Droom en Daad. Jaargang 2

[p. 350]

Jan Steen
(Bij de bijlage)
door N.P.M.aant.

EEN grap, een vroolijke gulle lach, tintelende humor, het is als ziet men deze drie op de gezichten, als hoort men het schateren van de luimige menschen op Jan Steen's schilderijen! Nooit ziet hij de menschen vervelend! Overal schuilt de intelligente humor van den kunstenaar achter. Voor Jan Steen bestaan er geen problemen, hij is eenvoudig en geniet van het leven met de onbezorgde vroolijkheid den kunstenaar eigen, en zoo ziet hij de wereld om zich heen. Zoo komt hij in de gezinnen als zij bij elkaar zitten op een echt Hollandschen Sint-Nicolaasavond, als de pret op de gezichten danst, en de joligheid heerscht! Dan bestudeert Jan Steen de gezichten en, heel scherp waarnemer, heel sterk doordringend ziener als hij is, zet hij dit alles om in een kunstwerk dat tintelt van leven, dat iedere uitdrukking hèel zuiver weergeeft, en dat in alle verscheidenheid het bonte leven ons toont, gul, royaal en frisch! Maar om dit te kunnen, moet een kunstenaar wel hèel knap zijn! En dit is Jan Steen, zijn sterk en intelligent waarnemen, zet zich om in een groote kunst, glanzend van kleur zijn zijn werken! En volkomen zuiver van schilderkwaliteit. Waar vindt men bij een zòò groote verscheidenheid op een doek, zòo groote devotie voor ieder onderdeel? Heerlijk zijn alle voorwerpen, is ieder ‘ding’ gepenseeld. Hier is de liefde van den waarachtigen kunstenaar, de stofuitdrukking is hier weer in al haar voornaamheid ten toon gespreid, echt 17e eeuwsch.

Jan Steen is geboren in Leiden in 1626 en gestorven in '79, op zijn 53e jaar, achterlatend een groot gezin. In armoede heeft hij zijn dagen gesleten, slecht werd zijn werk betaald, en groote zorgen kende het gezin, doch Jan Steen was er de man niet naar zich ter neer te laten slaan. Hij vond het warm kloppende leven, het tintelende overvolle leven, overal in en achter, en hij bestond immers om dit weer te geven, in al zijn bonte verscheidenheid.

Groot portretschilder was Jan Steen niet. Eerder moeten wij in hem zien den ‘genre schilder.’ Men verstaat hieronder den schilder van het alledaagsch gebeuren. Hij gaf de veelheid van het leven weer, en de figuren èn de omgeving vàn deze figuren. Cultuur-historisch zijn de werken van Jan Steen eveneens van groot belang, men leest er den tijd, met zijn stijl en inhoud op af! Jan Steen is tevens een verteller, in zijn werk gebeurt er iets. Er is die levendige, die zekere spanning in zijn werk, welke men ondervindt, wanneer men

[p. 351]

naar een boeiend verhaal luistert. Zelfs in zijn enkele figuurstukken èn het ‘oester-eetstertje’ b.v. van de collectie Six, is er dat guitig kokette opzien, dat naast alle charme van dit meisjesgezichtje ons tegenlacht! En hoe wonderfijn zijn alle détails hier geschilderd! Gelukkig bezitten ons Rijks-museum, de collectie Six, Bredius, en 't Mauritshuis, vele kunstwerken van dezen meester, en telkens weer kunnen wij ons gaan vergasten aan deze gezonde echte Hollandsche vizie op het leven-van-elken-dag!

Zoo ook staan wij voor het schilderij hier gereproduceerd vol bewondering! Allereerst treft ons de rust uit dit werk, niettegenstaande de veelheid! Mooi van compositie, is alles door den kunstenaar juist zoò geplaatst in het doek, alsof het de gewoonste zaak ter wereld was! En hoe groot een ‘kunnen’ schuilt hier achter. Hoe goed vult de donkere partij van het bed met de zware gordijnen het vlak, achter de drie figuren, hoe sterk komen deze daardoor uit tegen den donkeren groenen toon! En tegen 't lichtglanzend muurvlak hangt de kooi. Een sterk en fijn meesterwerkje, deze kooi! Vol glanzende lichtjes, en sterk kleurig de vogel! terwijl de vrouw een en al aandacht, de papagaai voert, en met de opgeheven armlijn, het scheeve staan, en het opkijken, weer volkomen harmonisch is in de compositie. Prachtig is bij haar de kleurcombinatie, zoo nonchalant maar weg, het doekje in den band van de schort, even het licht pakkend. En het kind lacht! Zijn er wel in heel de 17e eeuwsche schilderkunst vroolijker, ondeugender, guitiger kinderen dan bij Jan Steen? Sterk is de uitdrukking altijd bij hem, maar zijn kinderen zijn toch misschien wel het best, het grootst, in al hun kinderlijke pret! Ook deze jongen is vol spanning en aandacht, en vraagt zich af hoe dit zal afloopen! Het poesje staart fijntjes voor zich uit, en is een juweeltje van techniek, evenals de andere onderdeelen van dit schilderij, sterk en glanzend van kleur, het geheel volmaken.... De jongen vult in de compositie de ruimte tusschen de twee vrouwen, de achterste vrouw is geamuseerd over 't geval, en heeft meer aandacht voor de tric-trac spelers dan voor haar koekepan! Zij is de kleurige noot, in de opening van de deur, met het witte halsdoekje licht zij den somberen achtergrond op. Tenslotte is er de groep om de tafel, eèn èn àl spel! De drie houdingen verschillend, persoonlijk reageerend op 't spel, in houding en gebaar. De staande houding van den man in zwart fluweel is een oplossing in de compositie, die voldoet. Denk u dezen man zittend, hij zou de mooie lijn van arm, lijf en rok van de vrouw onderbreken, heèl die soepele bevalligheid, die nu zoo mooi uit komt tegen den lichten muur! De andere figuur zittend, vormt de noodige aanvulling in lijn en kleur, van die hoek. Aardig is zijn houding

[p. 352]

met den elleboog en hand aan de kin, geheel verzonken in het spel. De derde man, met de nonchalante houding van iemand die rookt, en tegelijkertijd iets anders zeer intens meemaakt, is wel zeer sterk en juist weergegeven. De hoed, het gezicht half overschaduwend, maskeert de oogen, en doet geestig onze aandacht naar den mond met de pijp dwalen. De handen van de twee andere spelers zijn gereed hun slag te slaan. Heel dit werk is weer een vertelling. Allen zijn bezig, overal is uitdrukking en aandacht. En de leege stoel op den voorgrond, zoo'n meesterlijk stilleven, staat daar zoo stil gewoon en 't is alsof de vrouw zich straks zal omkeeren, den stoel verzetten en wegloopen, met een grapje over de papagaai, terug naar haar werk! Zoò leeft het alles bij Jan Steen.