Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 145

[p. 397]

[2000/4]

Beste lezers,

Een aflevering over popmodernisme? Waarover kan die het hebben? Popart? Popmuziek? Gelieerd aan modernisme? Aan postmodernisme? Wat heeft samensteller Rudi Laermans bedoeld? En waarom wordt het nummer op donderdag 14 september gepresenteerd in een laagdrempelige cultuurtempel voor jongerenmuziek: The Winston Kingdom in Amsterdam?

Misschien geeft de Nederlandse popprofessor René Boomkens het antwoord: popmodernisme maakt ‘één van de meest pretentieuze motto's van de oude avant-gardes zo nu en dan gewoon waar: de versmelting van kunst en het alledaagse leven’. Over de popesthetica ontwikkelt hij in het spoor van Simon Frith een ‘lage theorie’, waarbij de (muzikale) artiesten zelf ‘het emotionele effect, de impact, het genot, de kick, de collectieve beleving en ook het succes’ vooropstellen.

Het popdiscours wordt niet alleen verbonden met de muziekindustrie en een hedonistische uitgaanscultuur van vooral jongeren. In de culturele melting pot van popmuziek vloeien ook alle vijandbeelden van het traditionele westerse verlichtingsdenken samen: ‘de Neger, het Lichaam, de Roes, het Volk, het Dierlijke, het Geweld, de Onrede, maar ook het Kind, de Domheid, de Spontaneïteit, de Verleiding en de Verspilling, en uiteindelijk de Vrouw’.

René Boomkens laat de popcultuur beginnen met Elvis, die model staat voor vrijwel alle aspecten van pop: banaal en subliem, potsierlijk en spectaculair, zielig en heroïsch. ‘Elvis is lol, kick, getting real gone, intensiteit en roes, maar ook Las Vegas, b-movies en oninteressante schlagers.’ Bovendien staat de eerste popmuziek van Elvis voor cross-over tussen culturen. Zo is Amerikaanse countrymuziek ondenkbaar zonder diverse lokale stijlen uit Europa en Afrikaanse ritmiek. De ‘over elkaar heen buitelende cross-overs’ worden gedreven door lust, lichamelijkheid, erotiek, de ‘politics of pleasure’, het geluid van fun. Snuif de sfeer van Elvis op in de kleurenkatern van Orla Barry.

[p. 398]

Wat er in de popmuziek allemaal na Elvis komt, wordt in de vorm van samples aangegeven: Gert Verschraegen over Einstürzende Neubauten (‘instrumenten geconstrueerd met bouwafval’), Gert Keunen over Coldcut (elektronische dansmuziek; vernuftige collages met vinylplaten en draaitafels; het interactieve softwarepakket D-Jamm en V-Jamm); Pascal Gielen over Godspeed you black emperor! (muziek die ‘doof maakt’, muziek om in te verdwijnen).

Het woord ‘pop’ is niet gereserveerd voor muziek. Via een lectuur van The Two Marilyns van Andy Warhol toont Rudi Laermans het paradoxale karakter van popart in de plastische kunst: de ‘gecodeerde, door de publiciteit betekende koopwaar’, waartoe natuurlijk ook een star als Marilyn behoort, wordt tegelijk verheerlijkt en van alle betekenis ontdaan door de ‘flatness’ van het werk, waarin beeltenis en beeldoppervlak samenvallen.

Herman Asselberghs legt de link tussen plastische kunst en design. De blitse evolutie van technologie en design wordt in de huiskamer van de consument gebracht door de objecten van bijvoorbeeld het hippe Londense ontwerpbureau Tangerine (‘van een videorecorder tot een kam’) of de iMac van Apple. Het blauwe model van iMac heet Bondi Blue, en verwijst zo naar Bondi Beach, een idyllisch strand nabij Sidney met veel ‘relax, enjoy, have fun’.

Marc Holthof laat het popthema nog verder uitdijen door de ‘disneyficatie’ van de wereld te analyseren, en hij citeert instemmend Jean Baudrillard: ‘Disneyland bestaat om te verbergen dat het reële land, dat heel Amerika in feite Disneyland is geworden... Men doet alsof Disneyland denkbeeldig is om te laten geloven dat de rest reëel is, terwijl Los Angeles en de rest van Amerika al lang geen realiteit meer zijn, ze zijn hyperreëel, het zijn simulaties.’ De versmelting van het artistieke en het reële, van het artificiële en het alledaagse, typisch voor popart, is zowaar een ontologische kwestie geworden.

Hugo Bousset