Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 152

[p. 56]

Kristien Hemmerechts
Elsschot is

‘Geef het woord aan een vrouw in een mannenwereld. Leg haar bloot. Haar succes, haar falen.’

Ik moet de rollen omdraaien, van Laarmans een vrouw maken. Niet Frans, maar Françoise. Of Fran.

Hoe langer ik naar de opdracht staar, hoe minder ze voor mij betekent. Ik zie zelfs geen glimp van deze Laarmansdochter. Tussen haar en mij staat een muur van wrevel. Wrevel omdat uitgerekend ik - een vrouw! - die opdracht krijg. Wrevel om de wel erg simplistische voorstelling van zaken: draai de rollen om. Alsof Laarmans' geslacht niet meer dan een detail is. Iets wat in een handomdraai kan worden veranderd. Een klik met de muis, een ander vakje aangevinkt en Frans is Françoise. Of Fran.

Laarmans draagt een pak. Hij ís een man, een echtgenoot, broodwinner, gezinshoofd. En ook Elsschot is een man, een echtgenoot, broodwinner en gezinshoofd. Ook hij draagt een pak.

Elsschot is voor mij een graf. Er groeit een treurberkje op en het wordt goed onderhouden. Dat komt, denk ik, omdat hij nog familie heeft, die niet wil dat er schande over wordt gesproken. Want ge weet hoe de mensen zijn. Ge weet hoe rap die babbelen. ‘Hebt ge da graf van Elsschot gezien? Da's bijna zo erg als da van Walschap vroeger. Weet ge nog? Die steen was in wel drie stukken gebroken. Daar zat precies ne put midden in da graf, alsof hij er probeerde uit te kruipen. Da hadde kik nie gedacht van die kinderen van Walschap, da ze 't graf van hun vader nie zouden onderhouden. Da was toch ne baron, Walschap? Was da gene baron?’

Doe wat je wilt achter gesloten gordijnen, maar toon de wereld onberispelijk gedrag. En dus ook een onberispelijk graf.

Soms, op Antwerpse feestjes of recepties, worden me fluisterend afstammelingen van de schrijver aangewezen. Sommigen onder hen zijn in een

[p. 57]

boekwerk van hun illustere voorvader vereeuwigd. Zij wekken de grootste nieuwsgierigheid en ook wel enig ontzag.

Het graf waar de familie gewetensvol voor zorgt ter bescherming van haar goede naam ligt pal tegenover dat van Paul van Ostaijen. Nooit bezoek ik het graf van Elsschot zonder naar dat van Van Ostaijen te kijken. Het zijn volstrekt verschillende graven, zoals het volstrekt verschillende mensen en volstrekt verschillende schrijvers waren. Wie van de twee was de grootste? Dat is de vraag. Het graf van Van Ostaijen is artistieker, dat van Elsschot lieflijker. Beide grootmeesters hebben nu ook een standbeeld in hun geboortestad. Die staan niet pal tegenover elkaar, maar wel in elkaars buurt. Naast dat van Van Ostaijen is op 11 mei 2006 een Turkse vrouw neergeschoten. Ze zat op een bank een boek te lezen en droeg een hoofddoek. De titel van het boek werd niet bekendgemaakt.

Elsschot is voor mij een liedje. ‘Ik wil deze nacht in de straten verdwalen, de klank van de stad maakt mijn ziel amoureus.’ Dat komt door Het Dwaallicht, waarvan ik alleen de titel ken. Ik zie Elsschot wandelen in de Lange Leemstraat, in de Lange Lozanastraat, in de Lange Gasthuisstraat, in de Lange Kongostraat, in de Lange Koepoortstraat, in de Lange Beeldekensstraat, in de Lange Altaarstraat, in de Lange Kievitstraat.

Wannes van de Velde zingt het liedje niet meer graag. Mensen willen altijd maar dat ene liedje horen, terwijl hij er zoveel andere heeft geschreven. Bij Elsschot is dat ook een beetje zo gegaan. Iedereen heeft het over Kaas en ook wel over Lijmen en Het Been, maar hij heeft zoveel meer geschreven. Denkt ge dat dat plezant is voor een kunstenaar om altijd op dat ene werk te worden vastgepind?

Elsschot is een straat, de Van Schoonbekestraat, een zijstraat van de Mechelsesteenweg, waardoor ik dikwijls naar de stad fiets. En altijd is er even de vraag of deze Van Schoonbeke dezelfde is als die uit Kaas en of straten naar personages kunnen worden genoemd en wat een eer dat voor een schrijver niet moet zijn.

Elsschot is de lijkwagen die in Lijmen en Het Been als ziekenwagen wordt gebruikt. En sindsdien de vraag die onopgelost is gebleven: of een lijkkist dan onhygiënisch is. Of er bacteriën uit kunnen springen die zich in de lijkwagen nestelen om vervolgens in grote geniepigheid het weerloze lichaam van een zieke binnen te dringen.

Elsschot is de dubbele s die een Nederlandse journalist in de intro van zijn interview met mij vergat. Hij vond mijn stijl niet onvergelijkbaar met die van ‘Elschot’. Met dubbele s, zei ik aan de telefoon nadat ik de tekst van het interview voor publicatie had nagelezen. Er bestond geen e-mail

[p. 58]

in die tijd. Ik woonde niet in Antwerpen, maar in Brussel. Niet één naam in zijn tekst was juist gespeld. Ik verbeterde ze allemaal. De ergernis aan de andere kant van de lijn zwol. Wie dacht ik wel dat ik was?

Elsschot is een restaurant in de Limbastraat. Het heet De Villa des Roses en het terras ligt in de schaduw van een machtige linde. Ik weet niet of Elsschot er ooit heeft gedineerd en of die boom iets met de andere boom te maken heeft, de boom op zijn graf.

Ik zie hem lopen in de straten van mijn getergde stad. Hij draagt een driedelig pak, een regenjas en een hoed. Hij wordt liever niet opgemerkt. Ik ken hem: hij lijkt op mijn opa, niet de opa van de boerderij, maar de opa van de stad, die bij de spoorwegen werkte. Zijn hoffelijkheid is zijn scherm. Hij heeft haast.