Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 128

[p. 238]

Tijdschriftenrevue

Dit is geen tijdschriftenrevue. Dit is een afscheid. Ik heb het eens nagekeken. Ik doe dit werk nu sinds januari 1969, dat wil zeggen veertien jaar of ongeveer 140 keer. Dat betekent dat in die tijd, laag geschat, zowat 1500 tijdschriftenafleveringen zijn voorgesteld, samen goed voor iets tussen de 75000 en de 150000 bladzijden. Dat lijkt mij genoeg. Dat is om en bij de 10 strekkende meter boekenrek. Ik kan niet geloven dat het geen kilometers zijn. Ik hou geweldig veel van literaire tijdschriften, maar mijn liefde wordt alsmaar platonischer. Ik háát literaire tijdschriften, ik zie ze met een satanisch genoegen ten onder gaan aan ademnood, aan geldgebrek, aan kleine ruzietjes. Maar ik kan er niet aan doen dat ik elke keer weer ontroerd word als ik zo'n nieuwe boreling zie, soms nog met het slijm van de geboorte op zijn lijfje, gillend en zeurend om aandacht. Ik zou het wel willen oppakken en troosten met sussende geluidjes. Maar hier moet ik hard zijn.

Het schrijven van een tijdschriftenrevue is een zaak die zelden aanleiding tot vreugde geeft. Dat komt doordat reacties - indien ze er komen - meestal negatief zijn. Iemand is niet vermeld, een tijdschrift wordt niet goed genoeg gevonden, bedoelingen zijn misverstaan. Iemand vindt dat ik het verkeerde adjectief gebruikt heb om zijn gedicht te karakteriseren. Overigens is het gebrek aan adjectieven die bruikbaar zijn één van de problemen waarop men als chroniqueur het vlugst stoot. Al ontwikkelt men daarin een grote inventiviteit. Ik heb het er eens op nagekeken. In het eerste jaar karakteriseerde ik bijdragen als: warm-zinnelijk, symbolisch, merkwaardig, cerebraal, kort, matig, grappig, geforceerd, goed, overbodig, aangrijpend, irreëel, superieur, uitgebreid, meesterlijk, absurd, infantiel, lezenswaard, origineel en zielig. Dat lijkt wel een goeie samenvatting van een jaar Nederlandse literatuur.

Maar na veertien jaar raakt de voorraad uitgeput. Dan geeft zelfs het woordenboek van Brouwers geen uitkomst meer. Bovendien laat dit systeem alsmaar meer onbevredigd. Bijvoorbeeld: een jong dichter publiceert in een klein blad een reeks gedichten. Hij is daar heel trots op. Hij bloost zowaar. Dan komt daar de vermoeide, geblaseerde, overvoede en zeer gehaaste chroniqueur aan. Wat doet hij? Ofwel kiest hij de gemakkelijkste oplossing en somt alleen de namen van de dichter op: ‘Verder staan er in dit nummer nog gedichten van A, B, C, D en X.’ Dan is iedereen en niemand tevreden. Of, hij léést de gedichten effectief en vermeldt alleen wat hem op de een of andere manier aansprak. Dat levert de volgende variant op: ‘De beste gedichten in dit nummer zijn van A, C en X’, of iets in die aard. Nóg sterker: vanuit zijn soevereine machtspositie vindt de chroniqueur het goed enkele bijdragen afzonderlijk te karakteriseren. Dan valt hij automatisch op het adjectieven-bestand terug, met alle risico's van dien. Risico's van eenzijdigheid, van misver-

[p. 239]

stand, van woede, van ontgoocheling en van valse illusies. Hoe dikwijls overkwam het mij niet dat ik in zo'n geval de bijdrage van de mij onbekende dichter X kwalificeerde als ‘beste’, of ‘aantrekkelijk’. Bij de latere recensie van een bundel van X, die niet zo best was, werd mij deze ‘grove inconsequentie’ dan steevast onder de neus gewreven.

En dan blad Y-Z, dat mij voor de keuze stelt: ofwel elke keer opnieuw zeggen dat het nergens op lijkt, ofwel het maar stilletjes onbesproken laten. Geen van beide oplossingen lokte enthousiaste reacties uit. En zo is er altijd wat. Maar nu is het genoeg, voor mij is het van nu af aan allemaal schitterend, prima, grossartig! Maar ik weet het nu al: hoe zere vallen z'af! Van de bladen die ik in de jaargang van '69 met vlijt en overgave besprak, zo serieus als gold het iets belangrijks, zijn sindsdien verdwenen: Zenit 74, Ruimten, De Periscoop, Argo, Nieuwe Stemmen, Delta, Impuls 68, Het Cahier X, Totems, Bijster, Labris, Podium, Raam, De Tafelronde, Rimschi, Proeve, Kentering, Morgen, Artisjok, Komma, Proces Verbaal, Trefpunt en Stuip. De stuipen, dat is wat je ervan krijgt. Maar natuurlijk ook Grote Roem en Macht. Maar dan wel in het land der blinden.

Zo erg is het allemaal niet. Het heeft ook boeiende en plezierige kanten. Af en toe lees je eens iets leuks, je kan meepraten over literaire tijdschriften (zo'n gesprek heb ik al eens meegemaakt!), je blijft bij, je maakt een stukje literatuurgeschiedenis van heel dichtbij mee, je ontwikkelt een gevoel voor nieuwe mode en tendensen. Je ruikt ze al van ver, van voor ze het zelf weten. En echt, niet alles is even kleurloos. Het meeste plezier heb ik altijd beleefd aan de buitenbeentjes, aan wat het allemaal een beetje ‘in vraag stelde’, aan practical jokes of balsturige eenmanstijdschriftjes: aan dingen als Verbazing, Het Tienjaarlijks Tijdschrift, Quousque tandem?, De Klopgeest... Zij zijn de verse slagroom op heel wat oudbakken koek. Ik dank hen van harte.

Ik dank ook de redactie van Dietsche Warande en Belfort, het enige blad dat ik in deze kolommen nooit besprak, voor het jarenlange totale vertrouwen, ook in de leerjaren, ook in de gevallen dat ik pertinent de bal missloeg.

Een ander zal nu deze glorierijke taak overnemen. Hij heeft voldoende moed en zelfopoffering, ambitie en naïviteit opgebracht om in de toekomst deze revue voort te zetten.

God sta hem bij!

Hugo Brems