De Achttiende Eeuw. Jaargang 44

[p. 254]

Burgerhartlezing 2013
Burgerschap, Verlichting en gevoelens van rechtvaardigheid

Door Prof. dr. Céline Spector, Universiteit van Bordeaux

Wat:	6e Burgerhartlezing
Wanneer:	donderdag 3 oktober
Waar:	Felix Meritis, Keizersgracht 324, Amsterdam
Organisatie:	Werkgroep 18e Eeuw i.s.m. Felix Meritis
Entree:	€ 6,50 (studenten € 5,00).
Reservering via:	http://www.felixmeritis.nl

Waarom geeft men in een liberale samenleving er de voorkeur aan om bepaalde instituties of voorzieningen te verdedigen, ook wanneer deze om offers vragen die alleen in het belang zijn van de personen die het betreft? Deze klassieke vraag binnen de theorie van het burgerschap is de kern van Rousseau's Contract Social, een van de sleutelwerken uit de Verlichting. Deze vraag is ook nog steeds van groot belang in de hedendaagse politieke filosofie. Het gaat hierbij om solidariteit, dat vandaag de dag als een van de kernwaarden van de Verlichting gezien wordt. In John Rawls' invloedrijke werk A Theory of Justice (1971) is het gevoel van rechtvaardigheid de basis van een ‘realistische utopie’. Het gevoel van rechtvaardigheid voorkomt de verleiding van ‘je eigen gang kunnen gaan’ en bevordert het echte gevoel van samenwerking en ‘fair play’.

Het is nu verleidelijk om een dergelijke idealistische benadering van burgerschap te bekritiseren. Is de veronderstelling dat een gevoel van rechtvaardigheid in elk mens aanwezig is niet te mooi om waar te zijn? Volgens Paul Ricoeur veronderstelt het concept van rechtvaardigheid het rechtvaardigheidsgevoel, maar dat wil niet zeggen dat het ook zo is. In A Theory of Justice laat Rawls zien dat de morele kracht die aan het burgerschap ten grondslag ligt noch arbitrair noch illusoir is; het komt noch uit conformisme noch uitsluitend uit onderwerping aan autoriteit voort. Ten gevolge van morele opvoeding geeft het rechtvaardigheidsgevoel uiting aan onze aard een vrij en gelijkwaardig mens te willen zijn uit, ingebed in relaties van vertrouwen en vriendschap. In deze lezing zal professor Spector laten zien hoe Rawls' theorie inzake zijn nieuwe visie op burgerschap gebaseerd is op verschil-

[p. 255]

lende denkers uit de Verlichting (met name Hume en Rousseau) en waarom hun denken nog steeds actueel is.

Spreker

Prof. dr. Céline Spector is directeur van het departement Filosofie van de Universiteit van Bordeaux en lid van l'Institut Universitaire de France. Haar onderzoeksterrein omvat moderne en hedendaagse politieke theorie en geschiedenis van de filosofie, met het accent op de Franse Verlichting. Zij bestudeerde het werk van Montesquieu, Roussau en Hume en hun nalatenschap van Tocqueville tot huidige politieke theorieën van Rawls, Habermas en Foucault. Verder is ze buitengewoon geïnteresseerd in de genealogie van de Europese gedachte sinds de 18e eeuw.

Belangrijke recente publicaties

Montesquieu. Pouvoirs, richesses et sociétés, Paris, PUF, 2004 (rééd. Paris, Hermann, 2011)

Montesquieu et l'émergence de l'économie politique, Paris, Champion, 2006 (prix Léon Faucher of l-the ‘Académie des Sciences morales et politiques’)

Rousseau, Principes du droit de la guerre, Ecrits sur le Projet de Paix Perpétuelle de l'abbé de Saint-Pierre, B. Bachofen et C. Spector éd., Paris, Vrin, 2008

Montesquieu. Liberté, droit et histoire, Paris, Michalon, ‘Le bien commun’, 2010

Au prisme de Rousseau. Usages politiques contemporain, Oxford, Voltaire Foundation, 2011

Naamgeving

De Burgerhartlezing is genoemd naar de hoofdpersoon uit de brievenroman Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart, geschreven door Elisabeth Wolff en Agatha Deken in 1782. Sara staat model voor een jonge vrouw die ernaar streeft om een zo goed mogelijk burger te zijn. De lezingenreeks heeft als doel een bijdrage te leveren aan het actuele debat over de Verlichting, zoals dit met name na ‘11 september’ en de moord op Pim Fortuyn en Theo van Gogh, in Nederland gevoerd wordt.

Felix Meritis

De lezing zal worden gehouden in Felix Meritis, het belangrijkste Nederlandse gebouw uit de periode van de Verlichting. Het genootschap Felix Meritis betrok dit gebouw in 1788. In het gebouw waren diverse departementen van het genootschap actief; voor muziek, koophandel, natuurkunde, tekenkunde en letterkunde. De voormalige tempel der Verlichting is nu een Europees centrum voor kunst, cultuur en wetenschappen.