Documentatieblad werkgroep Achttiende eeuw. Jaargang 1970

[p. 13]

VI
Koninklijk bezit als bron voor de bestudering van de 18e eeuw.

Indien Koning Willen I de door zijn vader in 1795 naar Engeland in veiligheid gebrachte en later naar Duitsland meegenomen particuliere verzamelingen en evenzo de uit Frankrijk na 1813 teruggevoerde bezittingen niet als openbare verzamelingon had ‘gedeponeerd’ (alleen de natuurhistorische verzameling van Prins Willem V. werden aan de Leidse Hogeschool ‘geschonken’), er zou aanloiding zijn hier uit te wijden over de bibliotheek, de gesneden stenen en penningen alsmede de schilderijenverzamelingen 1).

Nu kunnen wij ons beperken tot hetgeen bewaard wordt in het gebouw van het Koninklijk Huisarchief te 's Gravenhage d.w.z. met betrekking tot de 18e eeuw. 2)

Het K.H.A. kan de onderzoeker van de 18e eeuw de volgende verzamelingen voorleggen:

1. Het eigenlijke Huisarchief met een naar de vorsten genealogisch-chronologische gevormde indeling, waarbij in het hier bedoelde kader de brieven een voorname factor uitmaken.

Wij noemen de brieven van Johan Willem Friso (1687-1711) aan zijn moeder (230) en aan zijn gemalin, Maria Louise van Hessen Kassel (Marijke Meu) (134) on honderden brieven van al dan niet aanzienlijke particulieren. Maria Louise schreef aan haar zoon Willem IV (en omgekeerd), aan familie in het buitenland en andere vorsten en ontving eveneens brieven van een bonte rij van ‘bijzondere personen’: ambtenaren, hoffunctionarissen, predikanten, geneesheren, sollicitanten enz., enz.

1).	150 jaar Koninklijk kabinet van schilderijen, Koninklijke Bibliotheek, Koninklijk Penningkabinet, 's Gravenhage, 1967.
2).	Noordeinde 74, Geopend werkdagen van 9.30-12.30 en van 1.30-4.45. Aanvragen voor het raadplegen van archivalia te richten tot de directeur, die daarop machtiging aan H.M. de Koningin vraagt. Een door een ‘Geschiedenis van de archieven’ voorafgegaan Overzicht van de inventarissen, de bibliotheek, het museum, de portretminiaturen en penningen is in bewerking.

[p. 14]

Hetzelfde geldt voor de archieven van Willen V, eerst de naaste familie, dan de vorsten en tenslotte de particulieren.

Cultureel zal men hier waarschijnlijk niet zoveel vinden. Het is in de eerste plaats over familie- en bestuursaangelegenheden, gebeurtenissen en niet te vergeten gezondheid.

Zeker zijn van belang de inventarissen van de vorstelijke verblijven, zowel in Holland, het Sticht en Gelderland, als ook in Friesland en Groningen, de laatsten uiteraard bescheiden; van juwelen en van het stadhouderlijk kabinet, van de stal (tuigen en koetsen), het Buitenjacht en de vaisselles.

Prof. Th.H. Lunsingh Scheurleer is met een groep medewerkers doende de inventarissen integraal uit te geven (Rijksgeschiedkundige Publicatien).

In het Huisarchief bevindt zich voorts een afdeling ‘administratie hofdepartementen vóór 1813 (afd. F.1, oud 29). Dit archief bevat behalve rekeningen ook inventarissen. Deze afdeling zal t.z.t. over de archieven van de verschillende vorsten worden verdeeld. De inhoud van een groot aantal portefeuilles is, vooruitlopend op bedoelde verspreiding van deze afdeling, reods voorzien van gedetailecrde inhoudsoverzichten.

Tengevolge van de verwarrende verhuizingen na 1795 bevinden zich tot deze afdeling behorende rekeningen ook onder die van de Nassause Domeinraad (Algemeen Rijksarchief), te weten:

Rekeningen 1732-1738	nrs. 889-895
Rekeningen Willom V., 1761 t/m 1778	nrs. 896-922
Rekeningen latere Willem I, 1772 t/m 1787	nrs. 923-933
Rekeningen Prinses Louise, 1783 t/m 1787	nrs. 934-938
Rekeningen Prinses Wilhelmina, 1767 t/m 1793	nrs. 939-962

Hier wordt slechts terloops gewezen op archieven over erfopvolging van Orange, Nassau enz., alsmede van de archieven betreffende de Nassause regering in de 18e eeuw.

2. In het Huisarchief zijn veelal door schenking, maar ook eertijds door aankoop onige particuliere archieven terecht gekomen, zoals stukken betreffende het geslacht Bentinck, voornamelijk Willem Bentinck (1704-1774), Herman Tollius (1742-1822), hoogleraar te Harderwijk en Leiden en leraar van de kinderen van Willem V, Bruno van der Dussen (1660-1742) en Jacob Hop (1654-1729) (afd. G.2, 3, 6 en 14.).

[p. 15]

3. Tenslotte zijn er de twee verzamelingen autographen, namelijk I: de z.g. ‘Weigelsche Sammlung’.

Uitgaande van beroemde mannen uit de tijd van de Reformatie en de Dertigjarige oorlog is deze verzameling in dit verband van geen belang. Dit is wel het geval met Serie II, oorspronkelijk aangelegd door Koningin Sophie en in Hoofdzaak uitgebreid door haar jongste zoon, prins Alexander. De indeling is naar vorsten, krijgoversten, staatslieden, schrijvers enz. (alphabetisch). In dit verband zijn onder meer van belang 69 brieven van F.H. Jacobi aan de uitgever M.M. Roy (1763-1771) 1); 158 brieven van Jean-Jacques Rousseau aan M.M. Rey, 2); 25 brieven of ninuten van Voltaire aan verschillende personen; 40 brieven van Voltaire aan D'Alembert; 177 brieven van D'Alembert aan Voltaire; 155 brieven van Voltaire aan Charles August de Ferriol, Conte d' Argental, alsmede enige brieven van D'Alembert aan Rey, onige correspondentie tussen Diderot en Voltaire en drie brieven van Diderot aan Rey.

In de tamelijk omvangrijke muziekbibliotheek bevindt zich de muziekverzameling van Prinses Louise van Oranje Nassau (1770-1819), dochter van Prins Willen V en gehuwd met de erfprins van Brunswijk-Wolfenbuttel.

Wij besluiten dit korte overzicht betreffende de 18e eeuw met hieronder een lijst te laten volgen van publicaties vanwege het Koninklijk Huisarchief, welke de onderzooker wellicht van dienst kan zijn.

E. Pelinck.

Archives ou correspondance inédite de la maison d'Orange-Nassau. Receuil publié, avec autorisation de S.M. le Roi, par G. Groen van Prinsterer.

Quatrième série, publiée avee autorisation de S.M. la Reine par Th. Bussemaker.

I.	1747-sept. 1751	(affaires intérieures)
	1747-1749	(affaires étrangères) Leiden 1908.

1).	J.Th. de Bcoy et Roland Mortier, Lettres inédites de F.H. Jacobi, in: Studies on Voltaire and the eighteenth century XLV (1966) met in het voorwoord gegevens over de in 1880 door M. Nijhoff geveilde nalatenschap van Rey. Over de laatste ook: J. Bosscha, Lettres inédites de Jean Jac. Rousseau à M.M. Rey, A'dam-Paris 1858
2.	Annales de la Société Jean J. Rousseau XVII (1926), 73-90, -J.Th. de Booy is voornemens te publiceren: L'Imprimeur-libraire Marc-Michael Rey (1720-1780) et ses relations avec le monde littéraire de son époque, d'après de nombreux documents inédits conservés aux Archives de la Maison Royale de Hollande. (Zie: Neophilologus 1960, 186.

[p. 16]

II.	sept. 1749-sept.1751	(affaires étrangères)
	oct. 1751-1755	A.v. 1909
III.	1756-juni 1759	A.v. 1912
IV.	1759-1766	A.v. 1914
Supplement par F.J.L. Krämer		(1735-1747), A.v. 1917

Cinquième série

par F.J.L. Krämer.

I.	1766-1799	A.v. 1910
II.	1799-1782	A.v. 1913
III.	1782-1789	A.v. 1915

Uitgaven vanwege het Koninklijk Huisarchief.

Uitgegeven onder leiding van Dr. N. Japikse.

Correspondentie van de Stadhouderlijke familie 1777-1795.

Uitgegeven door Johanna W.A. Naber.

I.	1e doel 1777-1793	's Gravenhage, 1931
II.	2e dl.1793-1795	A.v. 1931
III.	3e dl.1795-1799	A.v. 1933
IV.	4e dl.1800-1807	A.v. 1935
V.	5e dl. 1807-1820	A.v. 1936