Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 152

[p. 68]

Atte Jongstra
Hoe de nevel van de tijd

Ter gelegenheid van de verschijning van mijn roman De tegenhanger (2003) werd ik op de jaarlijkse boekenbeurs Vers voor de Pers geïnterviewd door Marja Pruis, de literatuurcritica van De Groene Amsterdammer. Dit interview strandde meteen na de eerste vraag. Ik wendde mij van haar af, vrat me op van spijt dat ik aan het vraaggesprek was begonnen en voldeed ook in andere opzichten aan het beeld: vloeken (binnensmonds, maar toch), wrijven in mijn baard. Ik mat haar met een woeste blik en moet - ook ten overstaan van het publiek - een godvergeten en vervaarlijke aanblik hebben geboden.

Als men gaat schreeuwen en schuimbekken ontaarden de dingen al snel in een belachelijk tafereel. Blijft de woede binnen dan wordt het pas echt dreigend.

Dit was de eerste vraag van Marja Pruis:

‘Hebt u een hekel aan vrouwen?’

Misschien moet ik vertellen dat er bij de belangrijkste vrouw in De tegenhanger sprake is van ‘de nevel van de tijd’. Het gaat om de eega van hoofdpersoon Jongstra. Jongstra is dol op zijn Mary, die denk ik al een jaar of vijftig is. Hij komt er echter spoedig achter dat noch in haar ogen, noch in de rest van haar fysiek, de vonken zijn uitgedoofd: ze blijkt een vlammende verhouding te hebben met een oude studievriend van Jongstra. Ook verder in het boek blijkt het vuur in Mary wel degelijk gaande. Zo ontmoet zij tijdens een treinreis (Jongstra verblijft dan in een psychiatrische inrichting) de veel jongere dichter Arno Breekveld, die haar met kennelijke bedoelingen mee naar huis troont. We lezen:

Wie weet wat er zou zijn gebeurd, als haar oog niet op een paar uitgestroopte sokken was gevallen en een onderbroek op de vloer die de dichter had verzuimd op te ruimen.

Ja, wie weet? Aan Mary lag het niet. Sokken en onderbroek, daarom kwam er niets van.

[p. 69]

Voordat Mary haar lustberovende waarnemingen doet, is Breekveld losgebarsten in wat je bijna een hooglied kunt noemen:

U bent een mooie vrouw, Mary Jongstra. Mag ik u iets over vrouwen vertellen? Ik heb er studie van gemaakt, geloof me, ik heb er verstand van. Vrouwen worden alleen maar mooier naarmate ze ouder worden. Heus, ik heb jonge vriendinnen genoeg gehad met harde lijven, het vlees strak aan de huid... Ik vind er niets aan. Een vrouwenlichaam moet geschiedenis hebben, het vlees moet een beetje zijn geweken, de huid die daar als het ware als fluweel overheen ligt geplooid. De huid van de rug, over de schouderbladen gewelfd als een stuifduin. Borsten waar de eerste lijntjes van de tijd in zijn getrokken...

Deze warme woorden komen welgemeend uit Breekvelds mond, zonder een spoor van ironie. De Jongstra in het boek laat zich in dezelfde geest uit en de Jongstra buiten het boek is een identieke overtuiging toegedaan.

En dan komt een Marja Pruis met de vraag:

‘Hebt u een hekel aan vrouwen?’

Natuurlijk heb ik er bij dat interview helemaal niet het zwijgen toegedaan. Er was publiek bij, en publiek moet je bedienen. Ik meen me te herinneren dat ik om Marja Pruis heen ben gaan werken, in monoloogvorm. Van een woordenwisseling met haar herinner ik mij tenminste niets.

Jaren later wisselden we weer een woordje, Marja en ik. Ze was er nogal verbaasd over, geloof ik. Misschien schaamde ze zich een beetje over die ene vraag.

‘Wil je wel met mij praten?’

‘Ach vrouw Pruis’, zei ik. ‘Vanavond is het feest.’

Want dat was het. Feest.

‘En dat interview... Daarover ligt de nevel van de tijd.’

Ze bleek een sympathieke vrouw te zijn, dus inderdaad: we babbelden vrolijk. Sans rancune.

De Jongstra buiten het boek is dus een identieke overtuiging toegedaan. Ik hou inderdaad niet van onbeschreven bladen. Een vrouw moet geschiedenis hebben, zowel geestelijk als lichamelijk. Jonge meiden (‘alles strak’) zijn niks voor mij. Daarbij: als je iets met een jonge meid begint, dan moet je altijd op vakantie naar Amerika. Auto huren, van oost- naar westkust, Route 66, dat werk. Ik heb al mijn vrienden die hun liefde in de leeftijdscategorie jonger/jongst zochten zonder uitzondering doodmoe en zuchtend van liefdesreisje USA terug zien keren.

Voor mij hoeft zo'n tocht niet. Op tv zie ik genoeg Amerika, en het ware vuur schuilt in een vrouw die ouder is dan ik.

Op het idee van de vrouwenhuid die als een zandduin over diepere ruglagen gestoven ligt kwam ik door een foto van Marlo Broekmans en

[p. 70]

Diana Blok, in een boek uit de jaren tachtig waarvan ik de titel ben vergeten. Schitterend beeld. Opwindend. En voor het eerst realiseerde ik me dat al mijn vriendinnen in mijn liefdesgeschiedenis ouder waren dan ik, en ook hoe dat komt: ze zijn interessanter. Jonge meiden hoeven zich dit overigens helemaal niet aan te trekken, de tijd zal ook voor hen als grote trooster komen. Zolang moeten ze zich maar even behelpen met de liefhebbers van ‘lekker strak’, maar het mooie van de liefde volgt nog.

Gek genoeg geloven vrouwen je nooit, als je je uitbekt zoals Jongstra of Breekveld. Het liefst hadden ze de tijd stilgezet, de brenger van onherstelbare schade in hun ogen.

Verzakking.

Verrimpeling.

Voorhoofdkloventrekking.

Schrompelarbeid.

Verkeerd geplaatste vetwerken.

Strepen.

Kraaienpoten.

Stramme voeten.

Waar het vlees is weggeteerd de huid een slobbertrui.

Ze worden weemoedig van de tijd.

Waren ze maar weer jong als eens.

‘Hebt u een hekel aan vrouwen?’

Ik dácht het niet.

Tot in hun weemoed hou ik van ze. Ik bouw een troon van taal voor hen, vanuit het diepst van smaak en overtuiging:

‘Je wordt alleen maar mooier door de jaren heen.’

Zeg ik ook tegen mijn vrouw, die de veertig reeds passeerde:

‘Wat word je mooi... 'k Verheug me nu al op je, over twintig jaar.’

Misschien is dat het wel. Vrouwen die zich in jaren mijn meerdere mogen noemen... Ze brengen mijn taal op gang.

Mijn vrouw ontmoette ik, nadat in mijn vorige liefde alweer die nevel van de tijd na een jaar of negen de vonk voor eeuwig had gedoofd. Ik kon uit de steen van ons verkeren weinig vuur meer slaan. Ik was beland in een wrang gedicht, vrat mij op van spijt met haar te zijn begonnen, stroopte sokken achteloos uit en verzuimde onderbroeken op te ruimen. Wat haar vloeken deed met helse mond. Waren er geen wetten geweest dan had ze me zeker doodgeslagen. Ik wendde mij dus van haar af.

[p. 71]

De kinderen die ik met haar maakte zijn nu bijna groot. In mijn nieuwe huwelijk ben ik voor hen niet langer godvergeten of vervaarlijk. Ze zien een man die het vuur vond dat hij zocht, die zich 's avonds laat wanneer men slapen gaat, verheugt op rennen en door het water plassen tot bij zijn nieuwe vrouw, keer op keer, tot zijn gebeente hem niet langer dragen wil. Natuurlijk zijn er praktische bezwaren, elk huwelijk kent ze wel. Maar van weemoed aan mijn kant? Geen spoor.

In niet ieder huwelijk kijkt men naar de ander op als 'n paard dat sterft. Soms is men rijp met en voor elkaar en blijven woorden naast al het andere vloeien.