Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 142

[p. 335]

Willem Brakman
De gelukzaligen

Zo begaf Potter zich snel genoeg om een herziening van de toestemming voor te zijn en laat genoeg om iedere verdenking van een popelend inwendig huppen, een zich tot het uiterste beheersen om er niet van tussen te rennen alsof er een duinbrand was uitgebroken maar geen kans te geven.

Op weg over het Karrepad zond hij dankgebed na dankgebed de lucht in en beklom eindelijk aangekomen lusteloos de lange buitentrap om maar niet op te vallen. Als altijd wist hij ook hier de geestdriftige en aangeraakte door zelf opgeroepen boze geesten bedreigd. Daarom haalde hij opvallend lamlendig zogenaamd iets uit zijn achterzak, zocht zorgvuldig de ene sleutel uit die hij in zijn hand hield, opende de deur terwijl hij nog even opzij keek als werd hij afgeleid door iets anders en deed de deur achter zich dicht... Hij luisterde, zoals hinden doen die heel ver de jachthoorn horen.

Het was alsof hij van dichtbij doodstil maar heel intens werd bekeken. Zo verboden stond hij daar dat hij met zekerheid wist dat men al haastig de trap op kwam rennen om een helse lel aan de bel te geven en wel op datzelfde moment. Maar het bleef stil alhoewel nog maar net. Daarna begon hij door het huis te lopen, de hulpeloosheid van de bewoonster en het doordringen sec had iets van een verkrachting en hij raakte dan ook alles aan waarvan hij vermoedde dat zij dat vreselijk zou vinden: hij stak zijn hand in sandalen, streelde het beddenlaken, luisterde diep en scherp, bekeek foto's op een tafeltje en herkende haar met een schok. Stond in de douche waar hij de tegels bekeek en het stomme getuigen van een verdroogd washandje en een stuk zeep. Roof dat alles, en niet mis.

Het was fout wat hij deed, misselijk, maar dat was ook goed zo, hij wantrouwde eenieder die niet bij machte was zich te verrassen of zichzelf een loer te draaien. Zou hij van tevoren weten wat hij zou doen, denken of zeggen na het inbreken in een huis, hij was

[p. 336]

niet meer in staat met zichzelf om te gaan om de verschrikkelijke onvrijheid daarvan. Taal schiep deze mogelijkheid zichzelf te kunnen vertellen van zijpaden, plotselinge inkijkjes en doorkijkjes, om verschrikte ogen of door geluk overweldigde oren. Een zomers avontuur, een roep uit de diepte der vakantiezee, een narrenspel, de dwerg Gogo die danst en huppelt om de dood van zijn vriend Papp...

Nu Potter niet alleen wist waar zij woonde, maar ook hoe, besloot hij haar een brief te schrijven waarin hij zijn situatie uiteenzette. Geachte Mevrouw Venema zette hij bovenaan de brief en legde haar daarna uit hoe hij haar had gezien op een visite in het huis van de dichter en dat zij tot die mensen behoorde die hij graag nader zou willen kennen. Hij was op het eiland vanwege een depressie zodat ze niets te vrezen had, een ommegang aan het begin van de avond zou hem al zeer gelukkig maken. Na enig nadenken voegde hij daar nog aan toe dat het woord depressie niet veel betekende. In zijn geval wilde het alleen maar zeggen dat hij iedere dag van zijn leven een moment had dat hij de onmogelijkheid te leven ondervond, ja dat hij dood wilde om maar niet alleen te zijn. Dat had zijn leven bepaald, deze flitsen die niet of nauwelijks door anderen waren waar te nemen. Ongeacht waar hij zich bevond en waar hij op dat moment ook mee bezig was kon hij erdoor worden overvallen, maar eigenlijk was het toch niets anders dan een verlangen toe te geven aan deze, anderen niet storende smart. Ervoor te kiezen als het ware.

Ze maakten een afspraak, op het Helmstekerspad; liefst als het al begon te schemeren, zei hij, en dan bij de zwak verlichte telefooncel. Dat was mooi. Hij wilde niet degene zijn die zij zag komen aanlopen want hij voelde dat dit schadelijk zou zijn. Afspraken moest je niet alle kansen geven. Dat gold ook voor haar, maar zij was er opeens daar hij het niet laten kon al wachtend verstrikt te raken in allerlei zorgen en vrezen. Onwennig liep hij naast haar, maar hij had zijn plan goed overwogen, eerst in de richting van de ondergaande zon met in de verte de zwarte zeedijk en dan het wijkje in van de vakantievilla's. Daar was werkelijk uit iedere vierkante meter al het maar mogelijke gehaald: bloemperkjes, lantarens, een fontein, zelfs een standbeeld en het zou hem niet hebben verbaasd als de hele wijk kon worden omgeklapt en dan te gebruiken zou zijn als voetbalveld. Hij zei er niets over maar vertelde over de wijk waar hij vroeger had gewoond, zo een door Andres Andres geschilderd: dromerig, wazig met veel paars, zwart-groene bosjes en enkele verlichte vensters. De mensen, loog hij, die daar woonden, groetten zwijgend en staarden in zichzelf verzonken voor zich uit, precies zoals de schilder

[p. 337]

dat had gewild. Niemand kon daar ook van zijn tuintje afblijven, uit pure vrede niet: prieeltjes, bruggetjes, gnoompjes hier en daar, de onhandigste paadjes in mozaïeken geplaveid, zandbakken en grasveldjes met een ijzeren randje. Nu stonden daar flatblokken, enorme steunberen waar geen hemel meer op rustte en met miljoenen ramen die nergens meer op uitzagen. Hier raakte hij haar arm aan, iets wat ze totaal niet merkte, of ze deed alsof haar dat niet interesseerde.

‘We moeten met de tijd meegaan,’ zei ze, ‘dat is het beste.’

Hij informeerde naar de Blinkert, de trap, het uitzicht, de dokter...

‘We wonen in hetzelfde huis,’ zei ze, ‘aan de kapstok kan ik zien of hij wel öf niet thuis is. Praten doen we niet met elkaar tenzij over de dingen aan de buitenkant: dakgoten, alles goed in de verf, de buitentrap niet laten dichtgroeien en dergelijke. Hij draagt een vale jas en een bolhoed. Soms denk ik dat hij een schilderij nadoet, of een film.’

‘De dokter?’ vroeg Potter, die wel kon dansen.

‘Nee, mijn vorige echtgenoot.’

‘En de dokter.’

‘Een communist,’ zei ze, ‘altijd in hemdsmouwen, onophoudelijk de telefoon, steeds woedend, bergen kranten, stapels brieven, vergaderen...’

‘De dokter?’ vroeg Potter achter adem.

‘Nee, mijn vorige echtgenoot. Dat was een antiquair op een dorpsplein. Haatvervuld zat hij daar hele dagen met de rug naar het raam te wachten op een aanslag.’

Ze keek op haar horloge. ‘Wat zullen we afspreken?’

‘Harlingen,’ stelde Potter voor, ‘ik ken daar een hotel De Korte Hoef. Zal ik u daar opwachten?’

‘Dat is goed,’ zei ze tot grote opluchting van Potter want waarover in Godsnaam te praten op zo'n boot, met stampende kinderen, overal koffers en alleen koffie en gevulde koeken. Dan ging hij net zo lief met het veer van Charon mee.

Die nacht droomde hij dat hij over een eindeloze straatweg marcheerde waar geen boom te bekennen viel, maar niettemin onder een dak van weelderig loof.

Het was een hotel aan de haven, waar druk werd gebouwd en waar zandauto's af en aan reden. Om vijf uur was het echter stil en zat Potter naar buiten te kijken, naar de kade, en wachtte, met droge mond en een nadrukkelijk bonzend hart.

‘Zo, dat zweefde u dus voor de geest,’ zei ze plotseling voor het tafeltje. Potter schoot overeind, hielp haar uit de dunne regenjas. Geen parfum stelde hij tevreden vast en legde de jas voorzich-

[p. 338]

tig over een stoelleuning. ‘Wat kan ik u aanbieden,’ vroeg hij zo neutraal mogelijk en als man van de wereld. Ze keek om zich heen met maar weinig enthousiasme. ‘Dit is echt gin-tonic,’ zei ze. ‘Ik neem een biertje,’ zei Potter. ‘Mijn man is een whiskyman,’ zei ze. ‘De dokter,’ vroeg Potter. Ze knikte.

Het was een mooie vrouw, vond Potter, zoals ze daar voor hem zat, de dunne zomerjurk stond haar en hing soepel om haar heen, zodat hij moeite had om haar niet aan te raken. Het ergerde hem dat de paar mensen verderop daar blijkbaar geen aandacht voor hadden. Hij keek naar haar mooie handen en dacht, wat een gedoe voor je die even vast mocht houden en van zeer dichtbij bekijken, of het hoofd mocht laten zinken tegen haar schouder.

Toen ze wilden eten bleek het restaurant gesloten, wat blijkbaar samenhing met de bouwerij buiten aan de haven. Ze werden verwezen naar een ‘grill-room’ voor een klein hapje met drank dat aan een diner vooraf pleegt te gaan. Nu hing dat in de lucht, was een aanloop naar niets, waarbij de symboliek Potter niet ontging. ‘In ieder geval is het hier warm,’ zei hij, ‘want het word 's avonds al wat kil, we kunnen beter wat wijn bestellen.’ Daar er niemand kwam moest hij erachteraan en vond tenslotte in het gesloten restaurant, dat wel toegankelijk bleek, een ober aan wie hij de bestelling kon doorgeven. Een fles rode wijn, Bordeaux, een goeie en een menukaart voor de hapjes. Het laatste bleek niet te bestaan zodat Potter twee uitsmijters bestelde. ‘Met ham en kaas?’ vroeg de ober alsof er ergens op deze aarde een uitsmijter te bestellen was zonder ham en kaas.

‘Ik heb een hard leven gehad,’ zei hij, weer terug aan het tafeltje, ‘ik heb nu al uw sympathie nodig.’

‘Mijn man heeft een keer overspel gepleegd,’ zei ze, ‘met de dienstmeid, zo een met grote voeten. In een hotelletje, ik meen in Schoonoord. Het is absoluut onbegrijpelijk hoe de rekening waarin een tweepersoonskamer was vervlochten in mijn handen kon vallen. Het volledige noodlot moet daarvoor zijn gemobiliseerd: de kelner, de barman, de portier, een reiziger in persoonlijke leningen, het postkantoor ter plaatse en ook iemand die het vod op mijn stoep vond omdat het wel was gepost maar weer naar buiten gewaaid. Wij stellen uw bezoek op hoge prijs stond er onderaan gedrukt.’

‘De vorige echtgenoot?’ vroeg Potter.

‘Nee, de dokter, ze hadden beter zijn conversatie kunnen noteren en die naar mij opsturen, want hij kon wel degelijk praten. Tenminste dat vermoed ik.’

Ze kiepte haar glas naar binnen op een wat grove maar in het geheel niet dreigende wijze.

[p. 339]

‘Het is hier ook te donker,’ ging ze verder, ‘en ik mag die ober niet.’

‘We moeten de moed niet verliezen,’ zei Potter.

‘U is een type dat nog best een lorgnet kan dragen,’ zei ze traag en bedachtzaam alsof ze hem opeens opmerkte, ‘u maakt ook de indruk een leeg leven te leiden.’

‘Over mijn leven heb ik u geschreven,’ zei Potter.

‘Een literaire brief, u heeft nog niet geleefd, meneer Potter, bestel nog eens wat wijn en tegelijk een andere ober.’

‘Ik ben de enige kelner,’ zei de kelner.

‘Stuur dan de eigenares of anders die juf van de receptie.’

De kelner vertrok hummend.

‘Was u al eerder getrouwd, meneer Potter?’

‘Nee,’ zei Potter, die de kelner zag aankomen met een nieuwe fles wijn en zijn hart vasthield.

‘Ah, dank u, een andere ober zie ik, de vorige moeten jullie op sterk water zetten, dat was de zo lang gezochte missing link.’

‘Ik ben twee keer getrouwd,’ zei ze, ‘een keer met twee tegelijk waaronder een antiquair en de tweede keer met een dokter, een communist wiens eerste vrouw niet tot het proletariaat behoorde maar een joods plutocratische, imperialistische en reactionaire snol was waartoe het hem onmogelijk was het woord te richten.’

‘O ja,’ riep Potter, die weer wat licht zag, ‘schildert u ook, en u schrijft toch zeker?’

‘Hij is van uw soort,’ zei ze, ‘nu ik wat beter oplet. Ik laat jullie alleen om eens flink met elkaar te praten. Red zolang de wereld dan ga ik even naar achteren.’

Toen ze weer terugkwam op de manier met het tasje, zei ze: ‘U wordt verondersteld mijn minnaar te zijn, nou doe dan eens wat. Waarom wilt u mijn echtgenoot niet vermoorden. Wist u dat hij in ons tuinhuisje leeft omdat hij alleen wil zijn? Dan denkt ie te varen op een schip dat De Waterman heet en dan op de Merwede ergens bij Dordrecht. Daar is hij de zwijgende, geheimzinnig met het water verbonden, diep religieuze man.’

‘En?’ vroeg Potter hulpeloos.

‘Hij dient al blasfemerend te worden gewurgd,’ zei ze. ‘Kan ik op u rekenen?’

‘Dat is tegen mijn natuur,’ zei Potter.

‘En die is?’

‘Traag en afgewend,’ zei Potter.

Ze verlieten de grill-room, die opeens donker en paarsig aandeed door de een of andere verborgen verlichting en beklommen de trappen, want het was zo'n klein, knus havenhotelletje zonder lift.

[p. 340]

‘Vergeet u de ham en kaas niet,’ zei Potter tegen de ober, die ze op een overloop tegenkwamen.

Op de kamer zei Mevrouw Venema: ‘Ik ben even afwezig in het badhok, een gebeurtenis van tien minuten.’

Op het toilet sloeg Potter een paar handjes water in zijn gezicht en toen ze verscheen in haar kamerjas lag hij in bed. Terwijl hij had liggen wachten had hij naar de wandplaat gekeken, waarop een koe stond afgebeeld die in vlekken was verdeeld, waarin een cijfer.

Ze deed het licht uit en ze lagen naast elkaar, de gordijnen lieten nogal wat licht door en een bundel groen streek regelmatig over het plafond.

‘Waarom bent u niet getrouwd?’ vroeg Mevrouw Venema, ‘is u een homo? Daar zijn erbij die dubbelzien, daarom.’

‘Als ik niet bij u kan zijn dan ben ik liever alleen,’ zei Potter hoffelijk. ‘U heeft de dichter Potjewijd ook gekend, meen ik?’

‘Ja,’ zei ze, ‘hij was heel teder, vrouwelijk, zorgzaam en warm en luisterde heel scherp naar wat er werd gezegd. Voor hem zijn vrouwen wat een piano en gedichten zijn voor een teringlijder. Het heeft lang geduurd voor ik wist dat hij het altijd over zichzelf had. Ik zag hem, hij legde zijn arm om mijn schouder en samen gingen wij het eindeloze laatste hoofdstuk in van zijn roman.’

‘Roland Holst,’ zei Potter werktuigelijk, maar hij dacht wat doe ik hier met zoveel vrouw dat alles thuis heeft gelaten: het intrigerende van de Orebijt, de rechte rug en die mooie handen, dat schilderij...

‘Vannacht slaap ik niet,’ zei Mevrouw Venema, ‘ik zal wakker liggen, roken, de lucifers op de grond gooien, me nu en dan oprichten, naar u kijken en er dan het mijne van denken.’

Ze is gek, dacht Potter.

‘Nee, ik ben niet gek,’ zei ze, ‘integendeel. U is het die niet getrouwd is geweest, geen succes heeft gehad, geen grote liefde heeft gekend want dan hebben mannen een bepaalde geur. Geen plannen, geen toekomstige daden, boze zaakjes, onverantwoordelijk gedrag, mompelingen. U had gewoon niet moeten leven en dat het logische gevolg hiervan ontbreekt geeft me gelijk. Dat is die depressie, anders niet.’ Ze lachte en krabbelde op haar buik.

‘Ik beken alles,’ zei Potter, ‘hoogverraad, sabotage, kunst, toerisme, braak, het opeten van mijn tante, als u maar dat zegt waarvoor ik hier gekomen ben.’ Terwijl hij dat zei, rolde hij zich om en schoof op haar toe. Moeizaam kroop hij op haar terwijl hij het nachthemd naar boven sjorde, steunend en hijgend.

‘Of ik geen gelijk had,’ zei ze.

[p. 341]

Toen hij de volgende ochtend wakker werd, was ze al opgestaan en hij wist meteen dat ze ook al vertrokken was. Een groot inzicht, dat kon hij niet ontkennen, en hij was er haar dankbaar voor. Hij verheugde zich erop haar weer te ontmoeten, wat hem zou steunen tijdens de zo lange reis terug naar het eiland. Dat was ook zo, halverwege de oversteek, ter hoogte van de Kleine Siege of de Grote Piebe verlangde hij alweer hevig naar haar en dacht hij met smart aan die rechte rug en de vorstelijke gang in het bed. Hij zou zeker voorstellen elkaar in het vervolg te tutoyeren.