Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 142

[p. 62]

[De stad in de mall in de stad, vervolg]

boulevards, monumenten en representatieve gebouwen. De goede stad is de stad die erin slaagt een openbare waarde aan het privé-domein te geven.’²

2 Manuel de Solà Morales, ‘Openbare en collectieve ruimte: de verstedelijking van het privé-domein als nieuwe uitdaging’, in Oase, nr. 33, 1992, p. 8.

Stadtluft macht frei

In Aantekeningen uit het ondergrondse verhaalt Dostojevski³ hoe de anti-held, een arme klerk, in een caféscène door een aristocratisch legerofficier zonder enige consideratie wordt opzijgezet en dan maar nijdig afdruipt. Ook op de Nevski Prospekt - Sint-Petersburgs centrale boulevard - stelt de man uit het ondergrondse nauwelijks wat voor: ‘Ik glipte als een wijting op de wanstaltigste manier tussen de voorbijgangers door, waarbij ik telkens plaats moest maken voor generaals, gardecavaleristen en huzarenofficieren of voor dames.’ Wanneer de klerk op de Nevski Prospekt ook voor de officier uit het café moet uitwijken, wordt de kwelling onhoudbaar: ‘Wat zou er nu gebeuren, dacht ik, als ik hem weer ontmoet en... niet opzij ga?’ De klerk raapt zijn moed bijeen en loopt in de opzettelijke botsing met de forse officier natuurlijk de grootste schade op. ‘Maar daar ging het niet om. Het ging erom, dat ik mijn doel had bereikt, mijn waardigheid had hoog gehouden, geen stap was geweken en mij in het publiek met hem op gelijke sociale voet had geplaatst.’ In dit stuk van Aantekeningen uit het ondergrondse ontgint de moderne protagonist het politieke potentieel van de stedelijke boulevard. Plaats van passieve vernedering - het café - en plaats van actieve revolte - de Nevski Prospekt - maken duidelijk hoe respectievelijk collectieve en openbare ruimte in politiek gehalte fundamenteel verschillen. Die tegenstelling in Dostojevski's verhaal komt overeen met de hedendaagse antithese tussen collectieve ruimte van het consumptie-interieur en openbare ruimte van de straat in open lucht.

Uit een andere passage blijkt Dostojevski's aandacht voor het politiek-kritisch gehalte dat de stedelijke ruimte behoort te

3 Zie Marshall Berman, All That Is Solid Melts Into Air, Simon and Schuster, New York, 1982, p. 212-248. Ik gebruikte voorts de vertaling door Hans Leerink van Dostojevski, Aantekeningen uit het ondergrondse, Van Oorschot, Amsterdam, 1957.