Droom en Daad. Jaargang 4

[p. 338]

Het lied van af het eerste christelijk tijdperk tot nu toe
door Loes van Itallie

De Meesterzangers

Met het verval van den ridderstand ging van lieverlede ook de minnezang te niet. Daarentegen vormden zich in de tot bloei komende steden van Duitschland, vereenigingen van zangers en dichters uit den burgerstand, die zich ten doel stelden, de in verval geraakte kunst weder te verheffen en in eere te brengen. Dit waren de vereenigingen der Meesterzangers.

Deze bepaalden zich aanvankelijk tot het lezen en zingen van de verhalen en liederen der Minnezangers, doch van lieverlede kwamen de schoenmakers, tinnegieters, wevers enz. er toe, zelf gedichten te maken en die voor te dragen. De uit hun liederen afgeleide regels werden als tabulatuur vastgesteld. De tabulatuur was het wetboek der meesters; het bevatte alle voorschriften en strafbepalingen, o.a. 32 over de woorden en lettergrepen die ieder meester zijn leerling moest inprenten, en diende tevens als toetssteen bij het examen van den candidaat, die tot het gilde wenschte te worden toegelaten. Had n.l. een scholier zijn leertijd volbracht, dan moest hij voor de plechtige vergadering van meesters en medeleerlingen bewijzen zijner bekwaamheid geven; hij moest toonen de ‘rijmkunst’ meester te zijn en de daarop betrekking hebbende wetten te kennen. Wist hij al wat in de tabulatuur stond, dan verkreeg hij den naam van ‘Schoolvriend’, d.w.z. uit den leerling werd dan een ‘gezel’. Om ‘Meester’ te worden, moest de gezel een nieuwen ‘toon’ of ‘nieuwe wijze’ uitvinden.

Tusschen den rang van gezel en meester waren evenwel nog verschillende trappen; zoo verkreeg iemand die vele ‘tonen’ kon zingen, den naam van ‘zanger’; die op de bestaande wijzen nieuwe woorden maakte, dien van ‘dichter’. Allen, die in het gilde als leden waren ingeschreven, noemden zich ‘liefhebbers van den Duitschen meesterzang’.

Gewoonlijk kwamen deze eerzame meesters in de herberg samen, waar het niet zeer streng toeging; maar de groote vergadering werd 's Zondags na de godsdienstoefening in de kerk gehouden.

Wanneer een leerling tot gezel bevorderd werd, moest hij beloven, dat hij aan de kunst trouw zou blijven en haar verdedigen wanneer zij aangevallen of bespot werd; dat hij met de gildebroeders in vrede zou leven en hen in tijd

[p. 339]

van nood bijstaan, en dat hij nooit, noch overdag, noch 's nachts, bij drinkgelagen en slemppartijen meesterliederen zou zingen, waardoor hij het gilde te schande zoude maken.

In sommige steden bestond de gewoonte, een tot gezel bevorderden leerling met water te begieten, hetgeen den ‘doop’ werd genoemd; het geschiedde in tegenwoordigheid van drie ‘Merkers’, waarvan de een de dooper was, en de beide anderen de getuigen waren. ‘Merker’ werden zij genoemd, wier taak het was de fouten, die de zanger maakte, op te teekenen. Het geval, dat er drie personen bij de te huden voordrachten optraden, deed zich alleen voor, wanneer de zanger een strofe uit den bijbel of uit de geschiedenis der Heiligen behandelde. Bij wereldlijke liederen was één Merker voldoende.

De vorm van een meesterzangerslied was nagenoeg gelijk aan dien van een minnezangerslied; het geheele lied droeg den naam van ‘Bar’; de strofen heetten ‘Gesätze’. Het eerste deel van een ‘Gesätz’ werd ‘Stollen’, het laatste ‘Abgesang’ genoemd. In Die Meistersinger van Nürnberg van Richard Wagner, leest Frits Kothner de regels, die voor de gedichten golden, aldus voor:

Ein jedes Meistergesanges Bar
Stell' ordentlich ein Gemässe dar
aus unterschiedlichen Gesetzen,
die keiner soll verletzen.
Ein Gesetz besteht aus Zween stollen,
die gleiche Melodei haben sollen,
der Stoll aus etlicher Vers Gebänd;
der Vers hat seinen Reim and End;
Darauf so folgt der Abgesang,
der sei auch etlich' Verse lang,
und hab' sein besondere Melodei,
als nicht im Stollen zu finden sei.
Derlei Gemässes mehre Baren
soll ein jed' Meisterlied bewahren,
und wer ein neues Lied gedicht;
das über viel der Silben nicht
eingreift in andrer Meister Weis',
des' Lied erwerb' sich Meister-Preis.

Voor het rijm en voor de voordracht van een lied waren regels vastgesteld.

[p. 340]

Wanneer iemand een nieuwe melodie gevonden had, werd die melodie ‘gedoopt’. Er bestaan lange lijsten van gedoopte tonen of wijzen. Sommige namen waren poëtisch: ‘der blühende Ton’, ‘die Lerchenweis’, e.a.; andere klonken zeer zonderling, vooral die van latere meesters, die hoe langer hoe avontuurlijker namen uitvonden, b.v. ‘drie kurze Affenweis’, ‘die gestreift Safranblümleinweis’, enz.

Het was den zanger bij een voordracht vergund, hoogstens zeven fouten te maken; maakte hij er meer, dan kon hij niet in het gilde opgenomen worden; dan had hij ‘versungen und vertan’.

Had hij echter tot tevredenheid van den meester zijn taak vervuld, dan hing de Merker hem de gouden keten met het beeld van David om den hals en sierde hem het hoofd met het ‘Blumenkränzlein aus Seiden fein’.

De beroemdste van alle meesterzangers is Hans Sachs. Hij was de zoon van een snijder en werd den 5den November 1493 te Neurenberg geboren. Van zijn zevende tot zijn veertiende jaar bezocht hij de Latijnsche school, waar hij ook Grieksch leerde; daarna trad hij bij een schoenmaker in de leer en werd tevens door den linnenwever Leonard Nunnenbeck in de regelen van den meesterzang onderwezen. Nadat zijn leertijd ten einde was, doorkruiste hij als gezel zijn Duitsch vaderland in alle richtingen. Op alle plaatsen bezocht hij de zangscholen en trachtte zich in dicht- en zangkunst te volmaken.

In 1515 was hij in zijn vaderstad teruggekeerd, waar hij zich als schoenmaker vestigde. Met groote vlijt oefende hij zijn handwerk uit, waarover hij zich zoo weinig schaamde, dat hij zijn gedichten vaak eindigde met de woorden: Hans Sachs, ein Schumacher und Poet dazu.

In zijn vrije uren werkte hij aan zijn intellectueele ontwikkeling en oefende zijn kunst uit. Als dichter was hij zeer vruchtbaar. Hij zelf bevestigt dit in een poëtischen levensloop, getiteld: ‘Summa all meiner gedicht vom 1514 jar an bis in 1557 jar’.

Bij deze inventarisatie zijner werken gewaagt hij o.a. van 16 deelen ‘Gesangbücher’, die alleen 4275 meesterzangen en 18 deelen ‘Spruchbücher’, die 1773 stuks, in het geheel 6048 gedichten bevatten. De meesterzangen heeft hij niet laten drukken; zij moesten slechts tot opluistering en onderhoud der zangschool dienen.

Een halve eeuw lang is Hans Sachs het sieraad en de trots der Neurenberger zangschool geweest, die na hem niets belangrijks meer heeft opgeleverd. Hij was in den waren zin een volksdichter, die zich door de enge grenzen der zangschool noch door zijn geleerdheid liet weerhouden, geheel in den volks-

[p. 341]

toon - in Tönen Schlecht und gar gemein’ - te dichten.

De gezangen der meesterzangers waren zeer omvangrijk; men spreekt zelfs van strofen die 122 regels omvatten. Zulke breed uitgesponnen gedichten maakten een bizondere melodiek noodig, die bij den reciteerenden toon der verzen paste. Zij had overeenkomst met die wijze van zingen, welke ook de minnezangers bij verhalende gedeelten gebruikten, maar was zwaarder, logger, plebeijscher dan deze; zij maken meestal den indruk van geestelooze, gewichtige pedanterie, klinken eentonig en kunnen op schoonheid niet bogen. Wagenteil geeft een voorbeeld van den ‘langen toon’ van Heinrich Müglin, waarvan het begin aldus luidt:

Richard Wagner heeft dit motief met een kleine wijziging in den aanhef, gebruikt in ‘Die Meistersinger van Nürnberg’, waar het als ‘Baniermotief’ der meesters in dezen vorm voorkomt: