Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 128

[p. 365]

Fernand Auwera
Een dag in het buitenhuisje

Het is een dag die verloren in de winter hangt en alle kranen lekken. Dat is dan ook de reden waarom ik gehuld in mist en treurigheid in ons buitenhuisje zit en wacht op de loodgieter. Voor het eerst in mijn leven ben ik vergeten lectuur mee te brengen, de 's morgens gekochte krant uitgezonderd. De tijd is ziek en gehandicapt. ik heb reeds op alle stoelen plaatsgenomen (8), ik heb in de kille tuin gewandeld, hij is levenloos en lijkt wel van hout. Ik heb powetisch in de lucht geblikt en vind wat ze te bieden heeft eentonig, en ook op het kleine landschap rondom ben ik uitgekeken, de wind is zuur en het gewip en gefladder van allerlei vogels uitermate deprimerend. Ik heb deze vogels, waarvan ik het merk noch de levensgewoonten ken (ik herken wel de Vlaamse gaai die mooi is met een blauwe schijn, en een roodborstje, en iets dat kwiek wipt en dus misschien een kwikstaartje is maar misschien ook niet) op uit de kasten bij elkaar verzamelde brood- en koekkruimels getrakteerd, en ik heb ook een zeer bescheiden konijn gezien en de geweldige sprong van een eekhoorn, maar dit alles kan nauwelijks voldoende worden genoemd om de verveling van deze languitgestrekte dag te vullen.

Ik staar langdurig naar enkele vertwijfeld trillende blaadjes die hoog in een berk zijn blijven hangen en zwart afsteken tegen een egaal grijze mistlucht, ik meen dat dit weer is voor jagers en dichters en zou op talloze plekken willen zijn, en honderden anderen ikken willen zijn, maar niet de ik die, door een absurde grap van het toeval, hier is terechtgekomen. Ik hoor alle kranen druppen, en besluit dan maar iets te schrijven. Aandacht afleiden.

Een aanzet voor een grote roman schiet me niet direct te binnen, een thema voor een verhaal evenmin, grootse ideeën blijven toevallig achterwege, ik zal dus maar wat over schrijvers en het schrijven van schrijvers schrijven. Onlangs las ik ‘Week-end in Oostende’, een gaaf meesterwerk, en de maker ervan, Willem Brakman, is volgens mij de beste, boeiendste en interessantste levende Nederlandse auteur. Dat is geen gratuïte opmerking, dat is een weloverwogen en sinds jaren gerijpte vaststelling van iemand, ik dus, die zeer veel gelezen heeft van wat zijn

[p. 366]

collega's in Nederland en Vlaanderen hebben geschreven, en die over uitzonderlijk veel goede smaak en intelligentie beschikt, ik dus. Ik weet wat ik zeg.

Onlangs heb ik met enkele Nederlanders gepraat, na een literair forum, het waren dus authentieke literatuurliefhebbers, maar wat bleek: ze hadden nog nooit iets van Brakman gelezen. Zij kenden hem wel van naam.

Ik verzin dat niet. Wie over Nederlandse literatuur praat noemt altijd opnieuw dezelfde namen: Willem Frederik Hermans, Harry Mulisch, Gerard Reve en Jan Wolkers. Een enkele keer komt daar recent ook Maarten 't Hart bij, maar één keer is geen gewoonte.

Willem Brakman is nochtans een auteur die voor niet een van deze heren hoeft onder te doen. Maar niettegenstaande mijn aanbeveling wordt hij nooit tot het kopgroepje gerekend, minder hoog geprezen, minder gretig gelezen.

Nederland is een winters land.

Neem bijvoorbeeld eens een boek als ‘De Aanslag’ van Harry Mulisch. Ik heb in talrijke Nederlandse kranten en tijdschriften zoveel luidkeelse stukken over dat boek gelezen dat men er een voetbalterrein mee zou kunnen bedekken, een en al gejuich en getoeter. In het kerstnummer van ‘Vrij Nederland’ werd, zoals gebruikelijk, aan een groot aantal schrijvers en critici gevraagd wat zij de beste boeken van het afgelopen jaar vonden. De bibliotheek die aldus bij elkaar wordt bedacht is gevarieerd, maar dit nieuwe boek van Mulisch wordt toch 9 keer vernoemd. ‘De Poolse vlecht’ van Ritzerfeld eindigt tweede en wordt 6 keer vernoemd, ‘Een week-end in Oostende’ 2 keer. Mulisch schreef dus een meesterwerk. Ik dus op een drafje naar mijn boekhandelaar. Er mag geen misverstand over bestaan: een voortreffelijk boek is dat, prachtige roman, boeiend, helemaal niet dom wat Mulisch daar doet, maar het meesterwerk van de jongste jaren? Hoe komen ze erbij?

Is ‘De Junival’ van Jan Wolkers dan misschien een groots werk? Als je vele Nederlandse critici leest, kan daar geen twijfel over bestaan. Sorry, maar dat is deze novelle pertinent niet. Het is een erg leesbaar verhaal, maar niets meer.

Ik hou van Wolkers, ik heb veel respect voor zijn soms grandioze schrijftechniek, voor de kracht en de ‘drive’ van zijn stijl, maar dit is vast niet een van zijn betere produkten - misschien is het niet eens door hem, maar door zijn grootmoeder geschreven.

Waarom doen ze in Holland toch altijd zo druk en dik over bepaalde titels? De jongste boekwerkjes van Willem Frederik Hermans, die zou-

[p. 367]

den toch nooit gewaardeerd zijn geworden als ze bijvoorbeeld door ene Willem Serafijn Sintel geschreven zouden zijn?

Natuurlijk is Willem Frederik Hermans een groot schrijver. In de Lage Landen moet elke kritiek zo beginnen, wil je ernstig worden genomen. Wie zegt: ‘Ik vind Peter Pauwel Rubens een vervelende kliederaar’ is een cultuurbarbaar, dus zeg je ‘Natuurlijk is Peter Pauwel Rubens een geniaal schilder, maar dat belet niet dat sommige van zijn werken een eerder vervelende indruk maken.’ Natuurlijk, dus, is W.F. Hermans een groot auteur. Maar er moet daarbij toch opgemerkt worden dat dit oordeel alleen en uitsluitend is geponeerd door onze binnenlandse critici, want in het buitenland is Hermans nooit van de grond gekomen. En precies de binnenlandse critici zijn een bende ritselaars, een zwerm hersenloze heikrekels, een benard clubje ouderlingen, als we althans zekere W.F. Hermans mogen geloven - een man die niet enkel wordt geprezen om zijn literaire kwaliteiten maar ook om zijn messcherp intellectueel doorzicht, zijn virtuoos verstand. Overigens heb ik altijd de neiging een foto van W.F. Hermans ondersteboven te houden, want dan ziet hij er een heel stuk vrolijker uit.

Ook Gerard Reve is natuurlijk een groot schrijver. Het zou een mirakel mogen heten als Gerard Reve bij het Nederlandse publiek geen succes zou hebben gekend. Hij schrijft in een stijl die op vertederende wijze herinnert aan de bijbel, waarmee gans Nederland is opgevoed, en verwerkt daarin alles wat aldaar net getolereerd wordt. Iedereen kan dus zeggen dat hij hem gelezen heeft zonder voor een analfabete viespeuk te worden versleten. Iedereen heeft hem dus ook gelezen en daardoor ook krijgt hij allerlei weerwerk uit achtergebleven gebieden van de Nederlandse populatie, wat grappige schermutselingen opleverde, tot hij ten slotte in een cartoon van zichzelf veranderde en hatelijk en dom ging doen in plaats van geestig en speels, maar ook dan nog ernstig werd genomen, allicht zelfs nog meer dan vroeger.

Brakman is de beste. Ik zeg zelfs meer. Ook Alfred Kossmann, Willem van Toorn en Cees Nooteboom behoren tot de meest onderschatte Nederlandse auteurs.

Zo is dat, en niet anders.

En terwijl ik kijk naar een infantiele vogel die op het gras rondwipt, en in een buitenhuisje zit, in de zomer makkelijk bereikbaar maar nu sinds uren in een ander werelddeel gelegen, en over geen boeken beschik, dus uitsluitend op mijn geheugen moet vertrouwen, herinner ik me het boekje van Kossmann dat ik toevallig onlangs heb gelezen: ‘Seizoenen van een invalide lezer’. Of staat er nog een lidwoord in die titel? Een

[p. 368]

prachtig boekje, boeiend, verstandig, sympathiek, ontroerend, geestig, een schat van een boek. De echte schrijver kun je het beste herkennen aan de teksten die hij niet in de allereerste plaats met literaire aspiraties heeft geschreven, zoals brieven, journalistieke stukken, dat soort dingen: als die het lezen waard zijn, heb je met een waarlijk schrijver te maken. Dat is bij Kossmann beslist het geval. Hij schrijft daarin bijvoorbeeld over Malcolm Lowry, en nu wil ik absoluut ‘Under the Volcano’ herlezen. Mulisch schrijft over de wereld en ik heb zin om eruit te stappen, dat is geen gering verschil.

Overigens heb ik dat boekje van Kossman gekocht in Den Haag, afgeprijsd, 6.90 gulden. Een schande, terwijl Mulisch en Wolkers en Reve en Hermans moeiteloos de ene herdruk na de andere halen. Zou hun langdurig succes misschien te danken kunnen zijn aan het feit dat hun boeken niet echt worden gelezen, de Hollanders ze enkel maar op het tafeltje van de woonkamer leggen, of aan familieleden cadeau doen, die ze dan op het tafeltje in hun woonkamer leggen? Het Hollands interieur wordt daardoor wel zeer gezellig. Holland is een winters land. Ook de omgeving van het buitenhuisje is dat: op het gazon wipt nog steeds een vogel. Hij zal wel koude poten hebben, net als ik.