Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 128

[p. 742]

Marnix Gijsen
Interregnum

Met het woord ‘interregnum’ verwijs ik naar de betrekkelijk korte periode, een klein jaar, dat ik na het aftreden van Frans van Cauwelaert als burgemeester van Antwerpen en het aantreden van Huysmans in dezelfde functie, onder het bewind van deze laatste als stadsambtenaar werkte. De socialistische poll, die ditmaal door linkse onderwijzers gedomineerd werd, hetgeen ik rond middernacht op oudejaarsavond van mijn lieve vriend Lode Zielens vernam en hetgeen ik des nachts nog aan Frans van Cauwelaert had meegedeeld, betekende voor hem het einde van zijn burgermeesterschap en verplichtte Huysmans zijn tegenstrever - maar vriend - op te volgen. Hetgeen Huysmans herhaaldelijk tegen zijn partijgenoten als ‘een politieke smeerlapperij’ omschreef. De linkse onderwijzers, die blijkbaar met ongeduld de katholiek-socialistische godsvrede hadden gedoogd, verhoopten van de nieuwe combinatie, die liberaal-socialistisch was, een grondige wijziging in de scholenpolitiek, een verwachting waarin ze trouwens bedrogen werden.

Op 1 januari 1932 deed Huysmans als nieuwe burgemeester zijn intrede op het stadhuis. Hij ontbood me en deed me het verrassende voorstel als kabinetschef aan te blijven. Ik dankte hem voor zijn vertrouwen en weigerde om de volgende redenen: ten eerste vond ik het eventueel aanvaarden van dat voorstel onkies tegenover Van Cauwelaert en ten tweede deed ik gelden dat mijn aanwezigheid in die bepaalde functie zijn politieke vrienden zo niet zou ontstemmen, dan toch minstens wantrouwig maken tegenover mij, die toen nog - hoe vaag ook - als Rooms bekend stond. Huysmans begreep en aanvaardde mijn argumenten en stelde me dadelijk aan als een soort commissaris van de stad die toezicht zou houden over al de musea en zich tevens zou bezighouden met de propaganda voor de haven.

Ik kreeg een lokaal toegewezen in de vermaarde maar erg onpraktische, historische Oude Beurs, die op haar gevel verkondigde dat de stad het emporium aller kooplieden was geweest.

Wat ik als een rustige tijd had tegemoet gezien, werd in feite zeer woelig, ook al wist ik dat vroeg of laat mijn vorige chef mij naar Brussel zou

[p. 743]

roepen, want hij zou stellig minister worden. De reusachtige arbeid die hij in het voordeel van Antwerpen en zijn hinterland had verricht, had hem in Brussel groot krediet verschaft. Van de droom, stadssecretaris te worden - hetgeen ik een korte tijd als d.d. was geweest - kon ik natuurlijk afscheid nemen.

Ondertussen amuseerde ik me zeer bijzonder met mijn huidige positie. Een van de liberale schepenen (wethouders) had een diepgewortelde schrik voor Huysmans, die een halve idioot met ongenadige ironie wist te behandelen. Laat ons hem X noemen. Wanneer X maar iets aan Huysmans te zeggen of te vragen had, moest ik dat doen, en hij ging in zijn ijver zover me ‘de katholieke schepen’ te noemen. Meestal echter noemde hij me ‘Meneer de doktoor’, ook al had ik hem herhaaldelijk uitgelegd dat ik van heelkunde geen snars afwist maar dat ik doctor in de historische wetenschappen was. Het ging er bij de man eenvoudig niet in. Zijn speeches waren echter beroemd. Eens liep ik, bij toeval, de Leyszaal binnen toen hij in de volgende bewoordingen een maatschappij die door zijn toedoen ‘koninklijk’ geworden was, bedankte: ‘Gij moet mai niet bedanken maar ik bedank ulie omdat gij mai bedankt.’ In dezelfde speech bedankte hij ook de heren Cleymans (in de literatuur Fritz Francken) en zijn collega Lemans met de volgende woorden: ‘De heren Cleymans en Lemans zijn om zo te zeggen mijn twee rechterarmen.’ Gelukkig was Huysmans niet in de buurt, maar enkele dagen later verschenen die gevleugelde woorden toch in de Volksgazet, want voor ignoranten had Huysmans noch respect noch geduld.

Een der merkwaardigste zittingen die ik met Huysmans mocht meemaken, had plaats toen ik hem, ambtshalve, vergezelde naar een zitting van de beheerraad van het Museum Vleeshuis, waarvan de Burgemeester bij rechte voorzitter was en waarop ik toezicht moest houden. Ik kende het Museum grondig want ik had er voor mijn thesis in gewerkt en wist hoe het er toeging. In een verslag had ik Huysmans ingelicht over de stand van zaken. Vermeld stond in de zogezegde inventaris der aankopen b.v. 2 januari ‘twee stoelen’ aangekocht of ‘een schilderij’ of ‘een beeld’ enz. Toen Huysmans, voortgaande op mijn verslag dat vóór hem op tafel lag, aan die heren vroeg: ‘U hebt natuurlijk een inventaris’, nam een der leden het woord en zei: ‘Er is niets slechter in een museum dan een inventaris.’ Dat geeft u een idee over het niveau van de discussie. Elk jaar gaf de stad een prentenboek uit bestemd voor de officiële scholen - over het diamant, over de scheepvaart, enz. In mijn onschuld stelde ik voor, het boekje van het lopende jaar te wijden aan foto's van het Vleeshuis, hetgeen toen misschien een embryo van een inventaris

[p. 744]

had kunnen zijn. De heer J. (wiens roem berustte op het feit dat hij de kroon van de O.L. Vrouw van de kathedraal had gemaakt) mengde zich weer in het gesprek en zei letterlijk: ‘Die boekjes dienen tot niks. De kinderen gooien die weg. Ik weet trouwens niet welke idioot het heeft uitgevonden die te doen drukken.’

De adamsappel van Huysmans was zeer beweeglijk. Op dat moment ging hij gewichtig op en neer. ‘Die idioot ben ik’, zei hij. Toen we buitenkwamen voegde hij erbij: ‘Gooi ze allemaal op straat’, hetgeen volgens het statuut dat ik voor al de stedelijke musea had opgemaakt onmogelijk was. Jammer genoeg kon Huysmans een tekst uitstekend voorlezen en toen de zaak in de stadsraad kwam, las hij als een publiek aanklager een onnozel zinnetje uit mijn verslag: ‘In de loop der jaren zijn er ook enkele voorwerpen verdwenen.’ Het klonk alsof die heren het hele Vleeshuis hadden leeggestolen, en ze deden Huysmans een proces aan. Ik was reeds in Brussel toen hij me telefoneerde: ‘Jonge man, je kost me veel geld,’ want hij was in eerste aanleg tot 20000 fr. veroordeeld. In beroep echter ging hij vrij uit.

Huysmans was wel niet zoals Jimmy Walker in New York ‘the night-mayor of the city’, maar hij had de onhebbelijke gewoonte mij 's nachts op te bellen wanneer hij met zijn vriend Opsomer uitgepraat was. Gewoonlijk verliep het gesprek aldus:

Huysmans: ‘Jonge man, ik heb een geniaal idee.’

Ik: ‘U hebt er geen ander, maar wat is het vandaag?’

Eens vroeg hij me waar ik tennis speelde. Ik zei: ‘In Brasschaat of in Mariaburg.’

‘Zou je dat niet liever in de stad doen?’ Ik zei: ‘Ja, maar waar?’

Hij stelde toen voor de afdaken achter de Scheldepromenades af te breken en daarop tennisterreinen op te bouwen. Toen ik hem deed opmerken dat men meestal tennis speelde in een wit pak en dat zijn tennisterreinen onder de rook der schepen zouden worden bedolven, en hem wees op de commentaar van het publiek der promenades dat veelal bestond uit zeer ironische sinjoren die tennis toen nog beschouwden als een kapitalistisch tijdverdrijf, begon hij te twijfelen. Toen vroeg ik hem wat ik met dat geniaal probleem moest doen. ‘Een verslag opmaken tegen morgenvroeg 9 u.’, zei hij kortaf. Ik deed hem opmerken dat ik de gewoonte had 's nachts te slapen. ‘Tijdverlies, mijn jonge vriend’, zei hij en haakte af. Toen ik de volgende dag om 9 u. op zijn kabinet verscheen, was er geen sprake meer van tennis in of buiten de stad. Hij speelde alleen graag met gedachten.

Het was ook in die periode dat ik de volksschrijver Lode Verhees goed

[p. 745]

leerde kennen. Hij had nooit op een ander schip gevaren dan op de Sint-Annekesboot die toen de beide oevers van de Schelde verbond, maar hij schreef een boek over een koopvaardijschip waarin merkwaardige accenten voorkwamen zoals b.v. ‘Ik als licht matroos in deze zware storm.’ Zijn vrouw heette Lot en al zijn verhalen over haar begonnen met de invocatie ‘Ik ben tevreden met mijn lot.’ Wanneer hij bij mijn toenmalige vrouw op bezoek kwam, gebeurde dat rond 10 u. 's morgens en rond 10 u. 's avonds was hij ongeveer uitgepraat. Zoals vele ‘linkse’ mensen had hij grondig de Ideeën van Multatuli gelezen en zelf schreef hij een charmant verhaal ‘Over de zingende kachel en de zingende boom’, dat ik later uit de vergeethoek te voorschijn haalde.

Toen kwam eindelijk het telegram van Minister Van Cauwelaert dat me naar Brussel riep, waar ik bleef tot aan mijn lang verblijf in de Verenigde Staten.