Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 131

[p. 378]

Koen Vermeiren
Kroniek
Terreur in het Zirkus van de Geest!

Met de roman Dadaders (Hadewijch, 1985) heeft Leo Geerts zijn trilogie voltooid, die een aanvang nam in 1975 met Loeders en waarvan het tweede deel, Pagadders, in 1982 verscheen. Dadaders is gesitueerd in anarchisten- en terroristenmilieus, een wereldje waarvoor Geerts eerder al belangstelling toonde in zijn toneelwerk. Het boek, dat zich allesbehalve gemakkelijk laat lezen, bevat zeven hoofdstukken waarvan de elementen onderling verband houden. Samen vormen zij het antwoord op de vraag waarom iemand het plots in zijn hoofd haalt een aantal gebouwen in België te gaan opblazen.

In hoofdstuk één is een zekere Toteur K. aan het woord. Hij spreekt een raadselachtig en profetisch taaltje dat krioelt van bombastische constructies met onvoltooide deelwoorden, en dat op heel wat plaatsen sterk doet denken aan een boek als De God Denkbaar Denkbaar De God, van Willem Frederik Hermans. Een passage als: ‘Opdat alle tegenspraken vervuld zouden worden. Want ook het Hangend Gebouw, deze tegenspraak van de zwaartekracht, zal zwaar neerstorten opdat zou vervuld worden wat voorspeld is: het zware zal wegzweven als lucht en het lichte zal zwaar ten val komen!’ (p. 21) lijkt zo uit de profetische mond van een figuur als Denkbaar voort te komen. Maar wat heeft deze Toteur K. nu te voorspellen? In een geschrift verwittigt hij ervoor dat er heel wat lelijke gebouwen in Antwerpen zullen worden gedynamiteerd. Hij verwijst naar de aanslag in de Joodse wijk, en voorspelt dat ook het Centraal Spookstation, de villa van de heer Mivabie (Minister van Binnenlandse Zaken, alias Van Den Boeynants? cfr. p. 100), de spiksplinternieuwe schouwburg Kouwe Nes (K.N.S.?), de Diamantbeurs, de ijzeren Kipdorpbrug en het Hangend Gebouw (B.P.-building?) spoedig in puin zullen veranderen (p. 18). Dit hoofdstuk bevat overigens nog andere sleutelnamen, zoals: uitgever Zeverdwerg (Weverbergh?) en schrijver Kelerigaards (Geeraerts?), die in Afrika veel zwarte wijven heeft gehad. Aardig voor wie het merkt, al heeft het veel weg van een privé-afrekening. Toteur betreurt het dat de Belgische politici ‘jaknikkers zijn van Amerika’ (p. 11), en dat ze vernietigingstuigen aanschaffen (p. 12). Tijdens een van zijn profetieën werd Toteur K. blijkbaar neer-

[p. 379]

geslagen door agenten, waarna hij naar het ziekenhuis Druivenberg (Stuivenberg?) werd gevoerd. Hij beweert dat al zijn voorspellingen inderdaad zijn uitgekomen, en vindt het jammer dat niemand naar hem heeft willen luisteren (pp. 18-19). Zijn geschreven boodschap verbrandt hij in een kacheltje. In het geheel van het boek betekent dit eerste hoofdstuk dus een anachronie: de voorspelling is immers al uitgekomen.

Hoofdstuk twee bevat een liefdesbrief, gericht aan Eneke Innamorati en gedateerd 9/11/1982 te Amsterdam. De schrijver van deze brief, de vrijgezel Jozef, zit op de voetmat voor de deur van Enekes kamer vergeefs op haar te wachten. Hij vermeldt dat hij het lijk van Toteur K. heeft gevonden; deze was blijkbaar gestikt in de rookuitwaseming van zijn kachel (in zijn eigen profetie dus). De anarchist die al de gebouwen heeft opgeblazen, zou volgens Jozef niemand minder zijn dan de vader van Eneke. Jozef is bovendien getuige geweest van de moord op een zekere Malinsky, een diamentair en kunstverzamelaar, en was er blijkbaar (ongewild?) de oorzaak van dat ‘Eva’ (een vriendin van Eneke?) werd vermoord (p. 33). Later wordt gesuggereerd dat Mivabie, de corrupte minister, de moord op Malinsky zou hebben georganiseerd (p. 100). Staat Jozef hier symbool voor al diegenen die toekijken zonder zelf iets te ondernemen? De spaarzame gegevens die Geerts verstrekt in verband met zijn personages, maken een heldere kijk vrij moeilijk.

Hoofdstuk drie bevat een aantal kranteknipsels en notities uit een rapport, die alle handelen over terroristische aanslagen. In een Bijlage wordt België het lelijkste land ter wereld genoemd, een ‘karikatuur van de wild door elkaar heen woekerende stadia van het onbeteugeld kapitalisme’ (p. 57). Het AIF (Anti-Immobiliën-Front) dreigt met acties tegen villa's, met als doel: een grotere bewoonbaarheid van het land. Ook de nieuwe schouwburg Kouwe Nes moet het ontgelden, onder het motto: Vernietig de stenen Bevrijd de mensen. Na nog een reeks aanslagen heeft het AIF het Hangend Gebouw bezet, waarbij het bloedvergieten probeert te vermijden door het publiek te waarschuwen (p. 65). De verwijzing naar de CCC maakt Geerts even later zelf door deze terreurgroep in een rapport ter sprake te brengen (p. 69).

Hoofdstuk vier is een regelrechte lofuiting aan het adres van de bezetters. Zij hebben ‘Tijl uit het graf gewekt!’ (p. 74) door een ‘Uilenspiegeldaad’ te stellen (p. 75), waarbij ‘ten minste één Vlaams schrijver het niet in zijn broek deed toen eindelijk in dit speculazen slaapland iets bewoog, toen het circus van de aloude volksgeest de bommeldingen liet dansen op alle transen.’ (p. 76).

In het vijfde hoofdstuk worden dan de eisen van deze bezetters kenbaar

[p. 380]

gemaakt. Zo willen zij o.a. de Invoering van een lelijkheidsbelasting op alle gebouwen ter waarde van minimaal 500.000 Bfr., een Gelijkschakeling van alle pensioenen, een Gelijk basisbedrag voor alle gehandicapten, België uit alle militaire verdragen, enz.

Hoofdstuk zes betekent dan weer een anachronie. Het is aanvankelijk in de je-vorm geschreven, en zo verneemt de lezer dat een anarchist aan een ongeneeslijke kanker lijdt (p. 83). Vóór zijn dood wil hij echter nog iets ondernemen, en daarvoor zoekt hij in Londen, Frankfort, Rome, Amsterdam en Parijs de ‘tedere bommeleggers van weleer’ op (p. 85). Zo krijgt hij ‘Twaalf Mohikanen en één kankerpatiënt’ bijeen (p. 90), waarna de terreuraktie kan beginnen: Het Zirkus Van De Geest! (p. 91). Na de bezetting van het Hangend Gebouw begint de doodzieke anarchist de (voorbije) gebeurtenissen te beschrijven. Wat zich in hem afspeelt ‘is de ingeademde wereldwanorde, de chaotische Vlaamse bebouwing, de woekering van het blinde winstprincipe’ (p. 99); dit is de kanker waaraan hij langzaam sterft. Hij overweegt zelfmoord: ‘de wereldheerschappij gedurende één seconde’ (p. 99), nadat hij zijn helpers een veilige aftocht heeft bezorgd. Op de laatste bladzijde van zijn notities blijkt de ‘tedere’ anarchist inderdaad Innamorati te heten (p. 106).

Het laatste hoofdstuk is een brief van de dochter van de anarchist (nl. Eneke) aan haar moeder, gedateerd 13/11/1982 te Amsterdam. Beide ouders waren blijkbaar uit elkaar gegaan. Eneke, een feministe, beseft nu dat ze haar vader niet (of in alle geval te laat) heeft begrepen. Door Aimata, een van de (vrouwelijke) bezetters van het Hangend Gebouw, werd Eneke op de hoogte gebracht van haar vaders actie en zijn voornemen zelfmoord te plegen. Zij kwam echter te laat om haar vader nog levend aan te treffen; hij had zich voor de kop geschoten, zittend in een ijskast, want ‘hij wilde een bevroren lijk zijn. De dood alleen was hem niet koud genoeg’ (p. 117). De dochter kust de dode vader, die België had willen bevrijden van alle lelijke gebouwen, op het hoofd, als ultiem teken van verzoening en begrip.

Mijn bezwaar tegen dit boek is dubbel. Leo Geerts blijkt namelijk al jarenlang eisen te stellen aan schrijvers die hij zélf hoegenaamd niet nakomt. Van literatuur verwacht Geerts namelijk een ondubbelzinnig maatschappelijk engagement, maar in de praktijk kunnen zijn eigen boeken pas na heel wat puzzelwerk tot een min of meer begrijpelijk geheel worden geordend. Weinigen wagen zich daar aan, met inbegrip van critici en recensenten. Een maatschappelijke stellingname die zich slechts met veel moeite uit een verhaal laat afleiden; daar zie ik niet zo dadelijk het nut van in. Op zich is er uiteraard geen bezwaar tegen een ‘moeilijk’ boek, maar Geerts' sociaal engagement slaat dan wel erg over naar een typisch literaire tekstbenadering, die hij zelf al zo vaak heeft afgekeurd bij anderen.

[p. 381]

Op de achterflap van het boek staat te lezen dat de CCC, waarnaar Geerts zelf verwijst in het boek, toch zo voorzichtig te werk gaan: ‘ze maken geen slachtoffers, soms maken ze een gebouw alleen maar wankel.’ De brandweerlui die op 1 mei 1985 bij de aanslag op de VBO-gebouwen te Brussel om het leven kwamen tellen zeker niet mee, want toen had Geerts zijn terroristenboekje al geschreven. Ook al hebben de politiediensten op dat ogenblik gefaald in hun communicatie met de hulpdiensten; het blijven in eerste instantie de bommenleggers die verantwoordelijk moeten worden gesteld. De veiligheidsagent die onlangs werd beschoten bij de aanslag op een bank, was waarschijnlijk ook slechts een te verwaarlozen schoonheidsfoutje van de CCC. Mogelijke slachtoffers vormen nu eenmaal - tot nut van 't algemeen - een ingebouwd risico bij dergelijke ‘Uilenspiegeldaden’. En dan nog een vraagje: wie denk je dat er zal moeten opdraaien voor de herstellingswerken aan al die gebouwen?

Het tweede bezwaar tegen Dadaders is natuurlijk extraliterair, maar de totaal misplaatste sympathie van Geerts voor terreur en gewelddadig anarchisme in het algemeen - zelfs al is het dan een reactie op corruptie en machtsmisbruik van de overheid - is weinig ‘maatschappelijk geëngageerd’ te noemen, en zijn bij tijde ironiserende schrijfwijze verandert in de grond niets aan de uitgangspunten van het boek. Wie terrorisme verdedigt, praat vroeg of laat onvermijdelijk de moord op onschuldige slachtoffers goed. Wél heb ik na het lezen van dit terroristenverhaaltje eindelijk begrepen waarom Leo Geerts de meest gevreesde criticus van Vlaanderen wordt genoemd.