Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 136

[p. 702]

M. Februari
Ledige ogenblikken

Lieve Knorretje,
(zo begin je geen betoog)
Waarde Knorretje,

weet je, er is een probleem met de noodzakelijke en essentiële omschrijving van het individu, een probleem dat zo veel samenhang vertoont met het vraagstuk van de essential indexicals dat elke behandeling van de persoonsidentiteit een uitspraak lijkt te verlangen over de status van het de re geloof, en al met al, mijn lieve bestemmeling dezes, zou men omgeven door zo diep dreigend water maar het liefste net als jij een briefje in een fles versturen naar de buitenwereld: ‘Ik ben et. Knoretje. Hellep.’

Maar als je erover zou nadenken (en ik zeg niet dat dat moet, maar áls, begrijp je) zou je wel zien dat toch ook zo'n ware bewering als ‘Ik ben et’ weer voor moeilijkheden zorgt. Want zien we voorlopig even af van de diepere betekenis van ‘et’, dan nog blijven we zitten met dat ‘Ik’. Ik, Knorretje, ik? Werkelijk, me dunkt, hier is hulp geboden.

Omdat altijd wanneer er wat vragen zijn met betrekking tot de Ik-heid, raad wordt gevraagd aan de filosofen, zullen we dat om Knorretje te helpen ook nu maar doen. En waar vind je de filosofen? In de boeken. Het eerste boek dat ik opsloeg was de Bibliotheca ichtyologica et piscatoria van Mulder Bosgoed, D - een catalogus van boeken en geschriften over de natuurlijke geschiedenis van de visschen en walvisschen, de kunstmatige vischteelt, de visscherijen, de wetgeving op de visscherijen enz., Haarlem, Loosjes, 1873. Hierin vond ik, Darwin en het holisme ten spijt, niets over filosofen. Zó gemakkelijk is het onderzoeken niet, ik behoef je daarover niets wijs te maken. Ik opende dus nóg een boek, en vond er twee. Twee filosofen. Het boek van James Stephens, The Crock of Gold, verscheen in 1912 en het begon als volgt: ‘Er waren eens twee filosofen. Ze woonden niet lang geleden in het woud Coilla Doraca en waren wijzer dan alles ter wereld uitgezonderd de Zalm die woont in het meer Glyn Cagny, waarin van de hazelaars op de oever de noten der kennis vallen. Die was natuurlijk het wijst van wat op aarde leefde; op hem volgden in wijsheid de twee Filosofen. Hun gezicht leek van perkament, onder hun nagels zat inkt en elk probleem dat hen werd voorgelegd, zelfs al kwam het van een vrouw, konden ze onmiddellijk oplossen.

De Grijze Vrouw uit Dun Gortin en de Magere Vrouw uit Inis Magrath hadden hen de drie vragen voorgelegd die nog niemand had kunnen beantwoorden, maar de filosofen deden dat wel. Zo hadden ze zich de vijandschap van de vrouwen op de hals gehaald en die is van meer waarde dan de vriendschap van engelen. De Grijze Vrouw en de Magere waren zo nijdig geweest dat de Filosofen het antwoord wisten, dat ze met hun waren getrouwd: dan konden ze hun in bed knijpen...’

Na de vriendschap der engelen waren deze Filosofen mij wel zo lief. Helaas

(De bovenstaande passages uit James Stephens ‘The Crock of Gold’ zijn ontleend aan een nog ongepubliceerde vertaling van Martin Bos van Crooswijck.)

[p. 703]

komt een van beiden al op bladzijde acht tot de ontdekking dat al zijn gedachten een samenvatting zijn van oude en versleten ideeën; op bladzijde negen bemerkt hij daarom terecht ‘Het is allemaal larie! Vaarwel’, om op bladzijde tien midden in de kamer met razende snelheid en het geluid van een cirkelzaag te gaan ronddraaien en neer te vallen als een blok. Morsdood. Daarna hebben we dus nog maar één Filosoof. Dat moet echter ook genoeg zijn. Eén Filosoof moet genoeg zijn om antwoord te geven op een van die drie vragen die nog niemand heeft kunnen beantwoorden: wie je denkt dat je bent wanneer je gelooft dat je et bent. De Filosoof ‘wist dat de hand die hij omhoog hield en met de andere hand kneep “niet-Ik” was en de poging om te ontdekken wat “Ik” was had hem in ledige ogenblikken vaak beziggehouden’.

Er zijn woorden die staan voor wat ze beweren. Alles wat ik niet-ik noem bevestigt dat. Dat alles is onder handbereik. Maar als ik geloof dat ik et ben ontbreekt er een conceptuele ingrediënt die bepalen moet wie staat voor het woord ik waarvan ik zeg dat ik geloof dat ik et ben. De Filosoof Perry noemt zo'n woord als ‘ik’ een essential indexical wanneer vervanging ervan leidt tot vernietiging van de verklaring die de uitspraak geeft voor het gedrag van de spreker. Zoekend naar de conceptuele ingrediënt verwerpt hij in één adem α, de uniek bepalende beschrijving en de trans-world identificatie van het ik als individu, want ook zonder concepten van jezelf kun je geloven wat je wilt en zelfs al begrijp je jezelf volslagen verkeerd dan nog geeft een juist geloof in de propositie ‘dat ik φ’ een andere verklaring voor je gedrag dan wat je maar kunt denken over de mensheid die zich schuilhoudt achter de letters van elk denkbaar alfabet. Dat spreekt.

De Filosoof echter gaat verder. Het probleem van de Ik-heid is hem voorgelegd, daarom zal hij het ook onmiddellijk oplossen. En de hulp die een Filosoof kan bieden bestaat dan met name uit beperkte toegankelijkheid. Proposities met beperkte toegankelijkheid kunnen, hoewel voor iedereen begrijpelijk, alleen in bepaalde omstandigheden door bepaalde personen worden geuit, wat zeggen wil dat alleen ik kan zeggen dat ik geloof dat ik et ben omdat indien een ander zeggen zou te geloven dat ik et ben, ik niet voor mezelf zou staan. Het zal wel niemand verwonderen, denk ik, dat hier veel metafysica aan te pas komt en dat op het moment dat de beperkte toegankelijkheid wat algemene erkenning heeft gekregen er weer een Filosoof... Maar nee, genoeg is genoeg. De buitenwereld verwacht bericht. Dus wat die Filosoof betreft, ‘toen het morgen werd bracht men de Filosoof op een kar naar de hoofdplaats opdat hij kon worden veroordeeld en gehangen. Zo hoorde het’.

Wat zal ik er dan verder nog van zeggen; het is allemaal larie. Maar wie ben ik? Wel, om kort te gaan, ik ben et, geen ander dan je verknochte, Knorretje, je liefhebbende, Lieve, je eigen, je genegen, je toegedane, voor altijd de jouwe, je, ja, yours,

M. Februari.