Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 129

[p. 383]

Vic Nachtergaele
Kroniek
‘Perdre’: c'est gagné!

Mijn enig excuus voor deze banale woordspeling ligt in de nieuwe roman van Pierre Mertens, Perdre (Fayard, Parijs) zelf: ook de ik-verteller kan het woordspelen niet laten, hij maakt er zich zelfs zorgen om. Deze tic van de verteller blijft niet beperkt tot geïsoleerde, zij het frequente, dubbele-bodemspelletjes: in zekere zin is de hele roman een poging om de dubbele bodem van het bestaan te peilen. Deze intentie wordt de lezer ook duidelijk gemaakt van af de eerste regels: ‘Un palimpseste. Ce livre ne sera pas celui que j'aurais dû écrire. Il en a pris accidentellement la place. Il a usurpé. Artefact ou palimpseste? A moins qu'il s'agisse d'un lapsus?’ (blz. 11). En deze onzekerheid over het statuut van de tekst - artificieel scherm? herhaling van een uitgewist origineel? toevallige en zinledige verschrijving? - berust uiteindelijk op de onzekerheid nopens het statuut van het bestaan zelf. Wat op blz. 100, tussen delen I en II - op een strategische plaats in de tekst dus - wordt geformuleerd als volgt: ‘ce livre n'est plus celui qui j'aurais dû écrire. Parce que cette vie ne fut pas celle que j'aurais dû vivre.’

De ik-figuur is beland ‘nel mezzo del camino’: professor in de sociologie aan een universiteit te Brussel, veelgevraagde gast op talloze internationale congressen ‘all over the world’, auteur van een befaamd doctoraal proefschrift en van opgemerkte artikels, gehuwd, vader van een dochtertje, gescheiden, en als sportieve vrijgezel vooraan in de veertig niet zonder succes bij studentes en jonge dames. Mijn lieverdje, wat wil je nog meer? En toch... heeft de ik-figuur het beklemmende gevoel op een zijspoor te zijn aanbeland. Nu hij heeft verworven wat op deze wereld grosso modo te verwerven valt, lijkt het hem allemaal niet veel zaaks. Reactie van een verwende westerling? Juist niet, want op zijn talloze reizen heeft hij de schrijnende nood van zovele miljoenen van heel dichtbij ervaren. Juist vanuit deze confrontatie rijst bij hem de vraag of al zijn verworvenheden hem niet vervreemd hebben van zijn diepste aspiraties: heeft het ‘hebben’ het ‘zijn’ niet verstikt? In een lange, hete zomer in de Provence zal hij alles op alles zetten om te ontdekken wie hij eigenlijk is. Hij is bereid hiervoor alles te verliezen (Perdre!): zijn reputatie van

[p. 384]

eerbaar burger, van competent professor, en - meer direct - zijn relatie met Dona.

Zij is de ex-vrouw van een diplomaat, woont op een Brussels flatje en verdeelt haar genegenheid over ene F. en onze socioloog, haar vorige minnaar voor wie ze nu ‘un retour de flamme’ voelt. In het zuiderse Carcès betrekken ze een afgelegen landhuis, waar ze wekenlang hun stoutste fantasmen uitleven in een lange reeks min of meer historisch-mythologisch geïnspireerde seksspelletjes. Seksgevechten zou juister zijn: de partners mimeren de lijf-aan-lijf gevechten tussen (mannelijke en vrouwelijke) atleten in de arena's van Rome en vooral van Carthago. ‘Carthage doit être reconstruite’, zo heet het hoofdstuk dat deze heidense lofzang zingt ter ere van de triomfantelijke verkenningstocht van de lichamelijkheid. Een tocht die niet zonder gevaren is: wat wacht er de geliefden in de terra incognita van de bandeloze drift? Het antwoord blijft onzeker: ‘Jeu blanc’ luidt het laatste hoofdstuk. Zal Dora haar intrek nemen bij de verteller? Het ziet er niet naar uit, maar iets is zeker: wat ze in Carcès samen hebben beleefd, bindt hen voor het leven.

Deze roman over Eros is manifest ook een roman over Thanatos. Het eerste hoofdstuk, La plus simple expression, verwijst naar een verhaaltje dat de verteller schreef omstreeks zijn veertien-vijftien jaar: Moriturus ou la plus simple expression! Deze ‘sotie’ over een Romeins gladiator die steeds weer het onderspit moet delven, zelfs tegen dwergen en vrouwen, en waarvan men zich afvroeg of zijn grootste kunst er precies niet in bestond de nederlaag te simuleren, deze ‘sotie’ krijgt in Perdre een metafysische dimensie: ‘Tu comprends: l'homme d'aujourd'hui, dans sa pathétique nudité, débarrassé des oripeaux de l'Histoire, tant bien que mal rescapé des tragédies planétaires, acculé au néant des idéologies, face à son propre miroir. Dans le plus simple appareil spirituel!’ (blz. 59). De verteller wordt gegrepen door de roes van het verliezen, op alle vlakken. In de rol van de gladiator Cassius wordt hij door zijn tegenstandster als 't ware geconsommeerd: zijn ondergang lijkt hem zijn ware voltooiing, ‘comme s'il ne pouvait plus s'arrêter de PERDRE, encore et toujours, sa semence, sa substance, sa vie même’ (blz. 208). Naast deze individuele zingeving van de Eros wordt er ook een sociale gesuggereerd: ‘en théâtralisant un viol que tu aurais subi, le supplice auquel j'aurais été soumis, nous transcendions par l'absurde l'inhumanité de l'univers et les horreurs du temps, les terreurs de l'enfance et les désastres de l'actualité, nous inversions les termes de ce qu'il y a de pire sur cette terre.’ (blz. 216)

Op dit dubbele spanningsveld (van het ik en de anderen; van Eros en

[p. 385]

Thanatos) speelt de verteller een schitterend woordspel. Nu eens barok of surrealistisch, dan weer nuchter, ironisch: alle taalregisters worden bespeeld met een virtuositeit en een à-propos die zonder meer weergaloos zijn in de Frans-Belgische romanwereld. Ook de verhaaltechniek is gedurfd: een wisseling van ik- en hij-verteller, ook al gaat het steeds om een zelfde personage. De roman neemt de allures aan nu eens van een intiem dagboek dan weer van een meer objectiverend ‘journal de bord’, zodat ook lyrische en epische passages mekaar afwisselen.

Een ongewoon gedurfd boek, ook al omdat de lezer niet kan vermijden allerlei analogieën te zien tussen de verteller en de auteur. Professor in het internationaal recht aan de U.L.B., sinds jaren betrokken bij Amnesty International, geboren in 1939, heeft Pierre Mertens op zijn minst een curriculum vitae dat aardig gelijkt op dat van de verteller. Het is evident dat de auteur een ongewoon groot stuk van zichzelf heeft uitgeschreven in deze roman. Vandaar de vraag: wat heeft hem ertoe aangezet om dit soort ‘publieke biecht’ te spreken? Wat heeft hem gedreven om de openhartigheid zó ver te drijven dat hij er inderdaad erg veel bij kan verliezen? De drang naar een schandaalsucces? Allicht niet: de succesvolle auteur van vier romans, vier novellenbundels en van het libretto van de opera La passion de Gilles, zo pas onder grote belangstelling te Brussel opgevoerd, heeft dat niet nodig. Misschien de noodzaak om leven en schrijven tot één akt te smeden? Weinig auteurs hebben dit aangedurfd, en weinigen hebben deze roekeloze duik in hun diepste ik zo aangrijpend-mooi, zo angstwekkend-echt uitgevoerd. Is het dan toch waar dat alleen hij die zich eerst verloor zich vindt, zich wint?