Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 144

[p. 291]

[1999/3]

Beste lezers,

Riet de Jong-Goossens stelde deze aflevering over de actuele, in het Afrikaans geschreven, literatuur uit Zuid-Afrika samen. Later zal DWB allicht nog aandacht hebben voor de andere literaturen uit dat land, maar reeds in dit nummer krijgt u een beeld van een verwarrend, ‘onzuiver’ en multicultureel gebied. Ook in het Afrikaans. In zekere zin gaan de auteurs van nu terug naar vroeger, naar de tijd voor de apartheid, toen het Afrikaans niets te maken had met de ‘zuivere’ taal van de blanke overheerser. Etienne van Heerden daarover: ‘De geschiedenis van het Afrikaans is scheefgetrokken door de Nasionale Party. Toen ze in 1948 aan de macht kwam, heeft ze de taal spierwit geverfd en er een voertuig voor Afrikaner nationalisme van gemaakt. Als kind leerde ik dat het een blanke taal was. Men verzweeg dat het Afrikaans ontstaan was in de monden van de slaven: uit het oosten, uit Maleisië, maar ook de Khoisan (de “Bosjesmannen”) die het Nederlands, de taal van de meester, probeerden te spreken. De taal rook vanaf het begin naar kerrie en pisang, en maakte deel uit van Afrika lang voordat er sprake was van de Voortrekkers.’

De auteurs van de post-apartheid, van na 1991 dus, zullen wat de oraliteit van de taal betreft vaak opnieuw aanknopen bij de periode voor 1948. Met opzet hebben we de gedichten van Wilma Stockenström en Daniel Hugo onvertaald, in het Afrikaans, gepubliceerd, juist om die kerrie en pisang te smaken. En ook in de verhalen van de kleurling A.H.M. Scholtz klinken oeroude orale verteltradities door.

Tegelijk zullen vele Zuid-Afrikaanse schrijvers - zo betoogt Etienne van Heerden in zijn essays - vanuit een postkoloniale, zegmaar postmodernistische mentaliteit literatuur bedrijven. In de plaasroman wrikken ze aan de volkseigen, patriarchale waarden van de streng religieuze boers: de blanke maatschappij wordt beladen met schuld, de ‘eeuwige waarheid’ ontbonden. We maken de deconstructie mee van de mythes van de

[p. 292]

blanke Afrikaner, zijn verkrampte religie, zijn blanke superioriteit, zijn onbuigzame racisme, zijn grote gelijk. Een schrijver die de Ideologie van de Afrikaner - het scheppen van een blank, raszuiver stuk Afrika als meestervertelling, als boereparadys - ontmantelt, schrijft een soort grensliteratuur, tast de grenzen tussen werkelijkheid en fictie, tussen het ik en de ander, tussen objectieve waarheid en subjectief discours af.

In die decentrerende context kan deze aflevering worden gelezen: het essay van Etienne van Heerden over Abraham H. de Vries geeft de ondertoon; de boventoon wordt gevoerd door Koos Prinsloo, die tot aan zijn vroege dood in 1994 tegen de patriarchale jachtverhalen van zijn grootvader in schreef door kosmopolitische, homo-erotische teksten. Voorts lezen we Riana Scheepers, geboren in Zoeloeland, die met haar feminiene verhalen een sterk machistische samenleving kritisch bevraagt. Ten slotte kijken we naar het plastische werk van de wereldvermaarde Marlene Dumas, in 1953 geboren in Kuilsrivier, sinds 1976 wonend en werkend in Amsterdam, maar zonder ‘echt’ land, ‘omdat ek tussenin staan - tussen alles’. Ze perverteert de wereld waar ze vandaan komt. Ze werkt graag met het zwarte model Maria Magdalena: de ‘bad girl’ wordt de tegenhanger van de ‘gay man’. Een ander model is Jezus als volmaakte minnaar, de mooiste van alle erotische mannen. Praise the Lord.

Marlene Dumas verwoordt uitstekend waar deze DWB-aflevering voor staat. ‘Kuns wat die reëls breek of verskuif, interesseer my.’ Om het nog anders te formuleren: het nummer verkent ‘het politieke potentieel van het postmodernisme’ (Van Heerden) - zoals ook gebeurde in afleveringen over onder andere video en terrorisme, het multiculturele, contaminatie en de stad, ontregelende fotografie, schrijven en engagement, het subversieve beeld... Waar Dirk van Bastelaere steeds prekeriger en hartverscheurender om roept - een ‘authentiek’ (sic!) ‘ethisch postmodernisme’: we dóen het. Maar natuurlijk niet altijd. Want het verschil is ons te lief.

Hugo Bousset