Documentatieblad werkgroep Achttiende eeuw. Jaargang 1969

[p. 16]

VI
Bibliografie 18e-eeuwse spectatoriale tijdschriften in Nederland.

Toelichting

Voor de kennis van het maatschappelijk en geestelijk leven in de 18e eeuw vormen de tijdschriften een moeilijk te overschatten bron van informatie. In 1963 ben ik daarom begonnen met het samenstellen van een beschrijvende bibliografie van alle vóór 1800 in Nederland verschenen spectatoriale tijdschriften, met inbegrip dus van de vertaalde en de vreemdtalige spectators. Daarbij drong zich vanzelf de vraag op, in hoeverre het spectatoriale genre zich inhoudelijk en formeel onderscheidt van andere tijdschrift-typen. Voor een antwoord op die vraag verwijs ik naar enkele hieronder genoemde artikelen om nu te volstaan met de mededeling dat ik uiteindelijk kwam tot de volgende rubricering:

-	geleerdentijdschriften (bijv. van P. Rabus);
-	satirische tijdschriften (bijv. van H. Doudijns en Campo Weyerman);
-	spectators,
-	politieke blaadjes;
-	literaire tijdschriften;
-	toneeltijdschriften;
-	tijdschriften op speciale wetenschappelijke vakgebieden (theologie, rechten, medicijnen, natuurwetenschappen, muziek e.d.);
-	amusementsblaadjes;
-	diversen (o.a. kindertijdschriften).

Natuurlijk waren in de praktijk niet altijd scherpe grenzen te trekken. Ik heb alleen de eigenlijke spectators systematisch onderzocht. Gegevens daaromtrent berusten doorgaans op autopsie. Maar in het voorbijgaan noteerde ik ook alles wat mij belangrijk leek over de andere tijdschriften.

De hierna volgende lijst bevat niet meer dan een opgave van titel, plaats en jaar van verschijnen; zomogelijk het aantal nummers en (enkele) vindplaatsen.

[p. 17]

Uitvoerige gegevens over de auteur(s), alsmede over de inhoud krijgen een plaats in de monografie die ik aan de spectators hoop te wijden. Tenslotte verzoek ik met nadruk om enig bericht van ieder die enigerlei aanvulling of correctie op onze lijst heeft.

P.J. Buynsters.

literatuur

-	Eug. Hatin, Histoire politique et littéraire de la presse en France, T.III, Paris 1859 (afgek.: Hatin).
-	Eug. Hatin, Bibliographie historique et critique de la presse périodique française, Paris 1866 (afgek: Hatin Bibl.)
-	J. Hartog, De spectatoriale geschriften van 1741-1800. 2e dr. Utrecht 1890.
-	A.C. Kruseman, Aanteekeningen betreffende den boekhandel van Noord-Nederland in de 17e en 18e eeuw, Amsterdam 1893.
-	(G. van Rijn), De Librye, 1889, nr. 8-9; De Rotterdamse Librye, 1890, nr. 2-3.
-	vele geschriften van W.P. Sautijn Kluit, waarvan men een opsomming vindt in Levensberichten Maatsch. Nederl. Letterk. 1895.
-	Eug. de Book, Verkenningen in de achttiende eeuw, Antwerpen 1963.
-	P.J. Buynsters, Voorlopers van Justus van Effen, in de Nieuwe Taalgids, jrg. 59 (1966) p. 145-157.
-	P.J. Buynsters, Moralische Wochenschriften in den Niederlanden (1718-1800), in Etudes Germaniques, jrg. 21, nr. 3, juillet-septembre 1966, p. 408-417.
-	P.J. Buynsters, Hendrik Doedijns en zijn Haegse Mercurius (1697-1699), in Levende Talen nr. 249/juli 1968 p.396-406.

voorts talrijke veilingcatalogi voor verspreide gegevens en de gehele literatuur over Justus van Effen en Jacob Campo Weyerman.

codering van vindplaatsen.

1	=	UB Amsterdam
2	=	Bibl. T.H. Delft
3	=	KB Den Haag
4	=	UB Groningen
5	=	UB Leiden

[p. 18]

6	=	UB Utrecht
8	=	Bibl. Econ. Hogeschool Rotterdam
10	=	Athenaeum-Bibl. Deventer
11	=	Bibl. Thysiana Leiden
13	=	Prov. Bibl. Zeeland, Middelburg
19	=	Bibl. Theolog. Hogeschool Kampen
23	=	UB Nijmegen
26	=	Berchmannianum Nijmegen
30	=	Bibl. Prov. Genootschap, den Bosch
40	=	Bibl. Capucijnen den Bosch
41	=	Prov. Bibl. Friesland Leeuwarden

Spectators

A: oorspronkelijk Nederlands

1)	De Algemeene Spectator, 6 dln. Amsterdam 1742-1746, 180 nrs. aanw.: 1, 3 (2 exemplaren) 5, 13, 23.
2)	Den Algemeene Spectator, Amsterdam 1749. aanw.:? id. 2e druk Utrecht 1750. aanw.: Bibl. Nationale, Paris. id. 2e (!) dr. Utrecht 1775. aanw.: 5.
3)	De Antwoorder, Dordrecht 1792-1794. aanw.: 1 (Onvolledig).
4)	De Arke Noach's, Amsterdam z.j. (1799-1800) 54 nrs. aanw.: 1, 3, 4, 5, 23.
5)	De Babbelaar, Amsterdam? 1732. aanw.:?; genoemd door J.v. Effen in de Hollandsche Spectator, nr. 81.
6)	Bataafsch Museum, Amsterdam 1771, 23 nrs. aanw.?; genoemd in Catalogus van boeken in Noord-Nederland verschenen (1911), p. 254.
7)	De Bescheide Kerkhervormer, Utrecht z.j., 20 nrs. aanw.:?; genoemd in de Librye, nr. 9 (1889).
8)	Bondelken van fraaije Mengel-Stoffen........, Amsterdam 1722, 22 nrs. aanw.: 3, 4.
9)	De Borger, Utrecht 1778-1780, 2 dln. 100 nrs. aanw.: 1, 3, 5, 6, 11.

[p. 19]

10)	De Burgervriend, Rotterdam 1785, 11 nrs, (meer politiek dan spectatoriaal), aanw.: 1, 3.
11)	Bijdragen tot het Menschelijk Geluk, 6 dln. 1789-1791, Utrecht, Amsterdam; aanw.: 3, 6.
12)	De Christen, 7 dln. Utrecht 1771-1778, 356 nrs. aanw.: 1, 3, 4, 26.
13)	De Christelijke Spectator, 's-Hage 1799, 12 nrs. aanwezig: 3, 4, 5, 19, 23, 41.
14)	De Denker, 9 dln. Amsterdam 1791. aanw.:?; vermeld door Hartog, p. 19.
15)	De Denker, 12 dln. Amsterdam 1763-1775, 636 nrs. aanw.: 1, 3, 5, 11, 13, 23 (onvolledig).
16)	Examinator, 4 dln. Amsterdam 1719-1721, 104 nrs. aanw.: 3, 5, (2 exemplaren), 23, 40 (deel II ontbreekt).
17)	De Examinator of de Hollandsche Zedenmeester, Leyden 1731, 52 nrs., aanw.: 1.
18)	De Godsdienstvriend, Amsterdam 1789-1795, 7 dln. 350 nrs. aanw.: 23.
19)	De Godvruchtige Landman, Amsterdam 1778. aanw.: 23.
20)	De Gryzaard, 2 dln. Monnikendam-Hoorn 1768-1769, 104 nrs. aanw.: 1, 3, 5, 11.
21)	De Herdenker, Leyden z.j. (1766), 14 nrs. aanw.: 5.
22)	De Hollandsche Spectator, 12 dln. Amsterdam 1731-1735, 360 nrs. aanw.: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 10, 11, 13, 23, 30, 40, 41. id., 2e dr. Amsterdam 1756, 6 dln. aanw.: 1, 3, 4, 6, 10, 23, 27, 37, 40, 41.
23)	De Hollandsche Wijsgeer, 7 dln. Amsterdam 1759-1763, 365 nrs. aanw.: 1,3,4,11,23,37 (onvolledig).
24)	De Honig-Bije, Leeuwarden 1773, 4 dln. 89 nrs. aanw.: 1, 3, 5, 41.
25)	De Koopman, of Bydragen ten opbouw van Neerlands Koophandel en Zeevaard, 6 dln, Amsteldam 1768-1776, 360 nrs. aanw.: 1, 3, 5, 6, 8, 10, 13.
26)	De Kosmopoliet, 2 dln. Amsteldam 1776-1777, 105 nrs. aanw.: 1, 6, 11.
27)	Kweekschool des Vernufts, Rotterdam 1763, 2 dln. aanw.: 3, 5 en Gem. Bibl. te Rotterdam.

[p. 20]

28)	De leerzame Praat-Al, 3 delen Amsterdam 1791-1793, 156 nrs. aanw. 1, 3, 5.
29)	Mengelingen, door Petronella Moens en Bernardus Bosch, Amsteldam 1793; aanw. 1.
30)	De Menschenvriend, 10 dln.Amsterdam 1788-1797, 520 nrs. aanw.: 1, 3, 5, 11, 13, 23 (onvolledig).
31)	Monitor, Amsteldam 1780, 20 nrs. aanw.: 1, 3.
32)	De Naamlooziana, Amsteldam 1772, 29 nrs. aanw.: 1, 3, 5, 6, 11.
33)	De Nagtstudie van Justus Bickerstaff, (Franeker) z.j. 20 nrs. aanw.: 1, 3, 5, 13.
34)	De Nederlandse Criticus, Leeuwarden 1750. aanw.: 3. herdr. Amsterdam 1761, 2 dln. 86 nrs. aanw.: 1. 3, 5, 6, 11.
35)	Nederlandsche Onderzoeker, 7 dln.plaats en jaar onbekend (18e eeuw) aanw.: 5.
36)	De Nederlandsche Patriot, Leyden z.j. 17 nrs. aanw.: 3 (in een band met 2 anderen).
37)	De Nederlandsche Spectator, nr. 1-14 en het vervolg De Nederlandsche spectator met de bril nr. 15-62, Amsterdam 1787. aanw.: 1 (alleen nr. 15-62), 3.
38)	De Nederlandsche Spectator, 12 dln. Leyden 1749-1760, 312 nrs. aanw.: 1, 3, 4 (onvolledig), 5 (onvolledig), 11,13,23,40 en 55.
39)	De Nederlandsche Spectator, Utrecht 1793, 50 nrs. aanw.: 1, (onvolledig) 3.
40)	Nieuwe Bijdragen tot het Menschelijk Geluk, 4 dln, Utrecht-Amsterdam 1797; aanw.:?
41)	De Nieuwe Nederlandsche Spectator, Haarlem 1788, 52 nrs. aanw.: 1, 11.
42)	De Onderzoeker, 4 dln. z.p. (Amsterdam) 1769-1772, 208 nrs. aanw.: 1, 3, 4, 5, 6, 10, 11, 13.
43)	De Opmerker, 6 dln. z.p. (Amsterdam) 1772-1778, 312 nrs., aanw.: 1, 3, 5.
44)	De Patriot, of Hollandsche Zedenmeester, 's-Hage 1743, 60 nrs. aanw.: 1.
45)	De Pedagoog, Amsterdam-Rotterdam 1766, 52 nrs. aanw.: 1, 3.
46)	De Philantrope, 6 dln. Amsteldam 1757-1762, 326 nrs. aanw.: 1, 3, 4, 5, 6, 11, 13.

[p. 21]

47)	De Philosooph, 4 dln. Amsterdam 1766-1769, 208 nrs. aanw.: 1, 3, 4, 5, 11, 13, 23.
48)	De poëtische Snapper onder de zinspreuk Vrank en Vrij, z.p. en z.j. (1777), 22 nrs. aanw.: 3, 4.
49	Redenkundige Vrijdenker, 1784. aanw.:?; misschien identiek aan de Knibbelaar of de Vrijdenker, 1733 (door M. de Ruuscher).
50)	De Rhapsodist, 6 dln. Amsterdam 1771-1783 aanw.: 1, 3, 4, 5, 6, 11, 30.
51)	De Schertser, Amsterdam 1736. 2 dln. 60 nrs. aanw. 1, 3, 5, 11.
52)	Sem, Cham en Japhet, Amsterdam 1800, 21 nrs. aanw.: 1, 3, 4, 5, 23.
53)	De Spectator der Studenten, Leiden 1773-1774, 52 nrs. aanw.: 1, 3, 5. id., 2e druk Utrecht 1780. aanw.: 1, 3.
54)	Nieuwe Algemeene Spectator voor de studenten in de Theologie, als aanhangsel toegevoegd aan nr. 53, 2e druk.
55)	De uitlandsche Bibliotheek, Rotterdam 1770-1773. aanw.: ?; genoemd door Van Doorninck II, 95.
56)	De Vaderlander, 4 dln., Amsteldam 1776-1779, 209 nrs. aanw.: 1, 3, 5, 23, 55, 4, 11.
57)	De Vaderlandsche Praat-Al, Amsterdam 1792. aanw.: 1.
58)	De verreezene Hollandsche Socrates, 's-Hage (1741), 30 nrs. aanw.: 1, 3.
59)	De verstandige Bedilster, (± 1732). aanw.: ?; genoemd door J.v. Effen in De Hollandsche Spectator, nr. 81.
60)	De Vraag-Al, 6 dln. Leyden 1791-1796, 312 nrs. aanw.: 1, (onvolledig) 3, 5, 6, 23 (onvolledig).
61)	De Vriend des Volks, Middelburg 1795-1796, 50 nrs, (meer politiek dan spectatoriaal). aanw.: 1, 3, 5, 13.
62)	De Vriend van 't Vaderland, Amsterdam 1787, 52 nrs. aanw.: 1, 3, 5, 6, 13.
63)	De Vriendin van 't Vaderland, Amsterdam 1799, 52 nrs. aanw.: 3.

[p. 22]

64)	De vrolijke zedenmeester, Amsterdam, 23 nrs. aanw.: 1, 3.
65)	De Vrouwelijke Spectator, Amsteldam 1760-1761, 24 nrs. aanw.: 1.
66)	De Wereld-Beschouwer, 2 dln. Gouda 1794-1795, 66 nrs. aanw.: 1 (onvolledig), 3.
67)	Weekelijksch Antwoord, 1752, 21 nrs. aanw.: ?; genoemd door Hartog, p. 40.
68)	Weeklijksche Mengelstoffen, 1784? aanw.: ?; vermeld door Hartog, p. 40.
69)	De Weereldt In haar Verscheidenheid, 4 dln. Amsterdam 1736. aanw.: 1, 3, 5.
70)	De Welmeenende Raadgeever, Amsterdam 1792-1795, 5 dln.250 nrs. aanw.: 6.
71)	De Zeedemeester der Kerkelijken, 2 dln. Amsterdam 1750-1752 120 nrs. aanw.: 1, 3. id. 2e druk, Amsterdam 1766. aanw.: 3.
72)	Zinrijk en Schertzend Woordenboek, 3 dln. Amsterdam 1759-1761, 155 nrs., aanw.: 1 (onvolledig), 3, 5, 10, 23.
73)	De Zot, Arnhem 1794, 75 nrs. aanw.: 1, (onvolledig) 3.

Zuidnederlandse spectators (chronologisch).

74)	De Klap-bank der Juffers, ofte het Vermaek aen de Thé-tafels, 's-Gravenhage (lees: Gent) 1780. aanw.: UB Gent.
75)	De Klap-bank der Heeren, ofte het Vermaek in het Caffé-huys, 's-Gravenhage (lees Gent) 1780. aanw.: UB Gent.
76)	Dagelijks Nieuws van Vader Roeland, Gent 1792-1793, 70 nrs. aanw.: UB Gent.
77)	De Sysse-panne ofte den Estaminé der ouderlingen, Gent 1795-1798, 8 dln.; in 1814 nog dl. 9, nr. 1-2. aanw.: UB Gent.
78)	De Vlaemsche Spie, Gent 1800. aanw.: UB Gent.

[p. 23]

B: vertalingen

79)	De Artz of Genees-heer. Amsterdam 1765-1771, 6 dln. aanw.: ?
80)	De Berlijnsche Wijsgeer. Leiden 1753-1755, 3 dln. 120 nrs. aanw.: 1, 5, 23. 2e druk: Amsteldam 1760, 4 dln. aanw. 1, 3, 4, 5, 87.
81)	De Boekzaal der Heeren. Amsterdam 1737. aanw.: 1. 2e druk: Amsterdam 1751. aanw. 1, 3. 3e druk: Amsterdam 1764. aanw.: 1, 3.
82)	De Boekzaal der Juffers. Amsterdam 1733-1735, 3 dln. aanw.: 1, 3, 37 (onvolledig). 2e druk: Amsterdam 1748. aanw.: 1, (14 nummers). 3e druk: Amsterdam 1764. aanw.: 1, 3.
83	De Britsche Rhapsodist, Amsterdam 1780, 3 dln. 34 nrs. aanw.: 1, 3, 11.
84)	De Deensche Spectator. 2 dln. Amsterdam 1747-1748, 63 nrs. aanw.: 1, 3, 10.
85)	De Deense Wijsgeer, Amsterdam 1754. 2 dln. aanw.: 1, 3. 2e druk: Amsterdam 1765, aanw.: 41.
86)	De Engelsche Spectatrice. 3 dln. Amsterdam 1762-1763, 17 nrs. aanw.: 1. 2e druk: Amsterdam 1775. aanw. 1.
87)	De Eremiet, Rotterdam z.j. 32 nrs. aanw.: 11.
88)	Ernstig en Boertig Tydverdryf, Amsterdam z.j., 12 nrs. aanw.: 3.
89)	De Gezellige, 4 dln. Amsterdam 1771-1774. 200 nrs. aanw.: 1, 3, 11.
90)	De Guardian of de Britsche Zedenmeester, Rotterdam-Amsterdam 1730-1731, 3 dln. aanw.: 1, 3 2e druk: Rotterdam 1734, 3 dln. aanw.: eigen bibl.

[p. 24]

	3e dr., Amsterdam 1770, 3 dln. aanw.: ?
91)	De hollandsche Patriot of de bescheide Zede-meester, Amsterdam 1736, 2 delen. aanw.: 3.
92)	De Hollandsche Zedenmeester, Amsterdam 1743-1744. 2e dr. Amsterdam 1745. aanw.: 3
93)	De Mensch, Amsteldam z.j. (1772-1782), 500 nrs. in 10 dln. aanw.: 1, 3, 11, 13, 30.
94)	De Misantrope of de gestrenge zedenmeester, Amsterdam 1742-1745, 3 dln., 153 nrs. aanw.: 1, 3, 23, 51 (onvolledig) 2e dr., Amsterdam 1758, 3 dln. aanw.: ?
95)	Naleezing van den Artz, of Geneesheer, Amsterdam 1773-1775, 4 dln. (zie nr. 79). aanw.: ?
96)	De Nieuwe Engelsche Spectator, Amsterdam 1738, 2 delen. aanw.: 1.
97)	De Nieuwe Hollandsche Zedenmeester, Amsterdam 1745-1747 (voortzetting van nr. 92).
98)	De Patriot of Duitsche Zedemeester, Leyden 1732, 156 nrs., 3 dln. aanw.: 1, 3, 5, 11.
99)	Proeve van den smaak en prosaischen schryftrant van Asmus, Utrecht 1798-1799, 2 dln. aanw.: 6.
100)	De Rotterdamsche Rhapsodist, Rotterdam 1776. aanw.: 1, 5.
101)	Het Rijk der natuur en der zeden, Amsterdam 1771-1772, 104 nrs., 2 dln. aanw.: 1.
102)	De Snapper of de Britsche Tuchtmeester, 1733-34, 4 dln. aanw.: 3. 2e druk, Amsterdam 1752, 4 dlen. aanw.: ? 3e druk, Amsterdam 1773. aanw.: ?
103)	De Spectator of verrezene Socrates, Utrecht 1720-1744, 9 dln. aanw.: 23. 3e druk, Amsterdam 1743, 9 dln. aanw.: 5.

[p. 25]

104)	De Verstandige Snapsters, Dordrecht 1756, 20 nrs. aanw.: 3.
105)	De Vriend (vert. uit het Duits naar Cronegk; cf. H.A.C. Spoelstra, De invl. v.d. Duitsche letterk. op de Nederl. in de tweede helft v.d. 18e eeuw, Amsterdam, 1931, p. 66). aanw.: ?
106)	De Vrije Metselaar, Dordregt 1754, 52 nrs. aanw.: 3.

C: vreemdtalige

107)	Le Babillard, Amsterdam 1723, 2 vol.; vert. van Steele's The Tatler, cf. Hatin, Bibl. p. 57.
108)	La Bagatelle, Amsterdam 1718, 3 dln. aanw.: KB Stockholm, eigen bibl. 2e druk, Amsterdam 1722-24, 3 dln. ? ed. Amsterdam 1742. ? ed. Lausanne 1743.
109)	Le Censeur, 1714; genoemd door W.J.B. Pienaar, English influences in dutch literature and Justus van Effen as intermediary, Cambridge 1929, p. 105.
110)	Glaneur historique, moral, littéraire, galant et calottin, Amsterdam, Utrecht, La Haye, 1731-1733; (ons medelid Mej. drs. M.C. Couperus te Utrecht bereidt hierover een studie voor).
111)	L'Inquisiteur, 1714; genoemd door Pienaar, p. 119.
112)	Le Mentor moderne, La Haye 1723, 3 dln.; cf. W. Bisschop, Justus van Effen geschetst in zijn leven en werken, Utrecht 1859, p. 128; vert. van The Guardian.
113)	Le Misantrope, La Haye 1711. 1712, 89 nrs. 2e dr. 1726. 3e dr. La Haye 1742, 2 dln.
114)	Les Numéros, Amsterdam 1782; cf. Hatin, p. 148.
115)	Le Nouveau Spectateur Francois,La Haye 1724, 28 nrs.
116)	L'Observateur, 1716, cf. Pienaar, p. 105.
117)	L'Observateur Hollandois, Leuwaerde 1750-51, 100 nrs. aanw.: Stadsbibl. Leeuwarden.
118)	Le Spectateur francais ou le Socrate moderne, Amsterdam 1714, 8 dln.; vert. naar The Spectator; herdr. in 3 dln. in 1754, 1755.