Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 152

[p. 104]

Tom Lanoye
Een ontboezeming

De fiscus is als een geweten. We hebben er allemaal weleens last van. Toch durven weinigen de noodzaak ervan te betwisten. ‘Zonder geweten geen beschaving!’ Daar is iedereen het over eens. Zelfs vastgoedhandelaren en advocaten, zodra je ze eindelijk eens onder vier ogen en buiten de werksfeer te spreken krijgt. Vaak gebeurt dat niet.

Maar het zijn wel altijd ‘de anderen’ die geacht worden een beschaving te onderstutten zodra de knip moet worden bovengehaald. Als iemand dat kan weten, dan ben ik het wel. Ik ben belastingambtenaar. Niet zomaar een belastingambtenaar. Ik heb naar mijn beste vermogen en zonder klachten - toch niet van mijn superieuren - gediend op alle mogelijke fiscale afdelingen en echelons van mijn vaderland, zodoende op zijn minst zijn budgettaire armslag op peil houdend, ook al moest daar dan af en toe een onderdaan persoonlijk voor failliet gaan.

U mag mij gek verklaren zoveel u wilt, maar ik puur daar een zekere trots uit, vermengd met onversneden arbeidsvreugde. De uitgeblustheid en de gevoelens van nutteloosheid die ik rond mij in het ambtenarenkorps steeds vaker de kop zie opsteken, zijn aan mij niet besteed. Wie houdt van zijn werk, gaat nimmer ten onder. Zeker niet als hij op tijd en stond verkast. Van personenbelasting naar belasting op milieuvervuilende motoren. Van het helaas afgeschafte kijk- en luistergeld naar de zielige belasting op het weekendhuisje. Van de contraproductieve ecotaks naar de geniale Belasting op de Toegevoegde Waarde - waarvan de hallucinant ingewikkelde geldstromen mij nog steeds even intens doen duizelen als de werking van het eerste het beste melkwegstelsel... Men moet zijn horizonten durven te verleggen, ook in de fiscale sfeer. Ik heb al aan alle taksen meegewerkt, als adviseur of executeur, en ik heb van geen enkele detachering spijt.

Waarom zou ik? Er zijn weinig sectoren in de samenleving via dewelke men het mysterie Mens beter leert doorgronden dan via belasting en accijnzen - of het moest gaan om sectoren als de nachtelijke horeca en de regelrechte prostitutie. En dan nog. Wie de dorstige of de geile mens

[p. 105]

bedient op zijn wenken, mag rekenen op zijn dankbaarheid, zijn knipoog of zijn fooi. Wie hem belastingen probeert te doen betalen, kan niet hetzelfde zeggen. Ik word stilzwijgend geminacht of ik krijg beledigingen naar het hoofd geslingerd. Of men verwijt mij en plein public dat door mijn toedoen deze of gene verwant geruïneerd elke nacht op café goedkope jenever zit te zuipen en alleen nog tederheid vindt bij versleten hoeren.

Onder de indruk ben ik daar niet van. Les excuses sont faites pour s'en servir. Zonder mij zouden die verwanten net zo goed zitten te zuipen of te hoereren, hooguit een paar jaar later. Ik ben geen beul. Ik ben een katalysator. Meer niet. Ik plaats levens en carrières in een ruimer, of nee, in een juister perspectief. Ik maak hogere verbanden duidelijk en tastbaar, via billijke belastingschalen die gelden voor iedereen, zonder onderscheid des persoons. Ik ben eigenlijk minder een ambtenaar dan een ambassadeur van de naakte werkelijkheid. Wie dat niet wil inzien, bedriegt niet eens de staat maar veel erger: zichzelf.

Natuurlijk, van alle bedriegers zijn wijzelf ons het meest dierbaar. Dat is al millennia zo. Zodra de mens ervoor koos om samen te leven met een andere mens - dus lang voor de Hunnen, de Grieken en de Egyptenaren - begon hij zichzelf te bedriegen, en dat doet hij maar al te graag. Het verhoogt zijn eigenwaarde zonder al te veel kosten. Hij kan zich een glorieuze eenling wanen, een triomf van de onafhankelijkheid, maar om van die triomf te kunnen genieten weegt hij wel op de ander. Correctie: hij bestaat alleen maar dankzij de ander. Daar is geen ontsnappen aan. Men is alleen maar koning dankzij zijn onderdanen, en men is alleen maar onderdaan dankzij zijn koning. Veel meer valt er over een koninkrijk eigenlijk niet te zeggen. Et pour la république la même chose.

Om zijn existentiële eenzaamheid te bestrijden, op zijn minst in de schijn, is de mens geen moeite of misleiding te veel. In essentie is dat zelfs de diepere betekenis van de parabel van Adam en Eva en hun verdrijving uit het aards paradijs. Adam mag Eva verwijten dat ze hem de appel aanbood, zij mag hem verwijten dat hij erin beet, en samen mogen ze het ontstaan van de verleiding wijten aan de slang - ze hadden ook gewoon, met of zonder appel, met of zonder slang, elk aan een andere kant van het aards paradijs kunnen gaan wonen, in hun eentje en in alle rust. Wég verleiding, wég verwijten. Wég uitzetting. De conclusie is zonneklaar. Wie zijn persoonlijke problemen wijt aan een samenleving, beliegt zichzelf.

Hij had maar in z'n uppie moeten blijven wonen. De ware hoeksteen van elke samenleving is dan ook niet het gezin, en niet eens een goed geolied staatsapparaat. De hoeksteen van het maatschappelijke leven is het zelfbedrog van ieder van zijn participanten. En dat is er niet op verbeterd met het stijgen van het sociaal verkeer en de explosieve groei van het internet.

[p. 106]

Zijn hang naar zelfbedrog belet de mens evenwel niet om ook zoveel mogelijk anderen te proberen te belazeren. De belastingontvanger als eerste. Leer mij de burger kennen. Hij heeft op mij reeds al zijn verzinsels en schijnmanoeuvres uitgeprobeerd, al zijn dreigementen en smeekbedes, al zijn kindertrauma's en keukentragedies. Wat hij echter bij dat alles weleens wil vergeten: ik betaal ook zelf belastingen. Ik ben bijgevolg niet snel vermurwbaar. Een jachtopziener en een jager tegelijk? Ik heb twee keer recht van spreken. En ik ken van beide rollen de replieken en de reflexen lang voor ze worden uitgesproken of opgevoerd op het schouwtoneel van het dagelijkse bestaan. Want de brochure lijdt - hoe zal ik het zeggen? - aan een zekere platte voorspelbaarheid.

Jegens zijn buren zal de belastingplichtige de eigen inbreng dramatisch aandikken. Maar in de praktijk van declaratiebon en aftrekpost, zeg maar: bij het invullen van zijn belastingaangifte - niet zelden aangevat tijdens nachtelijke uren en altijd in de grootste eenzaamheid - zoekt de burger frenetiek naar de minimaalste afdracht aan de maatschappij in wier genadige schoot hij mag leven en werken en zich voortplanten en ga zo maar door. Een objectieve toeschouwer zou in ruil enige dankbaarheid verwachten. Maar wie in het holst van de nacht zijn eigen levenswandel zit te reconstrueren aan de hand van parkeerbonnen en restaurantreçu's, voelt zelden dankbaarheid opborrelen. Integendeel. Die aast maar op één ding. Een volledige restitutie van zijn voorafbetalingen. Als het kan met een bonus erbovenop, vanwege diensten aan de mensheid, echte of vermeende. Om vijf uur in de ochtend is dat onderscheid allang niet meer duidelijk. In de vroege uurtjes waant elke belastingplichtige zich een miskende held. Het speeksel waarmee hij de envelop van zijn aangifte dicht kleeft smaakt onveranderlijk naar onrecht.

Die zerpe smaak blijft lang hangen en wint soms nog aan kracht. Bijvoorbeeld tijdens het burgerlijke tweegevecht bij uitstek. De belastingcontrole. De boekhoudkundige afrekening tussen enerzijds het individu en anderzijds de meest tastbare vertegenwoordiger van zijn samenleving. Niet de politicus of de politie, niet de onderwijzer, de notaris of de vroedvrouw, maar ik, uw belastingontvanger, ik herinner u eraan dat uw individualiteit een droom is, dat dromen nimmer komen zonder een prijs, en dat die prijs altijd hoger blijkt dan verwacht. Alleen de zon gaat op voor niets. En zelfs dat niet, in een land met ons klimaat en met navenant dure vliegtuigtickets naar de tropen, die je niet eens in kunt brengen als een broodnoodzakelijke uitgave.

U mag tegen mij praten als Brugman, soebatten als Mozes en redeneren als Socrates - u valt door de mand met uw ingebrachte retourtje Brussel/Barbados. Ik doorzie u. Ik ken u nog voor we elkaar hebben ontmoet. Wellicht ben ik daarom zo gehaat: ik ben onontkoombaar want ik ken al uw gegevens. U hebt ze me zelf gegeven, met uw handtekening

[p. 107]

eronder. En alsof dat niet voldoende is, mag u mij de toegang niet ontzeggen tot uw huis, uw garage, uw kelder, uw tweede verblijf en uw boot. En ik zal, dat beloof ik u, van dat bezoekrecht ruimschoots en schaamteloos gebruikmaken, alsof het de gewoonste zaak is ter wereld. En dat is het eigenlijk ook. U en ik? Wij delen een intimiteit die u niet deelt met uw grootste geliefde, uw ouders of uw beste vriend. Het is bovendien een intimiteit die komt van één kant. U geeft zich volledig bloot aan mij. In ruil drijf ik de rekening op.

De aardse goederen die u heeft aangeschaft om uw gelijken de ogen uit te steken, ik taxeer ze bij binnenkomst met één averechtse blik: zijn ze inderdaad niet te mooi en te luxueus om aangeschaft te kunnen zijn met de habbekrats die in uw dossier staat vermeld als uw schamele winst, na aftrek van de meest uitzinnige declaraties? Uiteraard zijn ze te mooi. En het nog mooiere is: tegenover mij begint u zelf hun waarde af te strijden. Wat uw status moet vergroten bij anderen, haalt u in mijn bijzijn meedogenloos onderuit. En u doet dat uit eigen beweging, om mij voor te zijn. Want u weet dat ik het recht heb om te informeren naar elk van uw bezittingen. Van naald tot draad. En past u toch op! Kijkt u toch uit! Ieder van uw antwoorden kan ik later tegen u gebruiken. Ik zou een wandelende rechtbank kunnen worden genoemd, ware het niet dat u bij een rechtbank nog recht hebt op een advocaat.

Als u dat tijdens mijn controlebezoek durft te eisen - de aanwezigheid van een of meer advocaten - dan weet ik genoeg. U bént schuldig. Meteen wordt mijn controle des te feller. Dat beseft u terdege. Daarom deinst u ervoor terug om wie dan ook als secondant uit te nodigen. In uw confrontatie met een hele staat, staat u eigenlijk altijd alleen. Mijn enige verdediging is dat ook ik bij voorkeur alleen op u afkom. Dat heeft, behalve iets intiems, ook iets eerlijks en ontroerends. Ik ben uw vijand niet. Ik ben een bijzonder soort van vriend.

U bent natuurlijk een heel andere mening toegedaan. Voor u ben ik, in het pokerspel van het burgerlijke bestaan, die ene speler door wie u altijd en overal wordt gepakt op uw bluf. U mag nog zo gepokt en gemazeld zijn door uw langdurige verblijf aan de speeltafel, in mijn bijzijn weet u voor het eerst niet meer wat u moet doen: uw hand overbieden of uw inzet bewust laag houden? En zo verliest u natuurlijk altijd. U krijgt dan ook, vindt u, geen faire kans. Misschien drukt dat nog het best uw sentiment uit jegens mij: ik speel vals, terwijl juist ik u tegemoet treed met in mijn blik het onblusbaar brandende vermoeden dat u mij wilt bedotten waar ik bij sta. Ach... We mogen hier gerust spreken van projectie. Want hoezeer u mij ook wilt bedotten zodra u daar de kans toe ziet, ik wil u allerminst op dezelfde voet behandelen. U zult het niet geloven, maar ik ben er om u te helpen. Om u een beter inzicht te verschaffen in uw eigen handel en wandel, en mét dat inzicht zo mogelijk een iets grotere zielenrust.

[p. 108]

Laten we eens de giftigste karikatuur onder ogen nemen die van mij

wordt gemaakt. U hoeft zich niet te generen, laat u zich gerust eens goed gaan, ik kan ertegen. Ik ken ze, de spotprenten, de waanvoorstellingen, de angstvisioenen, en ik heb er alle begrip voor. Ze zijn een onvermijdelijk onderdeel van het proces. Ze hebben, zoals alles wat van wezenlijk belang is, te maken met de dood. Te weten: uw dood.

Geeft u het maar toe. Uw nauwelijks ingehouden woede jegens mij wordt opgestookt door dit ene beeld: zelfs aan een sterfbed dat ik mee veroorzaak, zal ik nog altijd genadeloos uw duiten komen klieven. U ziet in mij dan ook geen mens maar een aasruimer. En in uzelf ziet u, wellicht niet eens onterecht, een al zieltogend maar nog immer helder denkend toekomstig kadaver. En dat toekomstige kadaver zoekt onmachtig naar een uitweg uit deze impasse: van alle menselijke handelingen wordt sterven nog het meest belast. Het enige voordeel aan sterven is dat u daar niet meer om kunt knarsetanden. Dat doen uw nabestaanden wel in uw plaats. Desnoods met uw gouden kunstgebit als onderpand.

Ik neem u dat beeld niet kwalijk. Ik wil het niets eens bestrijden. Ik vergeef het u, zoals de chirurg zijn patiënten vergeeft die hun pijn verhalen op hem in plaats van op hun gebroken botten. Maar ik zou u toch aan één ding willen herinneren. Zelfs de aasgier heeft een taak. Indien hij snel en grondig optreedt, ontstaan er geen epidemieën. Hij houdt de voedselketen en het wildkamp gezond. Denkt u daar maar eens aan, in het holst van de nacht, bij het invullen van uw volgende belastingaangifte en het likken aan de gom van uw envelop.

Zonder geldstroom geen beschaving. Daar begint en eindigt alles mee. De rest, hoe verheven die ook mag lijken, is stof voor speculatie, poëzie en kerkgezangen, al dan niet ten uitvoer gebracht door castraten. Pas op, ik heb daar allemaal geen bezwaren tegen. Alleen: ik ga er niet over. Het is de taak van weer andere diensten en echelons.

Echter, zonder mijn werk houden die diensten wél op te bestaan. Zoals, zonder mijn werk, uw leven nog miserabeler zou zijn dan mét. Denkt u ook daar maar eens aan, als u mij de volgende keer een kop thee weigert bij mijn onaangekondigde bezoek. Ontsnappen is onmogelijk. Waarom dan die wetenschap niet extra verzachten met een suikerklontje en een koekje van het beste merk? Ik dank u bij voorbaat.

Was getekend: ‘Een vriend.’