Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 152

[p. 921]

Atte Jongstra
Mouret deel 2. De eerste schrede

In mijn veertiende levensjaar ondernam ik om de zoveel tijd verkenningstochten op de vliering van mijn ouderlijk huis. In een groen geverfde kist vond ik een aantal studieboeken van de kweekschool die mijn vader had bezocht en enkele literaire titels. Ik herinner me Erich Kastners Drei Männer im Schnee, maar vooral de vertaling van Émile Zola's La Faute de l'abbé Mouret. Ik zag ‘De misstap van pastoor Mouret’ op het omslag staan, kende de strekking van het woord ‘misstap’ en nam het boek onmiddellijk mee naar beneden. Ik las het, met rode oortjes.

De inhoud, kort. La Faute de l'abbé Mouret maakt deel uit van Zola's veeldelige romancyclus over de familie Rougon-Macquart en beschrijft een loot aan de stamboom die plattelandspastoor is geworden. Geen echte kerel, deze Mouret. Kwezelig, zwak van lijf, zwakhoofdig, zeker als hij doordraait in zijn liefde voor de Heilige Maagd Maria. Dat doordraaien vinden we in deel 1 van het boek uitgebreid beschreven. Aan het einde van dat deel is het de hoogste tijd om hem op te nemen in een inrichting, en dat deed Zola dan ook min of meer. De arme pastoor wordt in deel 2 wakker in een huis, dat huis staat in een ideale tuin, en die tuin heet Le Paradou. Tussen -dou en -dis zit zo weinig verschil dat men de toespeling op ‘paradijs’ rustig niet zo heel subtiel mag vinden. Serge wordt privé verpleegd door een nichtje - de geslachtsrijpe maagd Albine - die hem weet op te kweken van brekelijk kasplantje tot jongeman die het op zijn minst eenmaal tot de daad weet te brengen. Die daad vindt plaats onder de centrale appelboom in de tuin. En daarna wordt het allemaal minder. Serge verkent de tuin, die ommuurd blijkt. In die muur zit echter een bres waarin op een fout moment een potige kloosterbroeder opduikt die Archangias heet. Hij grijpt het gedroste overspanningspastoortje (Serge denkt niet aan werkhervatting) in zijn nekvel en smijt hem weer in de parochiekerk waar hij thuishoort. In deel 3 volgen we het naleven van Serge, die in het vervolg iets voorzichtiger

[p. 922]

met zijn Mariagevoelen omgaat, maar verder niets meer van zijn leven maakt. Als trieste schim doolt ook het in deel 2 zwanger geraakte nichtje nog wat in de pastorietuin rond, Serge negeert haar volledig. Olifant, snuit, uit.

La Faute de l'abbé Mouret is beslist niet de beste aflevering in de cyclus Les Rougon-Macquart. De serie bevat meesterwerken (L'Assommoir bijvoorbeeld, Le Ventre de Paris of Au Bonbeur des Dames). We vinden er ook heel matige romans onder, zoals Nana of La Débâcle. Het boek over Mouret hoort dus in de laatste categorie. Maar dat zeg ik nu. Op mijn veertiende kende ik die andere romans niet, en La Faute de l'abbé Mouret sloeg bij mij in als een bom, vooral het tweede deel. Ik denk vanwege de hoge sensualiteitsgraad van Zola's proza, die mij ‘het geil aan de gaten deed dringen’, om met de grote dichter Bilderdijk te spreken. Dat gebeurde niet in regel i van deel 2, Zola bouwde de spanning langzaam op in mijn jongensonderlijf. Eerst verplaatste ik mij in de broze pastoor die de ogen opslaat in dat onbekende bed, en het door veelsoortig struweel gefilterde licht door de gordijnen heen ziet.

Het palet dat Zola daarbij (zoals bij alles in dit boek) gebruikt opende voor mij een nieuwe wereld, niet geregeerd door de nogal calvinistische regels van de onderwijzer die mijn vader was. Alles was hier bijzonder en ongewoon, een hele schok voor een jongetje dat tot dan toe slechts ‘doe maar gewoon, dat is gek genoeg’ te horen had gekregen. Laten we zeggen dat ik op mijn veertiende in de toch wat kreupele roman La Faute de l'abbé Mouret de poëzie van het leven en van de wereld ontdekte. Mijn leven werd nooit meer wat het was.

Bij die poëzie hoort ook de liefde. Ongetwijfeld dankzij Zola kwam ik tot de overtuiging dat bij mijn leven als jongetje eigenlijk een meisje hoorde, om te beminnen, om dingen mee te doen. Een ontdekking die mijn moeder liever nog een jaar of wat had zien uitgesteld, denk ik. Maar ik deed hem - prompt werd ik onsterfelijk verliefd op mijn klasgenote Ankie van der Linde, een hinde met heupomdraaiingen zoals die in het Hooglied worden bezongen. Ik zou haar nóóit zo bitter hebben behandeld als pastoor Serge zijn Albine, al moet ik er wel bij zeggen dat Ankie al na twee afspraakjes van verder privécontact afzag en het bezwangeringsgevaar nooit actueel is geworden. Tot op de dag van heden spijt dat mij soms.

Dat Ankie mij toen ineens niet meer wilde kon ik maar moeilijk begrijpen. Ik zon op omwegen, en vond die omweg toen mijn leraar Nederlands een opstel opgaf. Nu zou ik eens laten zien dat ik kon

[p. 923]

schrijven als Zola, dat zou haar vast van gedachten doen veranderen. Ik schreef dus een opstel in de glanzende zinnen van Zola's Abbé Mouret (deel 2), een stijlimitatie die dusdanig lukte dat ik als enige van de klas mijn hele opstel voorgelezen kreeg door de leraar, die er erg van onder de indruk bleek. Aardig hoor, als bijeffect. Maar dichter bij de hinde van mijn dromen bracht het me niet.

Ik hoor weleens een schrijver zeggen dat hij sinds zijn eerste boek nooit meer om een vrouw verlegen hoeft te zitten. Ik heb nooit iets van dat effect gemerkt. Vanaf mijn Zola-opstel tot nu: ik moet altijd hard werken voor een greintje liefde. Geen hinde waait mij aan.

Dichter bij de Letteren was ik intussen wel geraakt. Imitatio, de eerste stap. Het was Zola die mij een zetje gaf. Er zou nog een lange wandeling volgen, pas op mijn drieëndertigste verscheen mijn eerste verhalenbundel, nog steeds veel imitatio. Maar zonder eerste stap ontstaat geen enkele wandeling.