Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 127

[p. 253]

A.B. de Cooman / Illusies

Mijn eerste bezigheid, nadat de voordeur achter mij is dichtgevallen en m'n jas aan de kapstok hangt, geldt het lichten van de brievenbus. En al rep ik me gewoonlijk om de post bijeen te rapen, toch talm ik veelal met ze door te kijken - als om het fatale ogenblik van kennismaking met de inhoud zo lang mogelijk uit te stellen: voor het merendeel betreft het immers toch de klassieke facturen en de gevreesde bankuittreksels - en nog maar zelden meer een échte, met de hand geschreven brief. Enige uitzondering hierop vormen, althans wat mij aangaat, de brieven van Fons. Ik herken ze dan ook met één oogopslag: aan de omslag, aan het handschrift, aan de dikte...

Met die brief lagen de zaken echter anders. Hij was weliswaar handgeschreven en zelfs het formaat leek me vertrouwd - maar ik voelde onmiddellijk aan, dat er iets niet mee in orde was. Hoewel mijn naam en adres duidelijk op de voorkant stonden vermeld, vond ik er toch iets bizars aan - en niet alleen omdat het het handschrift van mijn vriend niet was: er was een reukje aan dat deed denken aan een indringer, aan een of andere valstrik. Nieuwsgierig naar de inhoud, heb ik hem dan ook op staande voet geopend. En met half ingehouden adem las ik:

‘Geachte heer AB, ik dank u voor uw inzending. “Illusies” levert heel wat interessante passages op, maar in tegenstelling tot onze lectoren ben ik van oordeel dat het geheel een ietwat ongelijke waarde bezit - zodat uw werk bezwaarlijk kan worden opgenomen in ons fonds. Bijgevolg zend ik uw typeschrift terug. Wij blijven niettemin graag rekenen op uw belangstelling en verblijven, met de meeste hoogachting.’

Het was ondertekend met AC en kwam van een gerenommeerd uitgeversbedrijf uit de grootstad.

Brieven van dat slag heb ik al bij hopen ontvangen. Ik zend al lang genoeg pennevruchten in, om daar onderhand voldoende tegen gehard te zijn. Iedereen zal wel weten, dat - in tegenstelling tot het ‘alvernietigende werk’ dat leescomités en beroepslectoren eens om de zeven jaar onder ogen krijgen en waar ze totaal onderste boven van zijn, of het laag-bij-de-grondse maar goed geïntroduceerde werk - het gewoon als ‘interessant’ afgedane

[p. 254]

geen schijn van kans maakt, ooit door een fondsdirecteur te worden gelezen, laat staan gepubliceerd. Ik was dan ook dubbel geïrriteerd. Eén: AC, de grote baas himself, had nog wel eigenhandig in plaats van met een getypte, stereotiepe brief geantwoord, en twee: ik heb nooit ‘Illusies’ geschreven.

Ik herlas verscheidene keren het geprivilegieerde schrijven, daarbij nauwlettend het brievehoofd verifiërend om me ervan te verzekeren dat er geen bedrog in het spel was. Er was geen twijfel mogelijk: de brief kwam wel degelijk van de grote uitgeverij ‘De Kliek’ en het persoonlijk handschrift van haar directeur maakte het er alleen maar authentieker en precieuzer om. Een beklemmend gevoel van ontgoocheling, doorpriemd van een nauwelijks verholen afgunst, maakte zich van mij meester. Ik somde in gedachten de titels op van mijn eigen inzendingen. Ze dateerden alle van verscheidene maanden terug. Alle waren ze geweigerd zonder de minste analyse - en met vaak alleen een paraaf als ‘persoonlijke noot’. Het was weer eens zover: twee jaar om een boek te schrijven, vijf clichézinnen om het af te breken en belachelijk te maken. Maar waarom had AC zich verwaardigd me ditmaal eigenhandig van zijn njet in kennis te stellen? Want één ding stond als een paal boven water: ik had nooit ofte nimmer ‘Illusies’ geschreven.

Mijn eerste reactie was natuurlijk Fons op te bellen, die nog steeds mijn trouwste - en overigens enige - lezer is. Zijn weifelende stem aan het andere eind van de lijn gaf me zekerheid. De titel zei ook hem niets: ‘Dat is trouwens jouw genre niet, jij vindt altijd van die speciale titels en vermijdt het angstvallig er te veel in te onthullen’, zei hij nog.

De dag daarop ben ik naar de grootstad getogen. Ik heb de glimmende draaideur op de eerbiedwaardige drempel opengeduwd, die voor het merendeel wordt overschreden door illustere namen waartoe aspirant-auteurs alleen maar mogen dromen ooit eens te worden gerekend. Ik heb naar de afdeling manuscripten geïnformeerd. Een vrouwelijke bediende bevestigde me daar op een toon die nauwelijks enige tegenspraak duldt, dat er wel degelijk een aangetekend schrijven op mijn naam en adres was afgezonden onder de referte AF-1001.

Ik verzocht om een onderhoud met AC, dat me echter, gezien zijn drukke bezigheden, prompt werd geweigerd. En ik die er speciaal een dag voor uitgetrokken had! Als een verloren gelopen kind ben ik beginnen rond te dolen in de stad, me steeds maar afvragend: wélke ‘Illusies’? Bekentenisliteratuur ligt mij hoegenaamd niet. Of zou het kunnen, dat ik twee-drie hoofdstukken uit een van mijn geschriften heb gelicht en ingezonden, waarin ik het had over de noodzaak zichzelf te leren vinden, ontdekking die

[p. 255]

mijn protagonist alleen maar kon doen als hij voldoende afstand nam van zichzelf, bereid was zichzelf te verzaken? Maar waarom zoiets dan ‘Illusies’ noemen? Dat deed zo gezocht en tegelijk zo povertjes aan. Trouwens, ‘Illusies’ kon ik in geen geval geschreven hebben.

Er zijn een aantal dagen en weken overheen gegaan. Ik heb mijn typescript niet teruggekregen. Mijn huisgenoten onthouden me anders nooit enige briefwisseling. Uiteindelijk ben ik naar het postkantoor gestapt, heb er mijn beklag gemaakt. Men heeft me daar verzekerd, geen aangetekende verzending op mijn naam te hebben ontvangen. Ik ben dan maar naar de grootstad teruggekeerd, heb er staan aandringen bij de jongedame van de afdeling manuscripten, die een boos gezicht opzette van zodra ze me had herkend, de zaak deze keer als een persoonlijk verwijt opnam - doch na halsstarrig ontkennen dan toch een moedige beslissing nam: op straffe van gezichtsverlies, heeft ze me het register getoond. De verzending stond wel degelijk onder het nummer AF-1001 geboekt. Dat deed voor mij de deur definitief dicht: niet zij, maar ik had mijn gezicht verloren.

Ik geef me echter niet gemakkelijk gewonnen, ben eerder wat men noemt een ‘volhouder’. Bovendien bezit ik voldoende realiteitszin om eens hartelijk te lachen met de schijnbare toevalligheden die het leven biedt - en die eigenlijk nog zo kwaad niet zijn, aangezien ze voor een al even gezonde als onmisbare afwisseling zorgen. Het typescript van ‘Illusies’ was wel degelijk - en nog wel aangetekend - verzonden, maar waarheen? Ik zou nog lang kunnen wachten. Vandaar besloot ik, zélf maar ‘Illusies’ te gaan schrijven.

Op een avond ging ik aan mijn werktafel zitten denken over alle soorten illusies die ik in m'n eigen leven had ervaren: de dwangmatige opvoeding in mijn kinderjaren; het papegaaien in het onderwijs, ten einde die eeuwige herscholing te ondergaan die generatie na generatie even dom als oervervelend zocht te houden; de taboes rond de seksualiteit in de puberteitsjaren, die enkel waren bedoeld om de geslachtsdrift aan te wakkeren met het oog op de voor de maatschappij zo noodzakelijke voortplanting van de soort; de mystificaties rond de liefde, met hun nasleep aan ontgoochelingen; de gehiërarchiseerde, hypocriete arbeidswereld met zijn verzuilde structuren om aan de basis verdeeldheid te zaaien en aan de top de macht in handen te kunnen houden; de gesloten deuren van de elitaire cultuurkringen, die slechts heel zelden opengingen om er na een conclaaf een gouden kalf uit te voorschijn te laten komen, dat door de brede lagen van de bevolking dan weer een tijdlang aanbeden kon worden; de onmogelijkheid, klare wijn te schenken zonder potten te breken en opspraak te veroorzaken; de toe-

[p. 256]

gevingen, die gemakkelijk verzanden tot berusting na de kaap van de veertig, wanneer de dingen aan belang hebben ingeboet; de al even weerzinwekkende als zinloze oorlogen, die de mens hetzij als machteloze toeschouwer, hetzij als wrede handlanger heeft te ondergaan; en de allerlaatste illusies, die erin bestaan, na een leven van hard labeur en tegenslagen eindelijk te kunnen genieten van een welverdiende rust tijdens de zogenaamde ‘oude dag’, die door de meesten niet eens wordt bereikt; het genoegen dat men dan maar dient te nemen met een voorgespiegeld ‘hiernamaals’, waar het allemaal veel beter zal zijn. Ik heb er al verscheidene hoofdstukken over geschreven, alles op diezelfde doorgrondende wijze, een beetje ironisch ook. Vervolgens heb ik het geheel zorgvuldig overgetypt en onder de titel ‘IJdele hoop’ naar de heer AC van Uitgeverij De Kliek verstuurd, op het bekende adres.

Vanaf die dag werd de blik die ik bij mijn thuiskomst op de brievenbus wierp hoe langer hoe nerveuzer, neurotisch zou ik haast zeggen. Ik lichtte de bus hoe langer hoe vlugger. Tot de dag waarop ik volgende gestencilde brief ontving, waarop alleen mijn naam met de hand stond ingevuld:

‘Geachte heer AB, uitgave van uw typeschrift “IJdele hoop”, dat u ons ter beoordeling hebt ingezonden, is in ons fonds niet realiseerbaar. Dit besluit is uiteraard genomen in overleg met onze redactie, die uit het grote aantal manuscripten van velerlei aard die wij ontvangen, slechts een zeer gering aantal voor uitgave selecteert. Bij deze beslissing spelen factoren als literaire kwaliteit, omvang, onderwerp en de mogelijkheid tot inpassing in de lijn van ons fonds een belangrijke rol. Voor de gelegenheid die u ons hebt geboden kennis te nemen van uw werk, zijn wij u niettemin erkentelijk. U dankend voor het in ons gestelde vertrouwen,’ enz.

Helemaal onderaan stond nog een krabbelig postscriptum, zeggende:

‘Eerlijkheidshalve moet het ons van het hart, dat deze tekst kwalitatief heel wat minder te bieden heeft dan uw eersteling, “Illusies”. De toevalligheden waar het boek zich aan moet optrekken zijn bovendien zo talrijk, dat ze het door u beoogde effect alleen maar kunnen schaden.’

Ik heb hele nachten besteed aan de verbetering van ‘IJdele hoop’. Dagenlang heb ik de mogelijke structuur proberen te achterhalen van die zoekgeraakte ‘Illusies’. Misschien was ik er te oppervlakkig, te rancuneus over gegaan? Ik concludeerde voor mezelf dat ik voorzeker niet oprecht genoeg was geweest. Tot in den treure toe heb ik alles herschreven in een realistischer trant. Met hernieuwde kracht zwoegde ik tot diep in de nacht aan wat ik dacht een meer authentieke benadering te zullen worden: ik wou,

[p. 257]

koste wat kost, dat het als twee druppels water op ‘Illusies’ geleek. Na verloop van tijd stuurde ik ‘IJdele hoop 2’ op, ditmaal onder de titel ‘Kat en muis’. Ik zat weer op hete kolen te wachten. Tot de dag waarop ik deze derde brief ontving:

‘Geachte heer AB. Onder dank voor de toezending, retourneer ik uw tweede versie van “IJdele hoop”, getiteld “Kat en muis”. Indien wij zo laattijdig antwoorden, waarvoor we u verzoeken ons te willen verontschuldigen, dan is dat te wijten aan het feit dat dergelijke geschriften slechts ongraag worden gelezen door onze lectoren wier tijd al zo krap toegemeten is - en dat wij bij u nog andere opgekropte frustraties vermoeden dan die welke u in dit werk kwijt zoekt te geraken. Naar ons gevoel zou u er beter aan doen u te spiegelen aan uw “Illusies” die, mits een paar kleine correcties, een groot werk hadden kunnen opleveren. Het spijt ons echt het u te moeten retourneren, wat niet belet dat we ons toch aanbevolen houden voor andere voortbrengselen van uw hand. Met oprechte...’ enz.

De brief had me bijna doen wenen. Hoe was het mogelijk dat men dat nauwelijks onderdrukt gevoel van opstand en van smart niet had onderkend ten opzichte van de groeiende ongelijkheden en onrechtvaardigheden die ons omringen - en die ik zo treffend onder woorden had gebracht. Wat 'n succes boekten niet heel wat andere, meliger zaken! Met de moed van de wanhoop heb ik ‘Kat en muis’ nog maar een keer herwerkt; ditmaal heb ik er heel mijn ziel, mijn kinderjaren, mijn dwalingen, mijn dood ingelegd. Meer kon ik niet doen. Ik doopte het geheel om in ‘Vogel en kat’. Twee maanden later luidde de laatste brief als volgt:

‘Geachte heer AB, wij hebben uw typeschrift “Vogel en kat” goed ontvangen - en danken u voor het kennelijk onuitputtelijk vertrouwen dat u in ons stelt. Het spijt ons dan ook het u te moeten retourneren, daar het ons inziens niet zo geschikt lijkt voor ons fonds. We houden ons in ieder geval aanbevolen voor eventueel ander werk van uw hand. Verder wensen wij u’ enz. enz.

Het was afgelopen. Mijn psychisch reactievermogen was tot nul gereduceerd. Niets bleef me nog over om dat onzekere lot te bezweren dat boven mijn hoofd hing. En ik die zo graag de maker van die ‘Illusies’ was geweest! Het kan niet anders, of ik zou vruchtbare momenten hebben beleefd met het koesteren van zijn illusies, met het vergelijken van ons beider weerstandsvermogen, met het opstellen van een gemeenschappelijke terugwinningsmethode! Maar hoe daarbij te werk gaan?

Ditmaal zocht ik persoonlijk Fons op: ik moest en zou geholpen worden. Alle middelen moesten worden aangewend om dat initiële manuscript terug

[p. 258]

te krijgen. Ten einde me uit die toestand van lethargie te halen, stelde hij me volgende stunt voor: hij zou Uitgeverij De Kliek in eigen naam benaderen en van hen met klem een manuscript opeisen getiteld ‘Illusies’, dat nu al ruim zes maanden geleden werd ingezonden en tot op die dag nooit terug was bezorgd - iets wat op z'n zachtst gezegd ronduit schandalig mocht worden genoemd.

En op een dag, nadat weer veel tijd was verstreken en ik me ernstig toelegde op een nieuw scenario voor een ander leescomité - op een mooie dag dus, met die lenteachtige verschijnselen die als voorbodes fungeren voor de nog komende regens, kreeg ik een telefoontje van Fons. ‘Zeg eens,’ zei hij, ‘ik heb je verloren gewaande “Illusies” teruggevonden. Ze hebben me verteld dat het inderdaad zoek was geraakt tijdens de verhuizing die korte tijd na de bespreking ervan had plaatsgevonden; dat ze niet geweten hadden dat het mij toebehoorde, omdat het ondertekend was door een zekere AB - en dat ze zich ontzettend verontschuldigden voor het hele misverstand. Eindelijk! Het speelt zich af in de streek van het IJle - hij spreekt er de hele tijd over. Een denkbeeldige tocht in een niemandsland, op zoek naar de eigen identiteit... en met allerhande ontmoetingen onderweg, onder andere met een knappe griet, een zekere An Onimus...’ En terwijl hij me uit het verhaal zijn zorgvuldig uitgekozen passages voorlas, zag ik in gedachten die prachtige blote borst op het laken rusten in die vroege ochtend, haar stevige billen in verhouding met haar tengere armen, die roerloos naast haar lagen als frêle rietstengels; haar gitzwarte haren, die als een waaier opengespreid lagen boven haar sneeuwwitte zwanehals; de indruk die haar slapende lichaam op me maakte, als van een afgedreven, losgerukte waterlelie nadat ze zich wanhopig, vol illusies had zoeken vast te klampen aan die wegdeinende bark die ik werd zodra ze zich aan mij had pogen op te tillen... ik werd bleek, lijkbleek - en hij maar lachen, grinniken bij het voorlezen van zoveel naïefs.