Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 128

[p. 292]

André Demedts
Kroniek
Een roman van Herwig Hensen

Herwig Hensen dichter, toneelschrijver en essayist, zo stond hij ons voor de geest, tot hij verleden jaar ook als romancier debuteerde met De grootmoedige (Manteau, Antwerpen & Amsterdam 1982. 119 blz.) Van zijn eerste verzenbundel af vertoonde zijn persoonlijkheid als kunstenaar enige vaste omtreklijnen, die na meer dan veertig jaar scherper en dieper als met een graveernaald getrokken, maar niet veranderd zijn. Adem en ziel, taal en ritme van zijn werk bleven onaangetast, alleen bepaalde details van zijn wereldbeschouwing en levenshouding hebben sindsdien een zwaarder betoning of betrekkelijker betekenis gekregen. Dat komt niet alleen in zijn jongste dichtbundels tot uiting; het blijkt even opvallend in zijn roman De grootmoedige aanwezig.

De titel is niet aan een terloopse inval te danken. Naar onze mening steunt hij op een verantwoorde keuze en wijst hij op een existentieel gegeven. Hensen heeft in en door zijn kunst naar een overstijging van zijn individuele of scherper gesteld individualistische visies en verlangens gestreefd. Hij beoogde meer dan artistieke bekendheid en roem te behalen, het succes waar velen alles voor offeren, bij zo ver dat zij door mee te draaien met de overheersende wind de eigenheid van hun persoonlijkheid prijsgeven.

Hensen blijkt de drager van een boodschap, waar de lezers van zijn werk bij betrokken worden. Een kerkelijk gebonden humanist is hij niet en toch vertoont zijn humanisme een afmeting die religieus mag heten. Hij heeft de hoop en de liefde, ontbreekt hem het geloof. In veel van zijn gedichten belijdt hij hetzelfde vertrouwen in de roeping van bepaalde mensen, die door een innerlijke stuwing, de kracht die door christenen genade geheten wordt, bewogen zijn en anderen voorgaan op een pad dat uiteindelijk tot een eendrachtige door vriendschap bezielde mensheid zou leiden. Dat kan alleen wanneer die elite de weg wijst, niet zo zeer met woorden als door bewust gestelde voorbeelden. Dat is het leidmotief, dat volgens onze mening als levensverhaal ingekleed, in Hensens debuutroman besloten ligt. De auteur die vijfenzestig jaar oud geworden is, heeft het recht op een vruchtbaar leven om te zien. Hij verwierf twee-

[p. 293]

maal de Driejaarlijkse Staatsprijs, voor poëzie in 1942, voor toneel in 1949 en werk van zijn hand werd in verscheidene talen omgezet. Het is evenwel een kenmerk van de menselijkste mensen met een gevoel van onbevredigdheid over hun bereikte resultaten te oordelen en dat is het wat tot het schrijven van De grootmoedige geïnspireerd heeft. Paul Stelborg, het hoofdpersonage uit de roman, heeft een ongelukkig huwelijksleven achter de rug. Zijn vrouw Lucie is driemaal in verwachting geweest en telkens weer is die zwangerschap op het verlies van een onvoldragen vrucht geëindigd.

Hij weet het niet zeker, maar wil aannemen dat hij er lichamelijk schuld aan heeft. Daarom zet hij er uit grootmoedigheid Lucie toe aan met een gezonde man overspel te bedrijven. Zij weigert eerst daarop in te gaan en verlaat de echtelijke woning om zich in Frankrijk te vestigen, waar zij kennis maakt met een Engelse officier. Als blijkt dat zij een kind van die man draagt, keert zij bij Stelborg terug en ‘op voorwaarde dat ook de buitenwereld niets weet’ neemt hij haar weer aan. Merkwaardig voor zijn karakter en levensopvatting is wel dat hij eraan toevoegt: ‘Ik zet mij nu eenmaal gemakkelijker heen over feiten dan over normen.’ (81)

Toch kunnen zij mekaar niet meer de genegenheid van vroeger toedragen, omdat zij de eerbied voor elkander die een essentiële voorwaarde tot een blijvende liefde is, verloren hebben. Als Anne Lucies kind acht jaar oud is sterft het, naar de lijkschouwing uitwijst aan een ziekte die in de familie van zijn moeder erfelijk was. Lucie, die het waarschijnlijk gevreesd had, kan tegen het verdriet niet op en pleegt zelfmoord, door met een pop van Anne in haar armen uit een raam te pletter te springen. Er volgen nog enige regels tot slot van het verhaal. Stelborg zal ondanks alles ‘standhouden. Werken. Met het beeld van Anne in zijn ziel. Want een dood is enkel waarlijk dood indien er niets uit geboren wordt.’

Bij de lezer rijzen vragen naar de zingeving van een offer zonder beloning, niet zo zeer voor de eenling als voor de mensheid in haar geheel. Wij kennen het antwoord van De Vigny en Spengler. ‘Als de soldaat van Pompeji op een verloren post blijven staan. Dat is grootheid, dat is ras hebben’, zegt Spengler. ‘Souffre et meurs sans parler’, zegt De Vigny tot slot van La Mort du Loup. Zowel van de ene als van de andere komt die stoïsche verheerlijking van de heldhaftigheid zonder vrucht uit het Griekse en Oudgermaanse pessimisme over het noodlot van de mens. Technische vooruitgang, verbetering van de levensvoorwaarden, opheffing van de sociale ongelijkheid, verdiept commentaar bij wijsgerige denkbeelden zijn mogelijk, maar geen bestendige gelukstoestand die de

[p. 294]

onvrede in hart en geest zou wegnemen. Daartoe is volgens Vondel een opnieuw uit ootmoed geboren worden en volgens Dostojevski een deemoedige vereenzelviging met het lot van de geringsten onder de armen noodzakelijk. Alleen het geloof aan een verloren paradijs belooft een paradijs na dit bestaan. Het vergt evenwel een overschrijding van het denken als enige bron van kennis.

Wij weten niet of wij Hensens parabel van De grootmoedige met zijn eerste roman als voorgoed afgesloten moeten beschouwen. Waarschijnlijk niet. Wij hopen dat hij zijn zoektocht naar een uitweg uit de opgeworpen problematiek zal voortzetten en verder aantonen dat in een grote literatuur haar anekdotische inhoud slechts een concretisering van ons heimwee naar geluk en waarheid, goedheid en schoonheid is. Door de filosofische achtergrond van zijn poëzie en nu evenzeer van zijn verhalend proza wijst Hensen op de noodzakelijkheid van een persoonlijk verantwoord denken tot het scheppen van een internationaal belangrijke woordkunst.