Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 152

[p. 740]

Aan Hare Majesteit de Koningin der Nederlanden
Betreft: De kwetsbare positie van de Nederlandse roman

A.F.Th. van der Heijden
Amsterdam, 12 september 2007

Majesteit!

Het is genoegzaam bekend dat U de beeldende kunst een zeer warm hart toedraagt, en dat U beschouwd kunt worden als een beschermvrouwe van zowel de schilder- als de beeldhouwkunst - maar bij mijn weten hebt U zich nooit expliciet, noch als lezeres noch als beschermster, over de Nederlandse romankunst uitgelaten. Vat U dit niet als een verwijt op. Ik wil U slechts aanmoedigen de navolgende gedachten in overweging te nemen.

In een tijd dat zich binnen onze landsgrenzen zoveel verschillende tongen manifesteren, waarvan geëist wordt dat ze zich ook aan het Nederlands onderwerpen, dringt tot ons door dat de Nederlandse taal meer dan enige etnische afkomst de identiteit uitmaakt van, wat ik nu maar even noem, de nieuwe Nederlander. Ik weet ook wel dat de beoogde integratie niet voorspoedig verloopt, of misschien als mislukt kan worden beschouwd, maar wie de boeken leest van Hafid Bouazza, Kader Abdolah en Abdelkader Benali beseft dat het Nederlands als scheppend instrument allang niet meer exclusief is bestemd voor de autochtone Nederlandse schrijver. Ik wil de sappenrijke, woordvernieuwende voedingsbodem van bijvoorbeeld de rap niet onderschatten, maar zie toch vooral de literatuur als het bedrijf waar een taal, door duurzame verandering, in leven wordt gehouden. Van alle literaire genres wordt de roman het meest gelezen - wat nog niet betekent dat hij het niet moeilijk heeft. Zeker nu zoveel allochtonen zich het Nederlands ook creatief eigen hebben gemaakt, en daarvan getuigen in eigen publicaties, is behoud van diversiteit binnen het genre van het hoogste belang - maar daaraan dreigt het in de moderne boekhandel, met zijn eenzijdig massale inkoopbeleid en aldus afgedwongen totaalkortingen, nou juist te gaan ontbreken.

Ooit was de aanduiding homo unius libri voorbehouden aan starre lieden die zwoeren bij de lezing van een en hetzelfde boek, waaraan ze al

[p. 741]

hun wijsheid en hun hele overtuiging ontleenden. Ik stel voor, Majesteit, de term homo unius libri te ijken voor het schrikbeeld van de huidige romanschrijver: dat hij, zijn productiviteit ten spijt, tot aan het einde van zijn creatieve dagen gedoemd is een homo unius libri te zijn - niet als lezer maar als schrijver van slechts één boek, namelijk dat wat net gepubliceerd is en nog niet door z'n omloopsnelheid heen is, of dat wat hij op het punt staat te voltooien en waar zijn uitgever en de pers reikhalzend naar uitkijken. Is de omloopsnelheid van zes weken à twee maanden voorbij, dan degradeert het boek tot een dode letter, en is de auteur nog steeds (of opnieuw) de man-van-één-boek: het nog te schrijven volgende. Er zijn nog altijd literaire uitgevers die, tegen de verdrukking van de markt in, blijven proberen het oudere werk van hun fondsauteurs te herexploiteren, maar het zal voor de bouwers onder hen steeds moeilijker worden hun wijdvertakte arbeid levend te houden. Men wordt geacht het volgende zoete toonbankbroodje voor de markt te bakken, en daarmee uit.

Binnen twee van de politieke partijen wier ministers zo stralend naast U op het bordes stonden, te weten het CDA en de VVD, zijn stemmen opgegaan om de btw op boeken te verhogen van 6% naar 19%. Immers, zo lijkt de redenering, boeken zijn luxeproducten, dus is het pure extra verwennerij om ze zo laag te belasten. Goed, zover is het nog niet, maar ik voorspel dat genoemde partijen, binnen wier gelederen ik weinig romanlezers kan ontwaren, nog op hun desastreuze voorstel terug zullen komen, en aan die analfabetiserende btw zullen blijven morrelen. In bizar contrast daarmee bepaalde nog niet zo lang geleden de rechter dat de btw op peepshows van 19% naar 6% omlaag kon. Een peepshow is een gluurbordeel, waar de bezoeker tegen inworp van een telkens nieuw muntstuk een zich exhibitionerende vrouw kan bekijken - en dat, zo oordeelde de rechter op aandrang van een aantal hebzuchtige souteneurs, viel onder theater, dus onder toneel, dus onder kunst, dus hoefde het niet hoger dan 6% met btw belast te worden. Ik heb begrepen dat weer een ander rechtscollege deze obscene uitspraak probeert terug te draaien, maar het blijft oppassen, Majesteit, in een samenleving waar de pooiers tot op zo'n hoog niveau hun zin dreigen door te voeren, en er niet voor terugschrikken hun liederlijke handel met de mantel der kunst te bedekken.

Als U mij toestaat: die btw-verlaging ten gunste van de peepshow in combinatie met de voorgestelde btw-verhoging ten nadele van het boek geeft een luguber toekomstvisioen van wat de Nederlandse cultuur nog te wachten staat.

Ondertussen is de roep om 19% btw op boeken mede het gevolg van een wanstaltige branchevervaging. Op elk vod, op elke klont pulp wordt tegenwoordig het etiket ‘literaire thriller’ geplakt, waardoor zo'n hapklare

[p. 742]

brok formulelectuur zich als het ware het Stempel ter Goedkeuring van de Vereniging voor Huisvrouwen toe-eigent, en zo alleen maar beter verkoopt, vaak bij honderdduizenden exemplaren. Ik kan me voorstellen dat een VVD'er die nooit een roman inkijkt, of een CDA'er die alleen maar Gods woord tot zich neemt, denkt dat alle ‘literaire’ boeken zo zijn, inclusief de hitpotentie: een bedenkelijk luxeproduct dat, net als de borrel en de sigaret, zo zwaar mogelijk belast dient te worden.

Van onze minster van Cultuur Ronald Plasterk (PvdA weliswaar) valt in dezen, vrees ik, evenmin veel bescherming te verwachten. Alvorens zijn portefeuille aan te pakken liet hij zich uiterst denigrerend uit over zo ongeveer alle contemporaine, nog levende schrijvers, van Mulisch tot Nooteboom, van Van der Heijden tot Zwagerman. ‘Doorzonwoning-proza’ was nog het minst neerbuigende compliment dat hij voor de huidige Nederlandse romankunst in huis had. De man neemt liever, zonder zich om de oorlogstrauma's van Uw bejaarde onderdanen te bekommeren, Mein Kampf van Adolf Hitier in bescherming als een boek dat het verdient om herdrukt en in de winkel gelegd te worden. Er zijn mensen die om die reden zelfmoord zouden plegen. Mein Kampf is dan ook geen roman - helaas.

Wordt het geen tijd, Majesteit, dat de kennelijk kwetsbare kunstvorm die de roman is meer bescherming krijgt, al is het maar op symbolische wijze? Als beoefenaar van het genre vraag ik U, voorlopig op persoonlijke titel, beschermvrouwe van de Nederlandse romankunst te worden, of anderszins deze smidse waar Uw taal vonkend in vorm wordt gehouden met Uw koesterende aandacht te bedelen. Gaarne zal ik U in een aantal vervolgbrieven iets vertellen over de techniek, de betekenis en de mogelijkheden van de roman.

Voor nu: hoogachtend, en met vriendelijke groet,

Uw

Adri van der Heijden