreeuwde Pa. ‘Mijn hoofd is zoo grijs als een duif. U is een tweede Ninon de Lenclos!’

‘Wat zeg je?’ vroeg Grootma.

Pa wees op zijn haar en maakte drukke gebaren.

‘Ach!’ schudde de oude vrouw haar hoofd, ‘er zijn jonge menschen van dertig jaar, die grijzer zijn dan ik. Daar is niets aan te doen. We zijn in Gods hand.’ Tegelijk nam Grootma het kopje thee aan, dat Lotje haar op een blaadje bracht.

‘Dat lieve kind,’ zong haar brekende stem, ‘ze zal komende week weer bij me koffiedrinken, nietwaar mijn lieve Lotje?’

‘Ja Grootma,’ gilde Lotje en werd door Ma's blik teruggezogen naar de theetafel.

‘Ik ben aldoor druk geweest bij je schoonzuster Adolphine. Dat is een verstandige vrouw, maar - ze eet te zwaar. En geloof mij, ik heb rondgekeken in de wereld, - er is geen deugd zoo groot als matigheid.’

Rinkelend viel het lepeltje van Grootma's kopje op den grond. Pa bukte zich, raapte het op en schikte zich toen weer tot aandachtig luisteren.

‘En dat zal iedereen je vrouw moeten nageven: een verstandige, zuinige huisvrouw met veel overleg, dàt is ze.’

Pa knikte uit alle macht.

‘Want zie je: mijn kinderen - het zijn allemaal mijn kinderen, zij liggen me even na aan het hart, maar - dat weet je wel - jouw vrouw...... Ze is de jongste...... ach...... ik kan niet alles zeggen, in een moederhart gaat zoo veel om...... als ik dat alles hier aanzie...... die lieve mooie kinderen en die verstandige brave ouders...... ach......’ Grootma steek met haar zakdoek over haar brilleglazen, ‘er is zooveel ongeluk in de waereld, maar dan zeg ik toch: God is goed.’

‘Onuitsprekelijk,’ schreeuwde Pa.

‘En jij ook: je werkt hard, altijd ben je in touw en - bemind en geacht door allen die met je omgaan. Dit gezin - ik zeg het als oude vrouw, die méer heeft gezien - dit gezin is een gelukkig een bloeiend, een braaf gezin. En Adolphine,’ Grootma nipte voorzichtig en behaagziek van haar thee, haar

[p. 120]

pink luchtig omhoog geheven, ‘Adolphine...... ach ze heeft weer andere deugden, maar...... kijk eens, jij zult dat begrijpen, ik hou van smakelijk eten, ik kan zelf een lekker schoteltje klaarmaken, maar zoo als zij!......’ Grootma zuchtte. ‘En altijd je maar alles opdringen...... dat is niet verstàndig. En voor haar lever deugt het heelemaal niet. Nee...... voor mij is het een genoegen om hier te zijn, een geluk dat God mij iederen Zondag schenkt en waarvoor ik Hem dank.’

Pa was telkens opgestaan, om een beaming in Grootma's oor te schreeuwen. Nu wischte hij zich het voorhoofd af en dronk met groote teugen van zijn thee.

‘Theo!’ riep Pa. ‘Heb jij je Grootmoeder al verteld, hoe het in Leiden gaat? Kom jongen, kom jij hier nu eens een interessant discours houden.’

Pa duwde Theo op zijn stoel en liep haastig naar de theetafel om nog wat melk.

‘Waar zijn Fred en Wim?’

‘Wim zit te werken,’ antwoordde Ma. ‘Maar waar Fred nu weer is, - Lotje ga jij hem eens roepen, en vraag of Wim ook komt.’

‘Dat is fameus, die Wim, die werkt op Zondag,’ smaalde Theo, door Grootma's langzame woorden heen.

‘Als jij je daaraan eens spiegelde,’ stelde Ma voor, en ging tegenover Grootma voor het andere raam zitten.

Een oogenblik later kwam Wim binnen. Theo sprong op: ‘Wim, je hebt Grootma nog niet gezien, hè?’

‘Ja zeker, straks al,’ zei Wim met leedvermaak.

‘Jenny, geef jij Wim eens een kop thee,’ zei Ma.

‘Mijn zoon, mijn vaderlijk hart klopt welgevallig bij het vernemen dat je zoo hard werkt.’

‘Ik verlies enorm veel tijd met dat idiote heen en weer reizen. Enorm, zeg ik u. 't Is meer dan ridicuul, vader, dat ik hier nog bij de broertjes en zusjes wordt gerekend.’

‘Zou je niet eens onder vier oogen......’ begon Ma.

‘Nee nee...... ik begin daar wel iets voor te voelen. Het komt mij voor dat deze werklustige jongeman maar eens op eigen beenen moet staan. Mijn zoon, jij gaat in Leiden wonen.’

‘Vader, u is een enorm fideele kerel!’ Wim sprong op.

‘Daar staat mijn verstand compleet bij stil!’ zei Ma. ‘Enfin, ga je gang, ga je gang, het kan niet op! De kruik gaat zoolang te water...... we zullen zien!’

De deur vloog open. Lotje stormde naar binnen.

‘Ma, Ma...... O, Pa......’ jammerde ze.

‘Wat is er?’

‘Fred is...... Fred zit in de Nautilus en hij kan er niet meer uit.’

‘Wat zeg je,’ zei Ma. ‘waar heb je 't over?’

[p. 121]

‘Vroegtijdige hersenontbinding,’ constateerde Theo.

‘Pa,’ smeekte Lotje, ‘ik heb 't u toch uitgelegd, ik mocht 't niet zeggen, maar nu kan hij er niet uit.’

‘Wil je nu eens ordentelijk spreken!’ zei Ma streng.

‘Ja Ma,’ zei Lotje angstig.

‘Waar is Fred.’

‘Boven, Ma.’

‘Op zijn kamertje?’

Pa sprong op. ‘Ik denk dat Theo en ik maar eens moeten gaan kijken.’

‘O ma, Pa, ik mocht 't niet zeggen,’ huilde Lotje.

‘Hij zit in den schoorsteen, en hij kan er niet uit, hij zit vast. En ik durf niet aan hem te trekken.’

Ma was al achter Theo en Pa de deur uit. Wim en Jenny volgden en Lotje draafde erachter aan de trap op.

De oude vrouw zat alleen in haar leunstoel voor het raam. Haar smalle hoofd knikte naar voren, al lager en lager. Door de opengelaten deur klonken kreten, die ze niet hoorde.

Ze sliep, terwijl de geheele familie op het dak aan Fred trok.

Pas toen ze weer binnen kwamen, ontwaakte ze.

‘Wat is er?’ vroeg Grootma verschrikt.

‘Die aap van een jongen’, schreeuwde Ma, ‘zat in de schoorsteen. Daar heeft hij de heele week al gezeten en zijn moeder weet er niets van. Ik weet niet meer wat er in ons huis omgaat.’

‘Als je dat wil weten,’ zei Pa, de halmapionnen op het bord zettend, ‘dan moet je het eens aan je jongste telg vragen.’

‘Praat geen onzin, ik heb al genoeg aan mijn hoofd!’

‘Dan,’ zei Pa, het bord uitnoodigend naar Lotje schuivend, ‘heb ik het alweer mis. Wit begint, Lotje.’