Redactioneel
Het historische denken van de Verlichting vormt tegenwoordig een belangrijk thema voor onderzoekers van de intellectuele geschiedenis van de achttiende eeuw. Lange tijd was er echter weinig aandacht voor dit onderwerp. De ontwikkeling van het moderne historische bewustzijn werd gewoonlijk verklaard door de breukervaring van de Franse revolutie en vooral gesitueerd in de negentiende eeuw. In navolging van het kritische oordeel van vroeg negentiende-eeuwse romantische historici was er weinig waardering voor het historiografische werk van verlichte historici. De achttiende eeuw werd doorgaans beschouwd als een ahistorische en toekomstgerichte eeuw.
In de laatste decennia zien we dat het belang van het historisch werk van de philosophes steeds meer wordt onderkend. Ook is duidelijk geworden dat de Verlichte geschiedschrijving veel meer voorstelde dan een ongecompliceerd narratief van universele vooruitgang, zoals het cliché wil. Recente onderzoeken hebben ook de belangrijke rol van de Oudheid en, in mindere mate, de Middeleeuwen als model en contrapunt voor het Verlichte denken aangetoond. In veel opzichten zou gesteld kunnen worden dat de wortels van de moderne geschiedwetenschap in de achttiende eeuw te vinden zijn. Tegelijkertijd benadrukken onderzoekers juist ook het andere karakter van de achttiende eeuwse historiografie. Het modernistische en nationale perspectief wordt steeds meer ter discussie gesteld, zoals ook uit de artikelen in dit themanummer blijkt.
In dit themanummer over ‘De Verlichting en het verleden’ komen vooral, maar niet uitsluitend, Nederlandse geschiedschrijvers aan bod. Tot op heden is de Nederlandse casus relatief onbekend in het internationale onderzoek naar de verlichte historiografie. Tot slot wil ik hier nog speciaal de belangrijke bijdrage aan dit themanummer van de Amsterdamse historicus Wyger Velema noemen. Velema is de afgelopen decennia één van de belangrijkste drijvende krachten geweest achter het onderzoek naar de intellectuele geschiedenis en de historiografie van de Nederlandse achttiende eeuw.
Namens de redactie, Matthijs Lok
Auteursrechtelijk beschermd