Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 18

De schaduw
door Emma van Burg.

Vlak na de koffie kwam Betsy.

‘Dag Jo, van harte gefeliciteerd hoor, ik kom nou maar eventjes, want ik ben eigenlijk niet in de stemming voor een receptie, zie je - ik ben net van ochtend bij Herman geweest en die was zoo naar, hij zei al niks meer - ik denk dat-i geen vierentwintig uur meer leeft.’

Ze keek terzij het raam uit, bewoog zenuwachtig haar vingers. En terwijl ik haar aankeek, onbewogen, dacht ik alleen maar of het waar zou zijn wat wel eens was verteld: dat er iets was tusschen haar en Herman.

Kende hij je nog?’ vroeg ik, afwezig - mijn eigen ik bij Jan, en de receptie.

‘Ik geloof het wel, aan zijn oogen te zien - maar ik ben gauw weer weggegaan, alles leek hem wel te benauwen.’ Ze stond op, staarde naar buiten, haar rug naar de kamer; ‘kun jij 't je voorstellen Jo? hij altijd zoo levenslustig hé, de vroolijkste van ons allemaal.’

‘Ja.’ Haar verhaal raakte mij niet, ik wist al zoo lang dat zijn toestand hopeloos was. Dood was zoo ver van mij af - mijn leven begon pas, 't mooiste lag nu voor mij - zonnige blijde hoop. Herman - dat was allang afgedaan - zoo'n jeugdvlammetje - hoe was 't mogelijk dat ik mij dat zóo had aangetrokken.

Drukke receptie - vrìendelijke gezichten, bloemen, geroezemoes - en 't trotsch bewustzijn dat ik de heldin van 't feest was - prettig die belangstelling. Soms, even er onder door, als iets dat mij niet raakte, de gedachte aan Herman - vreemd, het deed mij niets, ik bleef lachen, ongestoord-gelukkig; en een paar jaar geleden zou ik voor hem hebben kunnen sterven, - toen had ik mij zoo klein bij hem gevoeld: arm schepsel dat blij is met éen vriendelijk woord - en nu was hij niets: een arme stervende, voorwerp van medelijden - en ik een trotsche gelukkige bruid.

Ik zag op naar Jan, zijn knap intelligent gezicht, zoo'n wilskracht - hij houdt zooveel van mij, en ik ben toch maar een heel

[p. 61]

gewoon meisje - en hij zoo begaafd, zoo vooruitkomend in de wereld - hij heeft het van onderwijzer tot professor gebracht - van 't najaar de inauguratierede - dat ik dan onder 't publiek zal zitten als de vrouw van den professor - Mien vindt het vreeselijk komiek, ze begint telkens te proesten als Jan erover praat.

Herman was eigenlijk altijd zwak, toen ik hem leerde kennen al - hij zag er altijd zoo smal en mager uit - och 't was toch niks geworden, tobben - je wist toch maar niet wat goed voor je was. Toen had ik er zoo'n verdriet van gehad, ik had mij afgevraagd waarom, waarom moest ik toch zoo lijden - en nu was ik zoo gelukkig, juist door dat hij mij toen niet had liefgehad.

Zou Betsy wezenlijk van hem houden? Maar hoe kon ze mij dan nog komen feliciteeren - hoe kon ze nog aan zulke dingen denken als hij misschien over een paar uur stierf - zij had hem stellig niet zoo lief als ik toen - nee dat moest ik nu niet zeggen, aan mij had immers ook nooit iemand wat gemerkt. En ik was toch zoo bitter ellendig geweest... Ja maar waarvoor hoefde zij zich te beheerschen, niemand zou immers nú meer een flauwe opmerking maken - o hoe kón ze bij mij komen - nee ze had hem niet genoeg lief.

Aan tafel begon Moeder erover.

‘Hé Jo, waarom kwam Betsy eigenlijk zoo voor de receptie?’

Ik vond het vervelend om erover te praten. ‘Och, ze was van morgen bij Herman van Houten geweest en die schijnt nog al erg naar te zijn, dus had ze nu niet veel zin om op de receptie te komen.’

‘Nee dat kan ik me nou wel voorstellen, als je zoo pas van een doodzieke vandaan komt,’ zei Mien. ‘Hij zal wel niet beter worden hé?’

‘Nee, de dokter heeft hem opgegeven.’

Na 't eten gingen Jan en ik in den tuin; 't was zulk teer-zacht weer, warm-innige avondzon, zoo'n avond van rustig-tevreden genieten, toch vaag-weemoedige gedachten, je weet zelf niet waarover. We liepen heel langzaam, heel innig, mijn hand in de zijne - ik dacht, zacht-sentimenteel, aan Herman die nu misschien lag te sterven - wreed, zoo'n moorddadig-afgeknotte jeugd.

Ik vertelde Jan over hem: hoe hij altijd zoo vroolijk was, voorging in al onze pretjes, lachend uit louter levenslust, met niets noodig om te genieten dan zichzelf - luchtig dragend 's levens last, moeilijken plicht doende zonder het te merken. Moest hij nu sterven die zoo het leven genoot?

Ik zweeg opeens - had ik niet al heel lang over hem gepraat, zou Jan niet gaan begrijpen...? Maar hij voelde niets. Hij liep daar rechtop, trotsch-gelukkig, zegevierend glimlachend in de avondzon - hij kon tevreden zijn: alles was hem gelukt zooals hij vooraf wist dat het hem gelukken moest. 't Komt niet bij hem op om jaloersch te zijn - dat ik hem niet heelemaal zou behooren nu hij mij wil, dat iets onoverkomelijks zijn geluk in den weg zou staan - 't kan niet, hij zegeviert altijd. Hij heeft mij nooit gevraagd of ik wel eens van een ander heb gehouden - nu voel ik die zekerheid als iets onaangenaams. En moedeloos denk ik, dat deze krachtige man mij niet noodig heeft; hij zal er ook wel komen zonder mij; liefdeleed zal hem niet buigen zoomin als armoede hem heeft kunnen weerhouden. Ik ben maar als een blokje in de legkaart van zijn leven; zoover is hij nu gekomen, nu kan hij eens aan trouwen denken; zoolang hij hard werken moest bemoeide hij zich, heel verstandig, niet met zulke dingen - nooit heeft de liefde hem beheerscht, nooit is hij gek, wanhopig geweest van liefde. Niets beheerscht hem - koel beheerscht hij zichzelf. Als ik nu met hem brak zou hij zijn verdriet bedwingen en mettertijd een andere vrouw nemen - ik ben hem niet noodig; hij heeft, altijd, genoeg aan eigen kracht.

Een dwaas denkbeeld: dat ik dáar meer noodig ben, aan dat sterfbed - dat ik daar 't laatste uur zou kunnen verzachten door kleine liefdediensten, zachte troostwoorden - onzin natuurlijk. Herman heeft bij zijn leven nooit behoefte aan mij gehad; bij zijn sterven zal hij niet eens aan mij denken. Ik zou hem toch nog wel éens willen zien - kan ik nu morgen

[p. 62]

niet even gaan - als hij dan nog leeft. 't Is toch niets gek, we hebben elkaar zoo goed gekend. Maar ik daar, als de bruid, in dat sterfhuis - nee 't gaat niet, ik breng daar de gedachte aan blijde hoop, jubelende verwachting - 't zou gevoelloos lijken, wreed om de menschen te kwellen door dat contrast. En dan, natuurlijk toch gepraat thuis: hé gunst, zou Jo indertijd toch idee hebben gehad - geheimzinnige uitingen tegen Jan die dan misschien het naadje van de kous wil weten - nee 'k ga maar niet.... Als ik nu niet de bruid was....

Herman is bij ons aangezegd. Ik zat in mijn eigen kamertje, naast de vestibule, hoorde zijn naam onder 't eentonig gedreun... hun zoon Herman... overleden.... Ik hoorde de meid vlug naar de huiskamer loopen, de deur open doen, het tegen Moeder zeggen - de deur weer dicht, de keukendeur open - even een geroes van schelle stemmen - toen alleen Moeders stap in de gang naar mijn deur:

‘Zeg Jo, daar net is Herman van Houten aangezegd, heb je 't gehoord?’

‘Ja Moeder.’

‘Dat is toch gauw afgeloopen hé? akelig toch zoo jong, verschrikkelijk voor de ouders.’

‘Ja wel vreeselijk.’

‘Hebben ze nu nog meer kinderen?’

‘Nog éen zoon, een paar jaar jonger dan Herman - die ziet er ook altijd zoo slecht uit.’

Moeder gaat weg. Ik zit stil en probeer mij in te denken dat Herman dood is. Wanneer heb ik hem ook weer voor 't laatst gezien? O ja, op dat avondje bij Mevrouw Maas - dat is nu wezenlijk al bijna een jaar geleden. We waren er al met z'n zessen jongelui: nog een stemming van afwachten, van nog niet goed willen beginnen. ‘Wat komt Herman laat - o daar is-i, ik hoor hem hoesten.’ ‘Neemt u me niet kwalijk Mevrouw dat ik zoo lang op me heb laten wachten, ik was eerst niet erg lekker vanavond.’ ‘Maar jongen was dan liever heelemaal thuis gebleven.’ ‘Welnee Mevrouw, 't heeft niks te beteekenen.’ Hij was weer de vroolijkste zooals altijd, hoestte telkens van 't drukke lachen. Alleen toen we gingen zingen deed hij niet mee - en anders hoorde je zijn stem boven allen uit. ‘Toe Herman, zing jij nou ook mee.’ ‘Nee, de dokter vindt beter van niet.’ We hielden heel gauw op, 't ging zoo kwijnend zonder hem.

Hij bracht mij naar huis. ‘Herman als je nou niet erg lekker bent doe dan geen moeite.’ ‘Och welnee.’ We praatten erg gezellig, den heelen weg over. Maar ik was zoo kalm toen ik thuis kwam - en vroeger kon ik van opgewondenheid nergens mijn aandacht bij houden als ik hem gesproken had. Ik dacht aan Jan dien ik den volgenden dag zou ontmoeten, en welke blouse ik dan aan zou trekken. Ik meende wel eens aan hem te hebben gemerkt... maar ik durfde nog niet gelooven.... En ik verwonderde mij dat liefde zóo kon sterven.

Leo Maas is mij komen vragen of ik mee wou doen aan een krans voor Herman. Ik houd niet van kransen. Ik vind 't stuitend, dat schelle wit op de zwarte baar - maar ik wou mij niet aanstellen en heb dus maar ja gezegd.

Hij vertelde mij dat Herman Donderdag begraven wordt. ‘Dus juist op mijn trouwdag.’ Ik zei het voor mij heen - het schokte mij. 's Avonds laat gooide Leo een briefje bij ons in de bus, dat 't plan van de krans niet doorging: de familie had gevraagd om geen bloemen te zenden. Gelukkig maar.

Het is mij een groeiende drukking dat Herman juist op mijn trouwdag begraven wordt. Een paar jaar geleden stelde ik mij voor dat hij op dien dag naast mij zou gaan: zijn vroolijke oogen stralend van geluk, een blijde lach om zijn mond als hij neerzag op mij. Zijn oogen, zijn lach - nog voel ik iets verkwikkend-warms bij de herinnering. Aan zijn oogen zag Betsy dat hij haar herkende. Ik kan het mij zoo goed voorstellen - die blijde glans, toen hij haar zag die hij liefhad.

Ik ben blij dat wij van de week geen festiviteiten hebben. Daar zou ik nu toch niet voor in de stemming zijn.

't Huis is natuurlijk vol van mijn huwelijk. Moeder loopt den heelen dag in drukke be-

[p. 63]

reddering heen en weer, ik ben blij dat zij zoo bij de pinken is, want mijn gedachten dwalen telkens af. Gerda benijdt mij geloof ik 't meest om de mooie reis naar Zwitserland - telkens zoekt ze tochtjes in de Baedeker op: ‘Zeg, daar moeten jullie vooral naar toe gaan.’

Niemand spreekt over Herman.

Hè ja, reizen, ik verlang er naar. Heerlijk, eens heelemaal nieuwe indrukken, als een begin van het nieuwe leven - afgedaan het oude, dat hier nog beklemmend om mij heen hangt. Maar eerst de trouwdag, de dag dat Herman begraven wordt....

Jan is heel gelukkig. Iedereen schatert om zijn grappen, en hij zingt van den ochtend tot den avond. 's Avonds, als wij in den schemer door den tuin loopen, de anderen bescheiden in de lampverlichte kamer, praat hij er over hoe wij samen zullen doen, samen uitgaan, samen lezen - je kunt zoo echt merken hoe hij zich verheugt op iets zacht-warms, iets rustig-gelukkigs na zijn leven van harden plicht.

Ik voel mij veilig. Ik zie nu mijn leven voor mij, en weet dat ik gelukkig kan maken en gelukkig worden: ik hoef niet te twijfelen, niet beangst te zijn. Ik glimlach tevreden als ik naast hem loop.

Maar ik lijk zoo oud. Als een mensch moe van denken - een die alleen nog kalm geniet, maar niet meer juicht in jubelend geluk.

Wat is dit nu? Achting, warme vriendschap - maar niet de hartstochtelijke liefde.

Och nee, dat kan ook maar ééns. Dat vurig-jeugdige - geen twee keer kan een mensch zóo liefhebben, met zijn heele ziel, met elke zenuw: alles kinderachtig-nietig bij dat éene.

Mijn jeugd is voorbij. Mijn grootste energie weg - het is zoo jammer. Het is mij nu of mijn leven te vol is; nu gaat mij zooveel voorbij dat mij niet raakt. Ik zou nu 't liefst den heelen dag leeg hebben voor herinnering. Al die andere dingen roeren mij niet.

Even heb ik er over gedacht om Jan te vragen ons huwelijk een week uit te stellen.

Maar ze zullen 't allemaal vreeselijk overdreven vinden. Jan zal vermoeden... willen dat ik alles vertel... En 't zal een schaduw worden over zijn geluk, misschien ons heele huwelijk door.

Neen, ik heb het altijd alleen gedragen - nu maar tot het laatst toe: moedig, zwijgend, met opgewekt gelaat.

De kracht van mijn liefde benauwt mij. Ik dacht haar dood - en nog eens verheft zij zich, dreigend - de schaduw komt aan, breidt zich uit over heel het zonnige land, en bewolkt is weer de opgeklaarde blauwe lucht.

En zoo iets taai-krachtigs leeft in mij, onderdrukt mij - kán het dan niet sterven? Zal het in mij knagen mijn leven lang?

Donderdag. Als ik wakker word is mijn eerste gedachte dat Herman vandaag begraven wordt - dán dat ik vandaag ook moet trouwen. Ik voel mij moe-verongelijkt, heb haast geen lust om op te staan. Kunnen ze me dan vandaag niet met rust laten? Eén dag, éen week uitstel zal toch niet hinderen.

Hoe kom ik dezen dag nog door? Ik moet overal mijn gedachten bij houden, veel praten... Och, al die drukte - 't is toch maar tijdverdrijf, vullen van de dagen - 't hoogtepunt is voorbij, de energie, de kracht tot ontroering geabsorbeerd in dat éene vruchtelooze - mijn hart lijkt dood. Tóen heb ik geleefd.

Beneden vroolijk zonlicht en bloemen; Gerda komt nog met een witte roos uit den tuin: ‘Wacht Jo, die moet nog aan 't oortje van je theekopje - zoo.’

‘Dank je wel - haal nu nog een rooje voor Jan als hij aanstonds komt.’

Ze holt den tuin weer in, speelsch jong ding. De feeststemming vroolijkt mij op: alles is zoo blij, zoo helder. Moeder gelukkig ook niets aangedaan.

‘Gunst eet jij nog,’ verbaast Gerda zich, ‘ik weet zeker dat ik geen stuk door m'n keel zou kunnen krijgen.’

‘Nou waarom niet,’ zegt Mien, ‘ik vind als je nu eenmaal vast besloten bent hoef je

[p. 64]

je over het trouwen zelf niet meer zenuwachtig te maken, je hebt tijd genoeg gehad om er over te denken. Gelukkig dat dat malle huilen bij bruiloften tegenwoordig ook uit de mode raakt.’

‘Ik denk toch dat Moeder nog gaat huilen,’ plaagt Gerda.

‘Nou als Jo nou naar de Oost ging - maar ze blijft gelukkig dichtbij; Leiden, daar ben je gauw genoeg.

Ik sta voor den spiegel: Gerda heeft me geholpen met een paar haakjes van de bruidsjapon en kijkt dan op een afstand of hij goed zit. ‘Prachtig hoor, hij staat je zoo jeugdig.’ Alsof ik al wie weet hoe oud ben!

Jan leidt me, trotsch, aan zijn arm de trap af - 't heele huis is vol zon, iedereen kijkt vroolijk. Ik ben tevreden-gelukkig; waarom was ik eigenlijk zoo neerslachtig vanmorgen? Ik trouw toch niet voor mijn verdriet - ik houd immers van Jan. Ik voel me weer jong en opgewekt: 'k heb toch alle reden om dankbaar te zijn - Jan - en Moeder en de meisjes, die allemaal zoo aardig voor mij zijn - en dan een zacht-aangedaan gevoel dat ik nu wegga voor goed - iets heilig plechtigs.

Als Herman mij nu indertijd gevraagd had zou ik nu in 't sterfhuis wezen, schreiend in de armen van zijn moeder, of nog eens, voor 't laatst, gebogen over zijn strak-rustig gezicht. Onaangename gedachte - ze komt bij mij op als we in 't rijtuig zitten en ik weet vooruit dat ze groeien zal en dat ik haar niet zal kunnen verdrijven. Schril-spottende ironie van 't nuchtere werkelijke leven: en wat deed het meisje dat zooveel van hem gehouden had? - o niets, ze trouwde, juist op den dag dat hij begraven werd.

Zou Betsy er zijn? Als ze wezenlijk in stilte verloofd waren zeker wel.... Aan míj denkt natuurlijk niemand. In zijn leven was ik niets.

Overal zon - op straat een opgewekte drukte - vroolijk-vlug ratelen de wielen. Opeens een vertraging in de vernauwende straat, en door het raampje zie ik twee stadigbewegende paarden, dan een zwarte lijkkoets - langzaam. Een schok, een prop in de keel - Herman? In den eersten volgwagen herken ik vaag de lange magere gestalte van zijn broer - dan leun ik achterover, koud, met bonzend hart.

Even is Jan's gezicht betrokken, - dan, gewild luchtig:

‘Zeg Jo, jij bent toch niet bijgeloovig, wel? maar kind, wat zie je bleek, ben je heusch geschrokken van die begrafenis?’

‘'t Is Herman van Houten - ik herkende zijn broer.’

‘O ja, dat is dat jonge mensch, waar je 't over gehad hebt hé?’

Geen vorschende blik - louter een gelegenheidsphrase - totale onverschilligheid.

Maar mijn hemel, begrijpt hij dan niets? Bestaat er zoo weinig onuitgesproken sympathie tusschen ons dat hij niet voelt, bij intuïtie... let hij zoo weinig op mij dat hij niet merkt het moeilijk ingehouden beven van mijn stem, mijn trillende lippen, mijn hijgende adem? Och, hij vermoedt zelfs niet dat ik een verborgen eigen innerlijk leven heb - hij denkt mij te kennen: een kind, overgegeven aan hem, alles verwachtend van hem, zonder geheimenis - en ik ben meer mensch dan hij - nooit heeft hij zoo diep geleden.

Moeder ziet bleek als zij uitstapt, zegt geagiteerd iets tegen Mien; Mien antwoordt, met minachtend schoudergebaar. Ik begrijp het wel: Moeder vindt het zoo naar dat wij nu juist een begrafenis zijn tegengekomen, en Mien zegt: ‘Hè moeder, bent u nou nog zoo bijgeloovig - wat hindert dat nou, 't is immers maar toeval.’

Moeder kijkt mij bezorgd aan; ik glimlach zenuwachtig. Gerda, luidruchtig: ‘Gunst, Jo is toch wel onder de indruk, ze ziet zoo bleek.’

Dan gaan wij de trappen op. O God wat ben ik ellendig - kon ik nu maar even alleen rustig ergens zitten. Jan naast mij zoo trotsch-gelukkig, en niemand die iets van mij begrijpt - heel mijn benauwing voor mij alleen.