Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 145

[p. 3]

[2000/1]

Beste lezers,

DWB tracht de visuele media en de plastische kunsten op een creatieve wijze te verbinden met literaire teksten. Niet met bestaande literaire teksten - dat is een goedkoop procédé -, maar met nieuwe gedichten of prozastukken die geïnspireerd werden door die visuele media en die plastische kunsten. Een soort installatie met beeld en woord. Soms heeft die installatie de omvang van tientallen bladzijden: Thierry de Cordier (94/2), Jan Fabre (94/5), fotografie (95/2), Watou (96/4), videostills (97/5), Juan Muñoz (97/6), screenshots (99/4). Soms gaat het om een katern met foto's en tekst: Patrick de Spiegelaere/Koen Peeters, Reinhart de Grendel/Stefan Hertmans/Peter Verhelst, Stephan Vanfleteren/Vlaamse briefschrijvers. Dan weer staan plastisch werk en videokunst centraal, verweven met literatuur: Valérie Mannaerts/Peter Verhelst, Johan Grimonprez/Herman Asselberghs, Jan van Imschoot/Robert van Ruyssevelt, Karel Dierickx/Stefan Hertmans, Rombouts & Droste. En ten slotte zijn er ook onze dubbeltalenten: Charlotte Mutsaers, Elma van Haren, Pjeroo Roobjee, Hugo Claus, Dirk van Bastelaere, Mariene Dumas.

In DWB 2000/1 hebben we Luc Tuymans, de bekendste Vlaamse schilder, gevraagd om in een door hem gelay-oute collage de bronnen van zijn inspiratie te tonen, en het resultaat daarvan. Op zijn tocht door het eigen bewustzijn ontmoeten we heel wat schrijvers en filosofen, zoals J. van Oudshoorn, Jan Jacob Slauerhoff, Spinoza, Simonides van Keos, Wilfried Adams en Robert van Ruyssevelt. Maar we lezen ook teksten over beeld en film van Luc Tuymans zelf.

Heb ik ervaringen bij het kijken naar werk van Tuymans? Ik citeer mezelf even, uit een tekst voor De Morgen. ‘Luc Tuymans vindt de titel het hart van het beeld, dat wat niet geschilderd kan worden, ‘the missing image’. Op de tentoonstelling The Purge in het Bonnefantenmuseum van Maastricht viel het me op: er gaapt vaak een kloof tussen de titels en de werken zelf, en in die leegte heeft de verbeelding van de kijker veel ruimte. Een man met gekruiste armen heet ‘Himmler’, een ouderling met bril en baard ‘A Flemish Intellectual’, een kinderkamer ‘Silent Music’ en een uitvergroot insect voor een lichaam ‘Superstition’. De titels geven een ‘déclic’ bij het kijken. De eerste twee vermelde schilderijen deconstrueren het mythische nationalisme. Himmler kennen we, en de Vlaamse intellectueel is Ernest Claes. De kinderkamer heeft niets idyllisch: het lijkt eerder een claustrofobische ruimte waar alles op misbruik en paniek wijst. In de distante, ‘koele’ doeken van Tuymans krioelt het van betekenissen. Het zogenaamde estheticisme van zijn werk is de bedrieglijke kant van een oeuvre dat reflecteert over brandende kwesties. Een eerste blik op zijn werk kan

[p. 4]

een indruk genereren van herkenbaarheid en welbehagen. Maar de tweede keer gaapt de afgrond van obsessies en neuroses. De meest banale voorwerpen, gezichten en scènes ademen onbehagen, agressie, vervreemding en paniek. Behalve de vreemde kadrering, het plaatsen van de objecten in een vacuüm en de vale kleuren spelen ook de titels in die ‘déclic’ een beslissende rol.

Superstition (1994)

Kijken we naar ‘Superstition’. We gaan op zoek naar de (lege) kern van het werk. Tuymans: ‘It's an element through which you can disappear, through which you could be displaced or swallowed. In a painting there is always a weak spot; a painting should always have an entrance or hole through which you can enter.’ Ik denk dat ‘Superstition’ treffend aangeeft waar de schilder mee bezig is: het wegzuiveren van de horror van het bestaan. Het donkere, wanstaltig uitvergrote insect bevindt zich voor een menselijk lichaam, waarvan de armen en benen zijn gespreid. Een zwart scenario wordt zichtbaar.

Iemand wordt bedreigd en aangevallen door een demon in de vorm van een insect. Het is een vormeloos, opgezwollen ding dat de man of vrouw penetreert. De dikke kop en rare oortjes bedekken eventuele vrouwenborsten. Met de linkerpoot wordt een been hoger getild, om de penetratie te vergemakkelijken. De lijn van de rechterpoot valt samen met de bovenkant van het andere been, waardoor het effect van opslokking groter wordt. Door de kadrering is de mens al gereduceerd tot een romp, die nu ook dreigt te verdwijnen onder het gewicht van de neukende klopgeest. De klopgeest staat dan voor de zwaarte van onze moordende trauma's en obsessies. We bezwijken onder onze eigen neuroses.

Maar als je het scenario nu omkeert? Juist doordat het duivelse insect geschilderd wordt, verwijdert het zich, het menselijke hoofd is vrij en het lichaam gaat open. Of nog anders: als je wordt leeggezogen en opgeslokt, is de zuivering nabij. Tuymans: ‘Superstition could be a nom de plume for art. Art that transgresses, that transmits. The insect in Superstition sucks you in; it's almost shamanistic.’ Luc Tuymans is een kunstenaar bij wie taal en schilderij verbonden zijn zoals de twee figuren in ‘Superstition’.

Bij een nieuwe jaargang past de vraag: wat verandert er dit jaar in DWB? Vorig jaar werden de ‘stukjes’ grondig vernieuwd. In deze jaargang krijgen de kronieken extra aandacht. We hebben enkele critici (jong tot zeer jong) gevraagd om stukken over nieuw literair werk te schrijven die dat werk in een bredere context plaatsen, getuigen van een grondige lectuur, goede smaak en kritische zin, en die bovendien knap geschreven zijn, inlevend als het kan, afstandelijk als het moet. Anders dus dan pakweg de overijverige maar banale Jeroen Vullings (‘handelaar in platte praatjes’) of de zure en slecht schrijvende Arnold Heumakers (‘geen denkvermogen’).

DWB's keuze: Hans Groenewegen en Jos Joosten voor poëzie, Bart Vervaeck en Marc Reugebrink voor proza en essay. Aangevuld door héél jonge critici, zoals Bas Groes en Marco Steenvoorden.

Hugo Bousset